به دنبال خروج غیرقانونی آمریکا از برجام در ماه مه ۲۰۱۸ و ناتوانی اتحادیه اروپا/ سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه در اجرای تعهدات خود، ایران در اعمال حقوق خود طبق بند‌های ۲۶ و ۳۶ برجام، کلیه اقدامات داوطلبانه شفاف‌ساز فراتر از موافقتنامه پادمان جامع (CSA) از جمله اجرای کد اصلاحی ۱/۳ را همان‌طور که در بند ۱۳ از مقدمه برجام و نیز در بند ۶۵ پیوست یک آن مشخص شده است، در فوریه ۲۰۲۱ به تعلیق درآورد.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در بیانیه آغازین خود در روز نخست نشست شورای حکام آژانس با ادعای اینکه ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران از جمله ذخایر اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد در حال افزایش است، ادعا کرد: «آژانس تداوم کسب اطلاع در رابطه با تولید و موجودی سانتریفیوژها، روتورها، آب سنگین و کنسانتره سنگ اورانیوم را از دست داده است.»
گروسی با ادعای اینکه هیچ پیشرفتی در حل‌وفصل مسائل پادمان باقی‌مانده وجود نداشته است، گفت: «انتشار بیانیه‌های عمومی بیشتر در ایران در مورد توانایی‌های فنی این کشور برای تولید تسلیحات هسته‌ای و تغییرات احتمالی در دکترین هسته‌ای ایران تنها نگرانی‌های من را در مورد صحت و کامل بودن اعلامیه‌های پادمانی این کشور افزایش می‌دهد.»
****اسلامی: اگر طرفین به تعهدات خود عمل نکردند، ما هم کاهش تعهدات را دنبال می‌کنیم
در همین حال محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی نیز روز سه‌شنبه (۱۵ خردادماه) درباره برجام گفت: «با استناد ماده ۳۶ برجام، این حق را داریم که اگر طرفین به تعهدات خود عمل نکردند، ما هم کاهش تعهدات را دنبال کنیم.»
رئیس سازمان انرژی اتمی افزود: «ما در فاز کاهش تعهدات بوده و ملاک برای ما قانون اقدام راهبردی مجلس شورای اسلامی برای رفع تحریم‌هاست.»
****بی‌اخلاق دیپلماتیک تئوریکای اروپایی
تئوریکای اروپایی با نفوذ بر گروسی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پی ایجاد مکانیسم فشار بر ایران هستند و البته این‌بار با دست‌فرمانی از بی‌اخلاقی دیپلماتیک و گزارش ناصحیح گروسی، این روند طی می‌شود. در ادامه این گزارش به روشن کردن ابعادی از این موضوع پرداخته‌ایم.
روز گذشته اخباری مبنی بر احتمال تصویب قطعنامه‌ای علیه ایران در شورای حکام منتشر شد. ماجرا از این قرار است که سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان در اقدامی غیرسازنده، پیش‌نویس قطعنامه‌ای را به شورای حکام ارائه کرده‌اند که در آن ضمن تکرار ادعاها علیه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای کشورمان، تعاملات گسترده و رو به جلو میان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران را نادیده گرفته و درخواست‌ها برای افزایش همکاری‌های دو طرف را تکرار کرده است.
این سند شامگاه سه‌شنبه (به وقت محلی) به دبیرخانه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین ارائه و ظرف روزهای آینده در نشست شورای حکام به رأی گذاشته خواهد شد. در این قطعنامه که فرازهایی از آن به دست منابع خبری رسیده است، بدون اشاره به همکاری‌های گسترده و مثال‌زدنی ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، از تهران خواسته شده برای حل‌وفصل مسائل ادعایی پادمانی «اقدامات ضروری و فوری» صورت دهد.
این قطعنامه همچنین از ایران می‌خواهد بیانیه موسوم به ۴ مارس درباره حل‌وفصل تمام موضوعات باقی‌مانده بین ایران و آژانس را «بدون تأخیر» اجرا کند و مجوز بازرسان آژانس را که ایران بر اساس حقوق حاکمیتی مصرح در ماده ۹ موافقتنامه جامع پادمان لغو کرده است، احیا کند.
سند یاد شده با تکرار ادعاهای سیاسی پادمانی و ریشه‌دار در اسناد جعلی رژیم صهیونیستی از تهران می‌خواهد که در خصوص «ذرات اورانیوم با منشأ انسانی در دو مکان اعلام نشده در ایران، توضیحات معتبر ارائه کند و آژانس را از مکان(های) فعلی مواد هسته‌ای و یا تجهیزات آلوده مطلع کند.»
****همکاری ایران با آژانس
این در حالی است که بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکنون بارها از تأسیسات هسته‌ای ایران بازدید کرده و هرگز مدرکی که نشان دهد برنامه صلح‌آمیز انرژی هسته‌ای کشور به سمت مقاصد نظامی انحراف داشته باشد، پیدا نکرده‌اند. ایران نیز به همکاری خود با آژانس در چارچوب موافقتنامه جامع پادمان ادامه داده و تأکید دارد که مسائل باقی‌مانده با رویکرد حرفه‌ای و بدون جانبداری آژانس قابل حل است.
با این حال، در قطعنامه پیشنهادی ادعا شده است که در صورت عدم «همکاری لازم، کامل و بدون ابهام ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای حل‌وفصل همه مسائل پادمانی باقی‌مانده» ممکن است از مدیرکل آژانس خواسته شود که یک «ارزیابی جامع و به‌روز شده در مورد احتمال حضور یا استفاده از مواد هسته‌ای اعلام نشده در ارتباط با مسائل باقی‌مانده گذشته و حال، در مورد برنامه هسته‌ای ایران، بر اساس اطلاعات موجود ارائه کند.»
****ادعای گروسی
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس دوشنبه گذشته در جمع خبرنگاران مستقر در وین از قطعنامه علیه ایران در نشست شورا نه حمایت و نه با آن مخالفت کرد؛ اما به طور تلویحی فشار بر ایران را رویکرد سنجیده‌ای ندانست و با اشاره به سفر اخیرش به تهران و دیدار با مقام‌های کشورمان گفت که به تعاملات با ایران برای پیشبرد بیانیه ۴ مارس ادامه می‌دهد.
با این حال می‌توان گفت که به هر روی، اقدام سه کشور اروپایی، برخلاف رویه دیپلماسی، شتاب‌زده و غیرسازنده تلقی می‌شود و جمهوری اسلامی ایران نیز هشدار داده است که هرگونه اقدام سیاسی در شورای حکام، با واکنش متناسب، مؤثر و فوری مواجه خواهد شد.
****واکنش ایران
از طرفی ایران نیز نسبت به این وقایع واکنش‌هایی نشان داد. نمایندگی دائم ایران در سازمان ملل طی یادداشتی نوشت که ایران بار دیگر به آژانس یادآوری کرده که همکاری‌های سازنده نباید از سوی منافع سیاسی کوته‌بینانه تضعیف شود. در مفادی از این یادداشت آمده است: «جمهوری اسلامی ایران به‌طور کامل به تعهدات خود از جمله موافقتنامه پادمان جامع (INFCIRC/۲۱۴) پایبند بوده و تمام تلاش خود را به کار گرفته است تا آژانس بتواند به‌طور مؤثر فعالیت‌های راستی‌آزمایی خود را در ایران از جمله اقدامات نظارتی و مراقبتی (C/S) در مورد مواد و فعالیت‌های هسته‌ای در ایران که در نظام راستی‌آزمایی آژانس منحصربه‌فرد است، انجام دهد.
تفکیک موضوعات در این دو گزارش با عناوین فوق به درستی رعایت نشده است. برخی از موارد مرتبط با برجام در گزارش پادمانی (NPT) عینا تکرار شده و بالعکس، برخی از موارد مرتبط با موضوعات پادمانی NPT در گزارش برجامی مشاهده می‌شود. به‌عنوان نمونه، فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارتی مرتبط با کارگاه‌های ساخت روتور سانتریفیوژها و بیلوز فقط بایستی در محدوده گزارش برجام تعریف شوند.