فرهنگ رضوی مجموعه‌ای از باورها، ارزش‌ها، بایدها و نبایدهایی است که از سیره علمی و عملی امام رضا(ع) و آموزه‌های دینی سرچشمه می‌گیرد. سبک زندگی اسلامی در حوزه مبانی و شاخصه‌های کلی و در حوزه‌های فردی و اجتماعی در فرهنگ رضوی تبیین شده است. در فرهنگ رضوی مبانی سبک زندگی اسلامی، باورها و اصول کلی هستند که به زندگی معنای اسلامی بودن می‌دهند؛ به گونه‌ای که حد و مرز زندگی اسلامی و غیراسلامی، از همین مبانی مشخص می‌شود.

شاخصه‌های زندگی اسلامی در ابعاد مختلف، زندگی فردی و اجتماعی را تحت تأثیر قرار می‌دهند و در حوزه‌های متعدد زمینه پویایی و کمال فرد و جامعه را فراهم می‌کنند. با نگاهی قرآنی-روایی و با تکیه بر بیانات امام رضا(ع) مبانی سبک زندگی اسلامی را در سه محور خداباوری، آخرت‌محوری و ولایت‌پذیری مورد بررسی قرار می‌دهیم.

خداباوری

اعتقاد به وجود خدا، اصل مشترک میان همه شرایع آسمانی است و اصولاً فصل ممیز انسان الهی از فرد مادی در همین امر نهفته است. در دین اسلام نخستین شالوده فرهنگ اسلامی، خداشناسی است و با این امتیاز، در تمام ذرات جهان هستی ارتباطی محکم و ناگسستنی قائل است به گونه‌ای که فرد و اجتماع را با پروردگار عالم مربوط و متصل می‌کند.

در فرهنگ رضوی نخستین مرحله پرستش، شناخت خداوند و اصل معرفت نیز یگانه دانستن باری تعالی است. اعتقاد به یگانگی خداوند، تسبیح، تقدیس و تحمید باری تعالی از اصول مسلم زندگی اسلامی تلقی می‌شود. در فرهنگ رضوی؛ خداباوری و خداشناسی بر پایه تحمید، تسبیح و تقدیس باری تعالی است. امام رضا(ع) خداوند سبحان را آن گونه که صحیح است معرفی می‌کند و در پاسخ به این پرسش که کمترین حد شناخت خدا چیست؟ می‌فرماید: اقرار به اینکه خدایی جز او نیست؛ مانند ندارد، همانند ندارد، همواره بوده و از بین نمی‌رود و چیزی همانندش نیست.

مضامین خداشناسی و خدامحوری سبک زندگی از منظر فرهنگ رضوی در آیات قرآن متجلی است. قرآن در تأکید بر اهمیت توحید و نفی هر گونه شرک در زندگی، سبک زندگی کسانی را متذکر می‌شود که توحید به معنای واقعی در زندگی آنان نهادینه شده است: «الَّذینَ آمَنُوا وَ لَمْ یلْبِسُوا إیمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِک لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ» مراد از ایمان در آیه مورد بحث، اعتقاد به توحید مبدأ است. وقتی توحید در جان انسان رسوخ کند او را از ظلم می‌رهاند، از این رو ایمان مزبور به عدم ظلم مقید شده است.

آخرت‌محوری

در فرهنگ رضوی نقش یاد آخرت و حسابرسی به اعمال در کمال و سعادت انسان، جایگاهی والا دارد. امام رضا(ع) در مواضع گوناگون مصادیقی از حسابرسی روز قیامت را بیان داشته‌اند. ایشان در این باره می‌فرمایند: نخستین چیزی که در روز قیامت از آدمی پرسیده می‌شود درباره اقرار به وحدانیت خداوند و نبوت پیامبر(ص) و ولایت علی(ع) است.

بر اساس آیه 4 سوره بقره، اعتقاد به معاد از ویژگی‌های بارز سبک زندگی متقین است: «وَ الَّذینَ یؤْمِنُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَیک وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِک وَ بِالْآخِرَهِ هُمْ یوقِنُون‏». در همین باره پیامبر اکرم(ص) ارتباط زندگی دنیوی و باور به معاد را با یکدیگر بیان می‌دارد: «کما تعیشون تموتون و کما تموتون تبعثون». آن گونه که زندگی می‌کنید می‌میرید و همان طور که می‌میرید در قیامت برانگیخته می‌شوید. به این معنا که این مبنای مهم اعتقادی یکی از عوامل وارستگی انسان است، زیرا کسی که به معاد اعتقاد داشته باشد و آن را فراموش نکند پارسا خواهد بود و همه اعمال و رفتارش را تحت مراقبت ویژه قرار می‌دهد و سعی و تلاش همه‌جانبه دارد تا آن‌ها را بر خشنودی خداوند استوار ساخته، بر مدار شهوات، آرزوهای باطل و هوس‌های شیطانی نگردد. بر همین اساس در فرهنگ رضوی نمودهایی عینی از اعمال و رفتاری که در سعادت اخروی مؤثر است بیان شده از جمله اذان گفتن و دوستی کردن برای خداوند.

از سویی دیگر اعتقاد به معاد آثار سوء مادی‌گری، تصور مرگ و نیستی، عقده‌های روانی و اختلال در عزت نفس را از میان می‌برد و نقش اساسی در پیشگیری از بروز بیماری‌های روانی دارد. اعتقاد به وجود حیات پس از مرگ، در مقابله با ناملایمات ناشی از مرگ و داغ‌دیدگی نقش مهمی دارد به گونه‌ای که آدمی در پرتو نور خداوند خود را می‌یابد و به عدل و فضل خداوند امیدوار می‌شود.

اعتقاد به معاد به شاخصه‌ها و مؤلفه‌های سبک زندگی اسلامی سمت و سو می‌دهد و زندگی انسان را در مسیر کمال و سعادت رهنمون می‌کند.

ولایت‌پذیری

ولایت‌پذیری به عنوان مبنای مهم زندگی اسلامی در آموزه‌های دینی مورد تأکید قرار گرفته است. شناخت امام و پیروی از وی شاکله اصلی ولایت‌پذیری را تشکیل می‌دهد. نقش و جایگاه امامت در سبک زندگی اسلامی از منظر بینش رضوی تا آنجاست که اگر کسی بمیرد و امامی نداشته باشد همچون دوران جاهلیت در گمراهی مرده است. با در نظر گرفتن محتوای این حدیث، زندگی اسلامی بدون امامت معنای اسلامی بودن را نمی‌دهد. اهمیت بحث امامت و ولایت و ارتباط آن با توحید تا جایی است که در کلام امام رضا(ع) و دیگر معصومان(ع)؛ امامان(ع) ارکان توحید معرفی شده‌اند.

از منظر امام رضا(ع) شرط ورود به قلعه توحید، اعتقاد به امامت و ولایت است. به این معنا که خداوند اعتقاد به توحید و یگانه بودن خود را از هیچ کسی نمی‌پذیرد مگر آنکه همراه با اعتقاد به ولایت و امامت ائمه معصومین(ع) باشد. به عبارت دیگر شرط قبول توحید اعتقاد به ولایت و امامت است. با این تفسیر ولایت ائمه(ع) همچون پایه‌ای است که خانه توحید و اعتقاد به توحید را نگه داشته و بدون آن پایه‌ها اعتقاد به توحید فرو می‌ریزد. از سویی دیگر اگر آن بزرگواران نبودند یگانگی خداوند و یکتاپرستی او برای مردم بیان و روشن نمی‌شد و مردم آن گونه که باید خداوند را نمی‌شناختند.

امام رضا(ع) در تبیین جایگاه امام و امامت می‌فرماید: امامت را نشناختند تا امام را بشناسند، همان طور که خداوند با الوهیت شناخته می‌شود امام با امامت شناخته می‌شود. قدر، منزلت، شأن و جایگاه امام رفیع‌تر از آن است که با عقول مردم سنجیده شود یا آنکه به اختیار خود برگزینند.

در فرهنگ رضوی ائمه(ع) خلفای خداوند در زمین هستند. امام رضا(ع) امامت را زمام دین و نظام مسلمانان و مایه اصلاح و عزت مسلمانان می‌داند. در فرهنگ رضوی قرآن کریم به عنوان آخرین کتاب آسمانی در موارد گوناگون به این مهم توجه داشته و در آیات متعدد به مسئله جانشینی پیامبر اکرم(ص) اشاره و آن را از مبانی اصلی زندگی اسلامی معرفی می‌کند.