عصمت همتی، به ایسنا گفت: خداوند راه‌های دعوت به دین را در سه مدل خلاصه کرده و در قرآن خطاب به پیامبر اکرم(ص) آورده است که آنها(مردم) را به راه خداوند دعوت کن از طریق حکمت یعنی سخنان محکم و مستدل که برای هر انسانی که عقل عرفی دارد قانع کننده است. و موعظۀ حسنه به معنای پند و اندرزهای نیکو و تاثیرگذار که انسان‌ها را از درون منقلب و آمادۀ پذیرش حقیقت می‌کند، و سومین راه نیز گفت‌وگو به شیوۀ نیکو است.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه فرهنگیان با اشاره به اینکه در منطق، اصلی به نام جدل وجود دارد که همان گفت‌وگو و مناظره تفسیر و ترجمه شده و دوجانبه و دو طرفه است، اضافه کرد: جدل، متضاد حکمت است و حکمت به این معنی که افراد برای خودشان دلیل و برهانی بیاورند و حتماً لازم نیست که طرف مقابلی در حکمت وجود داشته باشد، اما در مناظره، وجود طرف مقابل ضروری است تا گفت‌وگو شکل بگیرد.

این مدرس معارف دانشگاه فرهنگیان ادامه داد: دو طرفِ مناظره باید در مورد یک مسئلۀ سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و عقیدتی اختلاف‌نظر داشته باشند و با هدف بیانِ دلیل و گفت‌وگو، آن اختلاف را آشکارتر کرده و یا آن را از بین ببرند.

همتی که معتقد است در شیوهٔ ائمه(ع) و حتی در سیره پیامبر(ص) بحث گفت‌وگو با مخالفین پررنگ است، افزود: در قرآن نیز خداوند، برهان‌ها و شبه‌برهان‌های مخالفین را ذکر و به پیامبر(ص) پاسخ‌هایی به این برهان‌ها را پیشنهاد و عرضه می‌کند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه فرهنگیان با بیان اینکه حضرت امیرالمومنین(ع) نیز از شیوه گفت‌وگو استفاده می‌کردند، اما در زمان امام جعفر صادق(ع) که دوران ظهور و بروز انواع مشرب‌های فکری و فلسفی بود، مناظرات جدی‌تر مطرح شد، تصریح کرد: در آن دوران، اندک‌اندک فلسفه در دنیای اسلام ترجمه می‌شد، صوفیه در حال رواج یافتن بود، اختلاف آراء کلامی معتزله و اهل حدیث شیوع یافته و دیدگاه‌های مختلف ملت‌ها در جامعۀ اسلامی مطرح می‌شد و امام صادق(ع) و امام محمدباقر(ع) از شیوۀ گفت‌وگو با مخالفان استفاده می‌کردند و هیچ منعی برای گفت‌وگو با منکران خدا با پیامبر(ص) و قرآن هم نداشتند.

او با بیان اینکه مناظرات در دوران امام رضا(ع) در افق بسیار وسیعی مطرح می‌شود و امام(ع) در دو حوزۀ درون دینی و برون دینی به مناظره و گفت‌وگو می‌پرداخت، اظهار کرد: امام رضا(ع) در گفت‌وگوهای درون دینی، دربارۀ امامت، عصمت امام، ویژگی‌های امام و اعتقادات شیعیان را تبیین کرده و دیدگاه‌های مخالفان و بزرگان اهل سنت را نقد می‌کنند.

این محقق و پژوهشگر معارف دینی درمورد گفت‌وگوهای امام رضا(ع) با اهل کتاب و مادی‌گرایان تصریح کرد: در گفت‌وگوهای برون دینی، امام رضا(ع) با بزرگان مسیحیت و به طور مثال با جاثلیق مسیحی مناظره می‌کردند. «جاثلیق» مسیحی در بغداد و بصره بوده و با دعوت مأمون به مرو می‌آید و در گفت‌وگو با امام رضا(ع) متذکر می‌شود که «من چگونه با کسی مناظره کنم که کتاب و پیامبرش را قبول ندارم؟» و امام پاسخ می‌دهند که «من با آنچه که تو قبول داری یعنی انجیل با تو گفت‌وگو می‌کنم.» امام رضا(ع) با بزرگان دین یهود چون «رأس جالوت» نیز مناظره داشتند و حتی با افرادی که مادی گرا و منکر خدا بودند چون «عمران صائبی» که به هیچ دینی معتقد نبود نیز گفت‌وگو کردند.

همتی درخصوص اخلاق در مناظره‌، افزود: در گفت‌وگو به شیوۀ نیکو از مقدمات صحیح در حوزۀ ارزش‌های اخلاقی و بدون استفاده از انواع فریب‌ها و مغالطات صحبت کنید. در مناظرات امام رضا(ع) کلام اضافی و توهین نمی‌بینید. حتی جایی که طرف مقابل در گفت‌وگو مغلوب شده و سکوت کرده، اما اقرار به مغلوب شدنش نمی‌کند، امام دیگر بحث‌را ادامه نمی‌دهند تا طرف مقابل احساس حقارت نداشته باشد. در اغلب موارد، طرف مناظره اقرار به مغلوب شدن کرده و یا اینکه حق با امام رضا(ع) است را تأیید می‌کردند. در برخی موارد هم دست از اعتقاد سابق خود برداشته و مسلمان می‌شدند.

او با اشاره به اینکه این شیوهٔ مناظره، این پیام را به ما شیعیان می‌رساند که راه پرورش خرد و آزادگی فکری و قوه تمییز انسان‌ها، استفاده از گفت‌وگو و مناظره طرفینی است، خاطرنشان کرد: اگر کسی فکر می‌کنند حقی نزد او موجود است، وقتی که آن را با دیگران در میان می‌گذارد هم خودش نسبت به آن حق، روشن‌تر و استوارتر می‌شود و هم این حق را برای دیگرانی که ابهام دارند، آشکار می‌کند. از این مهم‌تر این گفت‌وگوها مانع بروز خشونت خواهد شد.

همتی تأکید کرد: اگر راه گفت‌وگو را در هر جامعه‌ای ببندید، به طور غیر مستقیم اظهار کرده‌اید که راهکار حل مسائل، ابراز خشونت است و هر کس قدرت دارد، با توسل به همان قدرت خشونت‌آمیز می‌تواند حرف خود را به کرسی بنشاند و هرکس از ناتوان است، محکوم به تحمل خشونت است.

این مدرس دانشگاه، درمورد روند آزاد اندیشی در مناظرات امام رضا(ع) گفت: در تاریخ ذکر شده است که امام ابتدا فرصت می‌دادند تا طرف مقابل مدعای خود را مطرح کند و محدودیت برای موضوعات و چهارچوب‌های مناظره قائل نبودند. امام رضا(ع) در خارج از مرو و خراسان نیز مناظراتی داشتند اما برگزارکنندۀ مناظرات در مرو، مأمون عباسی بود. در اسناد تاریخی نوشته شده که این مناظرات در یک روز از هفته به طور خاص از صبح آغاز می‌شد و تا شام ادامه ‌می‌یافت. چنین جلسۀ طولانی مدتی نمی‌تواند این‌گونه باشد که امام در جایگاه برتر بنشینند و جلسۀ پرسش و پاسخ به شبهات برگزار کنند و افراد حاضر از جلسه نیز جرئت مطرح کردن نظرات خود را در برابر ولیعهد نداشته باشند.

همتی با بیان اینکه اگر امام رضا(ع) امنیت و فضای مساعدی برای گفت‌وگوها فراهم نکرده بودند، حرف‌هایی که طبق اسناد تاریخی در این جلسات مطرح می‌شد، هزینه‌های بسیار گزافی داشت، اظهار کرد: امام رضا(ع) در گفت‌وگو با جاثلیق، بزرگ مسیحیان، فرمودند که اگر کسی بحثی در باب وجود خدا و نبوت محمد(ص) دارد، مطرح کند. توجه کنید که در آن روزگار به افراد اجازه داده می‌شد که در محضر امام رضا(ع)، ولیعهد کشور اسلامی و امام شیعیان، و در برابر مأمون، خلیفۀ زمان اساس دین اسلام را زیر سؤال برده و درمورد آن حرف بزنند. عمران صائبیِ مادی‌گرا، می‌گوید اگر چنین اذن و امانی نبود من اصلا وارد گفت‌وگو نمی‌شدم.

او جلسهٔ پرسش و پاسخ را متفاوت از مناظره دانست و تصریح کرد: امام رضا(ع) قدم‌به‌قدم با طرف مناظرۀ خود همراه می‌شدند و از مقدمات و مسلمات او استفاده می‌کردند تا تناقضات او را برای خودش آشکار کنند و خود فرد می‌پذیرفت که منظومه عقایدش با یکدیگر در تعارض هستند.

این عضو هیئت‌علمی دانشگاه فرهنگیان در پایان خاطرنشان کرد: مناظره جایی برقرار می‌شود که موافق و مخالف هر دو فرصت و شأن برابری داشته باشند و تمام استدلال‌های خود را به طور برابر ارائه دهند. هدف هم باید آشکار شدن حق باشد و جدل با هدف غلبه‌ کردن بر طرف مقابل، رسم و رویۀ ائمۀ ما نبوده است و جدل احسن مورد قبول قرآن نیست.

انتهای پیام