فصل بهار فصل چیدن و جمع‌آوری گیاهان دارویی سنتی در مناطق مختلف کشور است. بیشتر مردم به گمان اطلاع از خواص گیاهان به خصوص گیاهان دارویی منطقه محل سکونت خود بدون مشورت با متخصصان از این گیاهان به صورت بی‌رویه استفاده می‌کنند. استفاده‌ای که به دلیل بالا بودن ابتلای مردم ایران به بیماری‌های زمینه‌ای و مزمن موجب تداخل دارویی می‌شود و سلامت آنها را به خطر می‌اندازد.

نفیسه حسینی‌یکتا، مدیرکل دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت در گفت‌وگو با ایکنا گفت: در سال‌های اخیر گرایش و استقبال مردم به مصرف داروهای گیاهی و گیاهان دارویی سبب افزایش مصرف ناآگاهانه و خودسرانه بسیاری از گیاهان شده که می‌تواند سبب بروز عوارض جدی مانند مسمومیت شود. 

وی ادامه داد: با توجه به حضور مواد مؤثره به ویژه در گیاهانی که به صورت وحشی و خودرو در منطقه‌ای روییده‌اند، مصرف خوراکی یا حتی موضعی این گیاهان به صورت خودسرانه یا تجویز افراد غیرمتخصص امکان مسمومیت یا بروز عوارض جانبی را فراهم می‌کند. گیاهانی مانند شوکران، خرزهره، تاتوره و کرچک قادر به ایجاد مسمومیت‌های شدید و حتی کُشنده در انسان هستند. مصرف برخی گیاهان ساده هم در صورت تکرار مصرف و مقدار بالای استفاده روزانه به خصوص در کسانی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند می‌تواند با داروهای مصرفی فرد تداخل داشته باشد و مشکلاتی را برای فرد ایجاد کند. بنابراین باید برای مصرف هر گیاه دارویی یا داروی گیاهی در صورت تکرار مصرف باید با پزشک متخصص مشورت کرد.

حسینی‌یکتا در پاسخ به این سؤال که آیا به صرف اینکه یک ماده خوراکی گیاه است و حالت قرص یا کپسول ندارد بی‌خطر است و افراد بدون مشورت با پزشک می‌توانند از آن استفاده کنند؟ گفت: گیاهان دارویی و فرآورده‌های گیاهی همانند داروهای شیمیایی دارای عوارض جانبی، تداخلات دارویی و حتی در مواردی مسمومیت هستند. نه تنها گیاهان دارویی بلکه حتی غذاهای بسیار مفید هم اگر بیش از اندازه مصرف شوند، به بدن ضرر می‌رسانند. بر این اساس استفاده خودسرانه گیاهان دارویی و حتی برخی ادویه‌جات رایج بدون مشورت و تجویز پزشک خالی از مشکل نیست. این قبیل توجهات برای افرادی که بیماری مزمن دارند و به طور مستمر داروهای شیمیایی مصرف می‌کنند اهمیت بیشتری پیدا می‌کند؛ به طوری که مصرف هر گیاه یا داروی گیاهی باید با نظر پزشک معالج باشد.

باور خطرناک بی‌زیان بودن گیاهان دارویی 

وی در پاسخ به این سؤال که میزان سواد و اطلاعات مردم ایران از گیاهان دارویی و تأثیر خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها بر سلامت آنها را چقدر ارزیابی می‌کنید؟ اظهار کرد: آگاهی عمومی در حد مناسب و کافی نیست. باور به اینکه گیاهان دارویی و فرآورده‌های گیاهی عارضه‌ای ندارند، انتقال تجربیات شخصی از مصرف این ترکیبات به دیگران و تجویز ناآگاهانه به آنان و نیز اعتماد به راهنمایی غیرعلمی و بی‌پایه‌ برخی افراد غیرمتخصص و یا مدعیان طب سنتی منجر به مصرف خودسرانه این ترکیبات و ایجاد عوارضی می‌شود که گاهی جبران‌ناپذیر است.

مدیرکل دفتر طب ایرانی و مکمل وزارت بهداشت به اقدامات این اداره کل به ارتقای آگاهی عمومی اشاره کرد و گفت: دفتر طب ایرانی و مکمل با حضور مستمر و مؤثر در نمایشگاه‌های مربوط به طب سنتی ایرانی، گیاهان دارویی و فرآورده‌های گیاهی، انتقال اطلاعات از طریق افراد متخصص و توزیع بروشورهای علمی در تلاش برای افزایش آگاهی عمومی مردم است. در عین حال پیشرفت و افزایش تعداد سلامتکده‌های طب سنتی که دارای داروخانه‌های تخصصی هستند و متخصص داروسازی سنتی برای راهنمایی مراجعان حضور دارد و نیز افزایش تعداد برنامه‌های تلویزیونی در زمینه معرفی طب سنتی و گیاهان دارویی که در سال‌های اخیر صورت گرفته است، اقداماتی در راستای رشد آگاهی مردم و بهبود خدمات‌رسانی است.

وی به استفاده از گیاهان دارویی و عرقیجات موجود در عطاری‌ها بدون مشورت با متخصصان طب سنتی هشدار داد و گفت: اغلب مردم اطلاعات کافی در زمینه گیاهان دارویی و فرآورده‌های گیاهی ندارند. اعتماد به سخن افراد غیر متخصص و ناآگاه یا تشویق اطرافیان به مصرف فرآورده‌های گیاهی که خود استفاده کرده‌اند، می‌تواند منجر به بروز عوارض جبران‌ناپذیری شود. اغلب افراد نمی‌دانند که بعضی گیاهان دارویی مسیر متابولیسم و یا بازجذب سایر داروها را سریع‌تر یا کندتر می‌کنند و ممکن است اثرات سایر داروهای مصرفی توسط بیمار را زیادتر یا کمتر کنند.

فاصله‌گذاری بین مصرف داروهای شیمایی و سنتی

حسینی‌یکتا افزود: بهتر است مصرف گیاهان دارویی با سایر داروها حداقل نیم تا یک ساعت فاصله داشته باشد. به همین علت گیاهان دارویی در کسانی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند باید با احتیاط مصرف شود. به خصوص کسانی که از داروهایی با محدوده درمانی باریک(narrow therapeutic range)  مانند لووتیروکسین، کاربامازپین، سیکلوسپورین، فنی‌توئین و وارفارین استفاده می‌کنند. 

وی اظهار کرد: این داروها تفاوت بین دوز درمانی و سمی کمی دارند و احتمال تداخل با سایر داروها یا گیاهان دارویی در آنها بیشتر است. در ضمن برخی گیاهان دارویی اثرات ضد انعقادی دارند و اگر بیماری به هر علت از داروهای رقیق‌کننده خون مانند وارفارین، آپیکسابان، کلوپیدوگرل و ... استفاده می‌کنند؛ لازم است در مصرف این گیاهان احتیاط کنند و توصیه می‌شود برای مصرف گیاهان دارویی به پزشک متخصص در این حوزه مراجعه شود.