گروه اقتصادی

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی طرح‌های عمرانی را در لایحه 1403 بررسی و آن را با سال‌های قبل مقایسه کرده است. این گزارش نشان می‌دهد سهم این طرح‌ها از کل مصارف عمومی کشور به 16 درصد رسیده که کمترین سهم از سال 1400 تا کنون است. همچنین بیشتر این طرح‌ها دچار گذر زمان شده و طرح‌های توجیهی آنها مربوط به سال‌ها پیش است. با این حال، دولت اقدام موثری برای غربال این پروژه‌ها در لایحه 1403 انجام نداده است. در واقع مهم‌ترین چالش در برنامه‌ریزی و مدیریت طرح‌های عمرانی دولت، ناکارایی مصارف عمومی و تعداد بالای طرح‌هایی است که بدون پیشرفت قابل توجه از سالی به سال دیگر منتقل می‌شوند. در بودجه سال جاری، هزار و 767 طرح عمرانی نیمه کاره وجود دارد که اتمام همه آنها حدود 2000 میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد . این در حالی است که در بودجه امسال چیزی نزدیک به یک دهم این رقم، یعنی صرفا 243 هزار میلیارد تومان آن قابل تأمین است. به این ترتیب، پیش بینی می شود که با ادامه پیدا کردن وضعیت کنونی در تأمین منابع مالی، اتمام همین هزار و 767 طرح نیمه کاره حدودا 8 سال زمان ببرد. طرح‌هایی که میانگین عمر آنها به بیش از 17 سال رسیده است. مرکز پژوهش‌های مجلس می گوید توزیع منابع محدود بودجه‌ای به این حجم از طرح که زمان زیادی از انجام مطالعات توجیهی آنها گذشته است، یکی از عوامل ناکارایی مصارف عمومی در حوزه اعتبارات عمرانی است.

طرح‌های عمرانی در بودجه 1403

اعتبار کل طرح‌های عمرانی در لایحه بودجه امسال، بالغ بر 400 هزار میلیارد تومان است. از این رقم، 263 هزار میلیارد تومان به طرح‌های دستگاه‌های اجرایی ملی اختصاص دارد، 71 هزار میلیارد تومان به دستگاه‌های اجرایی محلی در استان‌های کشور و 66 هزار میلیارد تومان به ردیف‌های متفرقه. این میزان بودجه برای 2 هزار و 325 طرح است که به تفکیک به آنها در قانون بودجه اشاره شده است. مبلغ تخصیص داده شده برای پروژه‌های عمرانی نسبت به سال گذشته به میزان 7 درصد رشد کرده است. با این حال سهم این طرح‌ها از کل مصرف عمومی در قانون بودجه کاهش یافته است.

افت سهم پروژه‌های عمرانی از کل منابع بودجه

رقم کل منابع و مصارف عمومی دولت در لایحه بودجه سال 1403 برابر با 2 هزار و 462 هزار میلیارد تومان تعیین شده است. بنابراین مبلغ 400 هزار میلیارد تومانی برای طرح‌های عمرانی سهم 16 درصدی از کل بودجه دولت را در این سال تشکیل می‌دهد. سهم این طرح‌ها از کل بودجه می‌تواند نشان دهد که دولت چه میزان به گسترش زیرساخت‌های کشور توجه داشته است. بررسی بودجه سال‌های اخیر حاکی از این است که دولت در سال 1403 کمترین توجه را به این موضوع داشته و سهم این طرح‌ها از کل منابع و مصارف بودجه به کمترین عدد از سال 1400 رسیده است. نکته مهم دیگر در رابطه با طرح‌های عمرانی، انباشت طرح‌هایی است که بدون هیچ پیشرفتی از بودجه یک سال به بودجه سال بعد منتقل می‌شوند.

طرح هایی که خاک می خورند

مرکز پژوهش ها با ارائه یک دسته‌بندی، طرح‌های عمرانی را به دو دسته جاری و غیرجاری تقسیم کرده است. طرح‌های جاری آنهایی هستند که به تعمیر و تجهیز ماشین‌آلات و امکانات می‌پردازند.

این طرح‌ها بخش کوچکی از کل طرح‌های تملک را تشکیل می‌دهند. اما سایر طرح‌ها پروژه‌هایی با زمان آغاز و پایان مشخص هستند که به آنها طرح‌های غیرجاری گفته می‌شود. در لایحه بودجه 1403، از میان تمام 2 هزار و 325 طرح عمرانی، 558 آنها جاری و هزار و 767 عدد آنها غیر جاری هستند.

همچنین اعتبار طرح‌های جاری بالغ بر 20 هزار میلیارد تومان و اعتبار طرح‌های غیر جاری 243 هزار میلیارد تومان مشخص شده است. مرکز پژوهش های مجلس به مخدوش بودن «داده نمایی بودجه امسال» در بخش عمرانی نیز با ذکر دو مثال اشاره کرده است. مثلا طرح های »تعمیرات اساسی و تأمین تجهیزات و ماشین‌آلات دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری» با 20 میلیون تومان اعتبار، و »تعمیرات اساسی اماکن ستادی ستاد فرماندهی کل نیروهای مسلح» با 80 میلیون تومان اعتبار وجود دارد که در خصوص واقعی بودن این ارقام تردید وجود دارد. از این رو، بازوی پژوهشی مجلس عنوان کرده که درج ارقام ناچیز و غیرواقعی در جداول بودجه، سرجمع اعتبارات را دچار خطا کرده، واقع‌نمایی داده‌های بودجه‌ای را مخدوش کرده و جایگاه نظارتی مجلس را نیز تضعیف می کند. از همین رو خلاف اصل شفافیت در بودجه‌ریزی است.

طرح‌های غیرجاری با عمر 62 ساله!

به گفته بازوی پژوهشی مجلس، هزار و 767 طرح در پیوست شماره یک بودجه سال 1403 دارای زمان شروع و پایان مشخص است که برای آنها مجموعا در حدود 243 هزار میلیارد تومان اعتبار در سال جاری لحاظ شده و برآورد شده است . این در حالی است که تا اتمام این طرح‌ها، بالغ بر 1745هزار میلیارد تومان دیگر نیاز است! عموم این طرح ها، ماهیت احداث یا ایجاد دارند و بخش اصلی طرح‌های عمرانی ملی را تشکیل می‌دهند. متوسط عمر این طرح‌های عمرانی نیمه کاره از شروع تاکنون برابر با 16 سال بوده و قدیمی‌ترین آنها «ساختمان شبکه آبیاری و زهکشی سفیدرود و فومنات» و «تکمیل و تجهیز شبکه‌های اندازه‌گیری آب‌های سطحی و زیرزمینی در محدوده استان‌ها» 62 سال عمر دارند!نگاهی به عمر این طرح‌های نیمه تمام به تفکیک بازه‌های زمانی نشان می دهد که متأسفانه بیشترین سهم را طرح‌های بالای 20 سال دارند که 566 طرح را شامل می‌شوند. تغییرات و تحولات مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی اقلیمی و آب و هوایی در کنار توسعه فناوری در بازه‌های زمانی 20 سا‌ل به بالا، این پرسش را به ذهن متبادر می‌سازد که: آیا این طرح‌ها حقیقتا می‌توانند پاسخگوی نیازهای روز کشور باشند یا نیازمند بازنگری و غربالگری جدی هستند؟

برآورد زمان 8 ساله برای اتمام طرح های امسال!

از مجموع 1745 طرح موجود و براساس برآوردهای سازمان برنامه و بودجه کشور، قرار است 151 طرح در سال جاری به اتمام رسیده و عمده طرح‌ها تا پایان سال 1407 تکمیل شوند. با این وجود و با در نظر گرفتن روند تخصیص اعتبارات عمرانی‌در سال‌های اخیر و محاسبات سرانگشتی ذکر شده تناسب چندانی نداشته و واقع‌بینانه نیست‌. مرکز پژوهش‌های مجلس می‌گوید اگر کل اعتبار لازم برای اتمام طرح‌ها (یعنی 1988 هزار میلیارد تومان) را به بودجه امسال آنها ( یعنی243 هزار میلیارد تومان) تقسیم کنیم، به عددی بیش از 8 سال برای اتمام طرح ها خواهیم رسید. اگر بخواهیم همین محاسبات را به تفکیک سال‌های اتمام انجام دهیم، به بیان ساده، چنین فرض شده است که با فرض پیش‌بینی اعتبار مشابه برای طرح ها در بودجه سال‌های آتی، چند سال تا اتمام طرح زمان لازم است. براساس این محاسبات ساده و در صورت پیش‌بینی اعتبار طرح‌ها مطابق روند فعلی ، میانگین زمان خاتمه طرح ها بالغ بر 8 سال و 2 ماه برآورد می‌شود . برآوردها نشان می‌دهند ‌بیش از 60 درصد طرح‌های عمرانی گذشته، برخلاف برنامه‌ریزی اولیه به اتمام نرسیده‌اند و این موضوع، واقع‌بینانه بودن برآوردهای موجود را به چالش می‌کشد.