به گزارش ایرنا، شب چله یا یلدا، عید نوروز، عید فطر و عید قربان تنها برخی از جشن‌هایی هستند که در هر منطقه آداب و رسوم خاص خود را دارند؛ اگر چه با پیشرفت علم و تکنولوژی برخی از آداب به فراموشی سپرده و به معضلی اجتماعی تبدیل شده است.

یکی از این جشن‌ها هم چهارشنبه‌ سوری نام دارد که در غروب شب قبل از آخرین چهارشنبه سال برگزار می‌شود؛ بنابراین چهارشنبه‌ سوری سه شنبه شب، ۲۲ اسفند ۱۴۰۲ به‌عنوان چهارشنبه‌سوری در ایران جشن گرفته می‌شود.

دور زمانی نبود که چهارشنبه سوری با برافروختن آتش، دود کردن اسپند، افشاندن گلاب و مواد خوشبو کننده و نیز سننی چون فال گوشی، قاشق زنی، پخش آجیل مشکل گشا، خواندن شاهنامه فردوسی، آوازها و ترانه‌های شاد محلی همراه بود که اکنون دیگر حتی نامی از آن‌ها برده نمی‌شود

تاریخچه‌ی چهارشنبه‌ سوری به سال‌های بسیار دور برمی‌گردد، این جشن خود آمیزه‌ای از چند رسم کوچک و بزرگ بوده؛ اما سنت اصلی در آداب و رسوم چهارشنبه‌ سوری برپایی آتش و خواندن شعر «زردی من از تو، سرخی تو از من» هنگام پریدن از روی آن است.

مردم در این شب، با روشن کردن آتش، حلقه‌ای از صمیمیت و شادمانی را پیرامون آن می‌سازند و با پریدن از روی تپه‌های آتش، به استقبال نوروز و تازگی می‌روند.

آداب و رسوم چهارشنبه سوری، گنجینه‌ای از فرهنگ و سنت ایرانی است که در هر شهر و منطقه‌ای، رنگ و بوی خاص خود را دارد، سیستان و بلوچستان نیز از این قاعده مستثنی نبوده و از آتش‌افروزی و آتش‌بازی گرفته تا خوردن آجیل مشکل‌گشا، دورهمی‌های خانوادگی و قاشق‌زنی هر یک نمادی از شادمانی، امید و آرزوی نیک برای سال نو است.

مردم اصیل سیستان و بلوچستان همچنان تلاش می‌کنند آیین چهارشنبه آخر سال را با کمترین تحریفی برگزار کنند به طوریکه هنوز هم مانند سالیان گذشته اهل خانه و خویشاوندان گرد هم می‌آیند و هنگام غروب آفتاب آتشی روشن می‌کنند و از روی آن می‌پرند اما جوان‌ترها به دنبال هیجان‌های کاذب با بی احتیاطی حوادث تلخی را رقم می‌زندد.

چهارشنبه سوری زیباترین آیین ها را در خود جای داده است و آداب و رسومش قدمتی دیرینه دارد؛ از سفره شب چهارشنبه، غذاهای زیبا و خوش رنگ، بازی های بومی و سنتی اما امروز این آیین ها کمرنگ شده از روی آتش نمی پرند بلکه جان خود را به آتش می اندازند و چشم خود را به بمب های دست ساز می دهند و شادی را از این روز و سال غارت می کنند.

از برافروختن آتش، تا فال گوشی و قاشق زنی

کارشناس اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان بیان کرد: بدون شک آیین‌های نوروزی و پیش درآمد آن یعنی چهارشنبه سوری از سنت‌های زیبا و پسندیده ایران ‌باستان بوده که از همان دوران تاکنون در پهناورترین استان ایران نیز با خصوصیاتی که برگرفته از تمدن کهن وفرهنگ بومی این دیار هست، پابرجا مانده است.

محمدعلی ابراهیمی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا افزود: دور زمانی نبود که چهارشنبه سوری با برافروختن آتش، دود کردن اسپند، افشاندن گلاب و مواد خوشبو کننده و نیز سننی چون فال گوشی، قاشق زنی، پخش آجیل مشکل گشا، خواندن شاهنامه فردوسی، آوازها و ترانه‌های شاد محلی همراه بود که اکنون دیگر حتی نامی از آن‌ها برده نمی‌شود.

وی ادامه داد: بر اساس برخی عقاید ایرانیان مراسم آتش افروزی در آستانه سال نو را پس از قبول اسلام، در آخرین چهارشنبه سال قرار داده اند، تا از عقیده اعراب پیروی کرده باشند که روز چهارشنبه یا «یوم الاربعا» را شوم و نحس می‌دانستند.

کارشناس اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان اظهار کرد: در بعضی از کتاب‌ها جالب‌ترین سر منشایی که برای برگزاری مراسم چهارشنبه سوری گفته شده، قیام مختار ثقفی است که به خون خواهی شهدای کربلا قیام کرده؛ یعنی مختار برای آنکه مخالف را از موافق تشخیص دهد، فرمان داد تا شیعیان راستین آن حضرت بر بام خانه‌ها آتش بیفروزند که شب آن فرمان با شب چهار شنبه آخر سال نیز مصادف بوده است.

مردم زمان غروب آفتاب آتش روشن می‌کنند و از روی آن می‌پرند و می‌خوانند: «زردی من از تو، سرخی تو از من» و این گونه بیماری‌ها و ناراحتی‌ها و نگرانی‌های سال کهنه را به آتش می‌سپارند، تا سال نو را با آسودگی و شادی آغاز کنند

وی گفت: واژه «چهارشنبه‌سوری» از ۲ واژه چهارشنبه (نام یکی از روزهای هفته) و سور (به معنای جشن و شادی) ساخته شده‌، بنابراین شب چهارشنبه سوری در ایران آیین خاص و تشریفات گوناگون دارد.

ابراهیمی خاطرنشان کرد: آیین چهارشنبه سوری یا شب چهارشنبه آخر سال بر ۲ قسم است یک قسمت از آن عمومی و مشترک میان تمام مردم ایران که حتی بعضی از آن‌ها را در ملل دیگر نژاد آریا می‌توان یافت، و قسمت دیگر آیین خصوصی بوده که مردم بعضی مناطق بدعت گذاشته‌اند و کم و بیش به شهرهای دیگر ایران رفته است.

وی بیان کرد: چهارشنبه سوری یکی از جشن‌های ایرانی است که در شب آخرین چهارشنبه سال (سه شنبه شب) برگزار می‌شود، در شاهنامه فردوسی اشاره‌هایی درباره بزم چهارشنبه‌ای در نزدیکی نوروز وجود دارد که نشان دهنده کهن بودن این جشن هست؛ بنابراین مراسم سنتی مربوط به این جشن ملی، از دیرباز در فرهنگ سنتی مردمان ایران زنده نگاه داشته شده است.

کارشناس اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان ادامه داد: مردم زمان غروب آفتاب آتش روشن می‌کنند و از روی آن می‌پرند و می‌خوانند: «زردی من از تو، سرخی تو از من» و این گونه بیماری‌ها و ناراحتی‌ها و نگرانی‌های سال کهنه را به آتش می‌سپارند، تا سال نو را با آسودگی و شادی آغاز کنند.

به گفته وی؛ رسم است که پیش از پریدن آفتاب، هر خانواده بوته‌های خار و گزنی را که از پیش فراهم کرده‌اند روی بام یا زمین حیاط خانه و یا در گذرگاه در سه یا پنج یا هفت «گله» کپه می‌کنند، با غروب آفتاب و نیم تاریک شدن آسمان، زن و مرد و پیر و جوان گرد هم جمع می‌شوند و بوته‌ها را آتش می‌زنند، در این هنگام از بزرگ تا کوچک هر کدام سه بار از روی بوته‌های افروخته می‌پرند، تا مگر ضعف و زردی ناشی از بیماری و غم و محنت را از خود بزدایند و سلامت و سرخی و شادی به هستی خود بخشند.

ابراهیمی تاکید کرد: برخی اعتقاد دارند خاکستر چهارشنبه سوری، نحس است، زیرا مردم هنگام پریدن از روی آن زردی و ییماری خود را از راه جادوی سرایتی به آتش می‌دهند و در عوض سرخی و شادابی آتش را به خود منتقل می‌کنند؛ از سوی دیگر بر افروختن آتش بر روی هیزم و روشن کردن فشفشه، از رسوم جا افتاده در جشن چهارشنبه‌ سوری است.

آئین‌های افروختن آتش در سیستان و بلوچستان

وی گفت: یکی از جشن‌های آتش که در ایران باستان برای پیش درآمد یا پیشواز نوروز برگزار می‌شده و آمیزه‌ای از چند آیین گوناگون است، جشن سوری بوده‌ است. سوری به یک معنی سرخی است و اشاره به سرخی آتشی است که در این روز می‌افروخته‌اند.

کارشناس اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان اظهار کرد: از یک سو نیز آتش‌افروزی بر بام خانه‌ها، آخرین گام از آیین‌های «گاهنبار پنجه» یا ۱۰ روز پایان سال است، این ۱۰ روز را ۱۰ روز فروردیان یا فروردیگان می‌گویند، این مهم در سیستان نیز پنجه کیخاگو شهره است.

وی ادامه داد: چند روز پیش از نوروز مردمانی به نام آتش‌افروزان که پیام‌آور این جشن اهورایی بودند به شهرها و روستاها می‌رفتند تا مردم را برای این آیین آماده کنند، آتش‌افروزان، زنان و مردانی هنرمند بودند که با برگزاری نمایشهای خیابانی، دست افشانی‌ها، سرودها و آوازهای شورانگیز به سرگرم کردن و خشنود ساختن مردمان می‌پرداختند، آن‌ها از هفت روز پیش از نوروز تا ۲ هفته پس از نوروز با پدید آمدن تاریکی شامگاه، در تمامی جاهای شهر و ۱۰ آتش می‌افروختند و آن را تا برآمدن خورشید روشن نگاه می‌داشتند.

ابراهیمی افزود: این آتش، نماد و نشانه نیروی مهر و نور و دوستی بود، هدف آتش‌افروزان برگرداندن نیروی فزاینده و نیک به مردمان برای چیره شدن بر غم و افسردگی بود، همین هدف مهمترین دلیل برپایی جشن سده در میانه زمستان هم هست.

مردم سیستان و بلوچستان مثل سایر نقاط ایران یک رسم دیگر دارند در شب چهارشنبه سوری کوزه های سفالی کهنه را بالای بام خانه برده، به زیر افکنده و آن‌ها را می‌شکستند و کوزه نویی را جایگزین می‌ساختند که با شکستن کوزه، بلاها دور خواهد شد

وی بیان کرد: آتش در بلوچستان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده چرا که مردم هنگام عید بعد از شام در حاشیه شهرها و روستاها با جمع شدن دور آن به نقل روایات و اشعار می‌پرداختند، عده‌ای از جوانان نیز با رد شدن از روی آن به این مراسم رونق خاصی می‌بخشیدند.

به گفته کارشناس اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان؛ قلعه تاریخی «چهل دختران» که در شهرستان نیکشهر وجود دارد در زمان‌های قدیم عبادتگاه مردم بوده و در هنگام عید با روشن کردن آتش به نماز و نیایش می‌پرداختند؛ محققان، عقاید آتش پرستی در میان قوم بلوچ را به دلیل همجواری بلوچستان قدیم با فارس و زرتشتیان می‌دانند.

وی به برخی آیین‌های سوری در سیستان و بلوچستان اشاره کرد و ادامه داد: افروختن آتش، آجیل مشکل گشا، سال نو-کوزه نو، فال‌گوشی و گره‌گشایی، آش چهارشنبه سوری از جمله آیین‌ها به شمار رفته به طوریکه در سیستان مردم به نذر و نذورات اعتقاد زیاد دارند و در ایام مختلف هرآنچه در توان دارند نذر می‌دهند تا از باری تعالی طلب عافیت کنند.

ابراهیمی افزود: مردم سیستان و بلوچستان مثل سایر نقاط ایران یک رسم دیگر دارند در شب چهارشنبه سوری کوزه های سفالی کهنه را بالای بام خانه برده، به زیر افکنده و آن‌ها را می‌شکستند و کوزه نویی را جایگزین می‌ساختند که این رسم اکنون نیز در برخی از مناطق ایران معمول است و بر این باورند که در طول سال بلاها و قضاهای بد در کوزه متراکم می‌شود که با شکستن کوزه، آن بلاها دور خواهد شد.

وی اظهار کرد: یکی از رسم‌های چهارشنبه‌سوری است که در آن دختران جوان نیت می‌کنند، پشت دیواری می‌ایستند و به سخن رهگذران گوش فرا می‌دهند و سپس با تفسیر این سخنان پاسخ نیت خود را می‌گیرند، البته بین این منطقه رایج نیست.

کارشناس اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان گفت: در خانواده‌هایی که بیمار یا حاجتی داشتند برای برآمدن حاجت و بهبود یافتن بیمارشان نذر می‌کردند و در شب چهارشنبه آخر سال یا «آش بیمار» می‌پختند و آن را اندکی به بیمار می‌خوراندند و بقیه را هم در میان فقرا پخش می‌کردند.