به گزارش خبرگزاری ایمنا از کردستان، در خصوص پیشینه و فلسفه شب یلدا در کتاب جشن‌های ایرانیانآمده است که واژه یلدا از زبان سریانی و به معنای تولد است و سبب این نام‌گذاری را چنین دانسته‌اند که در پایان این شب دراز که اهریمنی است، خورشید یا مهر متولد می‌شود و تاریکی را از میان می‌برد.
یلدا و مراسمی که در نخستین شب زمستان و بلندترین شب سال برپا می‌شود، سابقه‌ای چند هزار ساله دارد و از رسوم ویژه آریایی‌هاست؛ اقوام قدیم هند و ایرانی و هند و اروپایی جشن تولد آفتاب را آغاز زمستان می‌گرفتند به ویژه ژرمنی‌ها عید تولد آفتاب را در آغاز زمستان گرفته و آن را به‌خدای آفتاب نسبت می‌دهند و این بی‌تناسب هم نیست، چه واقعاً آغاز زمستان مثل تولد جدید خورشید است.
مشخص است که به موجب بلندترین شب که تاریکی -مظهر اهریمن- بیشتر زمان را در زمین می‌پایید، این شب را نحس و بدیمن می‌شمردند. در شب یلدا جهت رفع این نحوست، آتش می‌افروختند، گرد هم جمع می‌شدند و خوان ویژه می‌گستردند و این سفره جنبه دینی داشته و مقدس بوده است.
شب یلدا از زیباترین و شیرین‌ترین جشن‌ها نزد ایرانیان بوده که تکرارش تداعی کننده سنت‌های کهن در میان خانواده‌ها است. هنوز هم برخی از خانواده‌ها در این شب دور کرسی جمع می‌شوند و این سنت دیرینه را گرامی می‌دارند.
جایگاه ویژه شب چله در کردستان
شب چله در میان مردم استان کردستان جایگاه ویژه‌ای دارد که امیر صادقی، کارشناس ارشد مردم‌شناسی در استان کردستان به خبرنگار ایمنا می‌گوید: شب یلدا را در کردستان «شه‌و چله» (شب چله) یا «شه‌و زمسان» (شب زمستان) می‌نامند، شبی که پیش از فرا رسیدنش هیجان و شور خاصی را در میان مردم برمی‌انگیزد.
وی به مهم‌ترین ویژگی‌های این شب در کردستان اشاره می‌کند و می‌افزاید: اصلی‌ترین ویژگی شب چله، گردآمدن خانواده‌ها با هماهنگی قبلی در کنار هم است به‌صورتی که معمولاً یک هفته قبل از آن مشخص می‌شود که شب چله این سال در خانه چه کسی جمع شوند.
این کارشناس ارشد مردم‌شناسی تصریح می‌کند: در خانواده‌هایی که پدر، در قید حیات باشد معمولاً فرزندان با عروس‌ها و دامادها شب چله را در آنجا می‌گذرانند، اما برای زوج‌ها چون خانواده پدرخانم و پدر شوهر هر دو مطرح است معمولاً نوبت را رعایت می‌کنند.
صادقی اضافه می‌کند: در تدارکات این جشن سنندجی‌ها چند ماه قبل از شب چله، خربزه‌های کوچکی که از روستای گردشگری سراب قامیش تهیه می‌شود را در تفاله سرکه می‌اندازند تا برای این شب «کالک تورش» (خربزه ترش) که از اصلی‌ترین موارد سفره است را داشته باشند؛ پس از خوردن غذای چرب و سنگین شب چله، میل کردن این خربزه ترش هضم غذا را آسان کرده و باعث می‌شود بقیه شب نیز بتوان از تنقلات متنوع و میوه‌های رنگارنگ شب چله استفاده کرد.
«آن و» خوشه‌های انگور نخ کرده برای شب یلدا
وی ادامه می‌دهد: علاوه بر این، چند ماه قبل از زمستان خوشه‌های انگور را برای شب یلدا نخ کرده و در زیرزمین و یا اتاق دارای سایه از سقف آویزان می‌کنند که به آن «آنو» می‌گویند.
این کارشناس ارشد مردم‌شناسی با بیان اینکه غذای مخصوص شب یلدا در استان کردستان معمولاً دلمه و رشته پلو است، می‌افزاید: در این شب اگر همسایه‌ها مایل باشند از غذایی که تهیه کرده‌اند به همدیگر می‌دهند که به آن «کاسه هاوسا» می‌گویند.
صادقی اضافه می‌کند: پس از صرف شام، نوبت به خوردن تنقلات و خشکبار می‌رسد که انجیر خشک، برگ گلابی، برگ زردآلو، هسته زردآلو، توت خشک، تخمه بو داده کدو و گندم برشته که با شیره گز مخلوط شده و به صورت گلوله‌های کوچکی درآمده از جمله خشکبارهای شب چله در کردستان است.
وی ادامه می‌دهد: میوه‌های شب چله که شامل هندوانه، سیب، گلابی، به، انار و آن و می‌شود از ضروریات شب چله است که در برخی از خانواده‌ها برای خوردن میوه‌های شب چله سفره می‌اندازند و در برخی دیگر به روال امروزی است.
سرگرمی «گوروابازی» در شب چله کردستان
کارشناس ارشد مردم‌شناسی در کردستان تصریح می‌کند: در این شب بلند به دلیل اینکه وسایل ارتباط جمعی مانند امروزه در میان خانه‌ها وجود نداشته، از انواع سرگرمی‌ها مانند فال حافظ و انجام برخی بازی‌های محلی که معروف‌ترین آن «گوروابازی» یا جوراب بازی است، انجام می‌شده است.
صادقی تصریح می‌کند: همچنین بعد از صرف شام، بزرگان فامیل داستان‌ها، متل‌ها (معما) و افسانه‌های قدیمی تعریف می‌کردند، امروزه در روستاها حکایت‌گویی هم‌چنان پابرجا مانده و پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها داستان‌هایی مانند «خاتون زمهریر» را برای نوه‌هایشان در این شب طولانی و تاریک و سرد زمستانی تعریف می‌کنند. همچنین در گذشته خواندن شاهنامه، گلستان و بوستان و اسکندرنامه معمول بوده است.
وی ادامه می‌دهد: از رسوم جالبی که در شب یلدا در کردستان هنوز رایج است می‌توان به خوانچه بردن (کادو عروس) از طرف خانواده پسر برای نامزدش، نام برد. در این خوانچه‌ها باید تمامی موارد ذکر شده در بالا از شام گرفته تا خشکبار و میوه را برای خانواده عروس ببرند به صورتی که آن شب، خانواده عروس برای برگزاری شب چله هیچ اقدامی نکرده باشد؛ علاوه بر مواردی که گفته شد، هدیه‌ای گران‌بها نیز که معمولاً پارچه یا قطعه‌ای طلا می‌باشد نیز برای عروس خانم برده می‌شود.
کارشناس ارشد مردم‌شناسی کردستان اضافه می‌کند: رسم دیگری نیز وجود دارد به نام «شه‌و زمسانی» که در آن عروسی که اولین شب چله خود را در خانه شوهر تجربه می‌کند باید این بار خانواده او، خوانچه‌هایی را که تمام نیازهای شب چله خانواده داماد است را به منزل دامادشان ببرند.
صادقی خاطرنشان می‌کند: در سال‌های گذشته در روستاهای کردستان در شب چله، مراسم شال انداختن نیز اجرا می‌شد که در این رسم از روزنه‌های بالای بام‌ها که نقش هواکش و نورگیر را دارند، جوانان روستا شال‌های لباس‌شان را به پایین می‌فرستادند تا صاحب‌خانه هدیه‌ای به مناسبت شب چله در آن بگذارد.
به گزارش ایمنا، جشن‌ها از دیرباز تاکنون فرصتی برای دورهمی و چند ساعتی کنار یکدیگر بودن، فارغ از زندگی روزمره است که می‌تواند مهر و محبت را میان همدیگر بیشتر کرده و کدورت‌های طول سال را رفع کرد که شب یلدا نیز بهانه خوبی برای این مهم است.