یک روز بعد از اعلام رسمی انحلال جمهوری خودخوانده قره‌باغ کوهستانی، نازلی باغداساریان، سخنگوی نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان اعلام کرد که ۱۰۰هزار و ۴۱۷ نفر از منطقه قره‌باغ وارد ارمنستان شده‌اند. در حالی که بر اساس آمارها، جمعیت ارمنی‌های ساکن قره‌باغ پیش از کنترل یافتن جمهوری آذربایجان بر این منطقه، حدود ۱۲۰هزار نفر بوده، معنی دیگر ورود بیش از ۱۰۰هزار آواره ارمنی قره‌باغ به ارمنستان، این است که «تقریباً هیچ ارمنی در قره‌باغ نمانده است.» آرتاک بیگلریان، وزیر داخلی پیشین قره‌باغ در کانال تلگرامی خود نوشته است: «طبق اطلاعات غیررسمی من، آخرین گروه از مردم آرتساخ (ناگورنو- قره‌باغ) در حال حاضر در راه ارمنستان هستند. در آرتساخ، حداکثر چندصد نفر باقی مانده‌اند که اکثر آن‌ها مقامات، کارکنان خدمات اورژانس، داوطلبان و برخی افراد با نیاز‌های ویژه هستند. آن‌ها نیز در حال آماده شدن برای رفتن هستند.» خروج ارامنه از قره‌باغ در شرایطی است که وزارت خارجه آذربایجان روز پنج‌شنبه در بیانیه‌ای که بیشتر شبیه تعارفات دیپلماتی بود، از ارمنی‌های ساکن منطقه قره‌باغ کوهستانی خواست در این منطقه بمانند و خانه و کاشانه‌شان را ترک نکنند. در این بیانیه آمده بود: «ما از ساکنان ارمنی‌تبار می‌خواهیم خانه‌های‌شان را ترک نکنند و به بخشی از جامعه چند قومیتی آذربایجان تبدیل شوند.» با این حال، ساکنان ارامنه قره‌باغ از ترس پاکسازی قومی تمایلی ندارند تحت حکومت جمهوری آذربایجان به زندگی خود ادامه دهند.
اجازه حضور سازمان ملل بعد از ۳۰ سال!
در حالی که باکو برای حفظ حقوق ارامنه در شرایط جاری زیر ذره‌بین بین‌المللی قرار گرفته، حکمت حاجی‌اف، مشاور سیاست خارجی رئیس‌جمهور آذربایجان دیروز در گفتگو با وب‌سایت صهیونیستی «i۲۴NEWS» گفت: «آذربایجان گذرگاه امن و آبرومندانه‌ای را برای ارامنه‌ای که به میل خود قصد ترک منطقه قره‌باغ کوهستانی را دارند، فراهم می‌کند.» حاجی‌اف گفته که اطمینان از ادامه زندگی آذربایجانی‌ها و ارمنی‌ها در کنار هم با عزت، رفاه و احترام متقابل، یک اصل مهم برای چشم‌انداز باکو است. همزمان، سازمان ملل در عملیاتی که طی ۳۰ سال گذشته بی‌سابقه است، قرار شده هیئتی به قره‌باغ اعزام کند. به گفته «استفان دوجاریک» سخنگوی سازمان ملل، اعزام این هیئت، حاصل توافق سازمان ملل با دولت جمهوری آذربایجان است. دوجاریک گفته است: «ما حدود ۳۰ سال به منطقه قره‌باغ دسترسی نداشته‌ایم و علت آن شرایط بسیار پیچیده و حساس ژئوپولتیکی بوده است. بنابراین خیلی مهم است که ما بتوانیم وارد آنجا شویم. این هیئت از طریق هوایی از آذربایجان وارد آنجا می‌شود.» وزارت دفاع روسیه هم اعلام کرد که حافظان صلح روسیه به خروج ارامنه از قره‌باغ کمک کرده و محموله ۱۲ تنی از کمک‌های بشردوستانه را به غیرنظامیان قره‌باغ تحویل دادند و فرانسه و دانمارک نیز از کمک بشردوستانه به پناهجویان خبر دادند.
شکایت ارمنستان به دیوان
همزمان با خروج ارامنه از قره‌باغ، دولت آذربایجان روند جایگزینی نژادی در قره‌باغ کوهستانی را تشدید کرده است. «الهام علی‌اف» رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان دیروز گفت تعداد ساکنان آذربایجانی که به خانه‌های خود در قره‌باغ بازمی‌گردند تا پایان سال ۲۰۲۳ به ۵ هزار و ۵۰۰ نفر خواهد رسید. وی گفت: «تا امروز ۲ هزار و ۳۰۰ نفر که مجبور به جابه‌جایی شده بودند، بازگشته‌اند و تا پایان امسال ۵ هزار و ۵۰۰ نفر خواهند شد.»
بر اساس گزارش خبرگزاری تاس، بر اساس آمار رسمی، حدود یک میلیون آذربایجانی در نتیجه درگیری قره‌باغ مجبور به جابه‌جایی شده بودند. هرچند به لحاظ تاریخی، قره‌باغ به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان به رسمیت شناخته می‌شود، ولی ارامنه نیز بخشی از جامعه چندقومیتی این منطقه به شمار می‌آیند. تحت چنین شرایطی، ارمنستان، جمهوری آذربایجان را متهم به پاکسازی نژادی می‌کند و تا کنون نیز چند مرتبه به مجمع بین‌المللی شکایت کرده است. در تازه‌ترین دادخواهی، دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه روز جمعه اعلام کرد که ارمنستان بر اساس کنوانسیون تبعیض نژادی علیه جمهوری آذربایجان شکایت کرده و خواستار اتخاذ تدابیری علیه باکو شده است. در بیانیه دادگاه در این خصوص آمده است: «بر اساس ماده ۴۱ اساسنامه و ماده ۷۳ مقررات دیوان، روز جمعه ارمنستان درخواستی مبنی بر اتخاذ تدابیر احتیاطی علیه جمهوری آذربایجان، به منظور حفظ و حمایت از حقوق مندرج در کنوانسیون بین‌المللی درباره حذف همه اشکال تبعیض نژادی ارائه کرد.» در این بیانیه همچنین اشاره شده است که ارمنستان از دادگاه درخواست می‌کند اقدامات موقت علیه جمهوری آذربایجان اتخاذ کند.
پیش از این، در سپتامبر ۲۰۲۱، ایروان شکایتی را علیه جمهوری آذربایجان در دادگاه بین‌المللی دادگستری تنظیم و این کشور را به تبعیض نژادی علیه ارامنه متهم کرد. این دادخواست در آن زمان حاکی از آن بود که آذربایجان «از سیاست تنفر نسبت به ارامنه حمایت کرده که منجر به تبعیض، قتل عام و شکنجه آن‌ها شده است.»