به گزارش خبرنگار ایلنا٬ چشم‌ها دیگر به وین و بالاخص هتل کوبورگ دوخته شده است. یازده روز است که جان کری وزیر امور خارجه آمریکا به وین آمده و در هتل کوبورگ مستقر شده تا بتواند رویای توافق هسته‌ای را با یاری سایر وزرای امور خارجه 1+5 و وزیر امور خارجه ایران عملی سازد.
محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان همزمان با همتای آمریکایی خود به وین آمد٬ اما یک روزه وین را ترک کرد و به تهران رفت و تا با علی‌اکبر صالحی و حسین فریدون به وین بازگردد.
حالا دیگر همگان از نزدیک شدن به توافق سخن می‌گویند. هم محمدجواد ظریف و هم سید عباس عراقچی و هم جان کری از این مسئله خبر می‌دهند و می‌گویند هیچگاه به این اندازه برای دستیابی به توافق طرفین نزدیک نشده بودند. در طول روزهای گذشته، تمامی وزرای امور خارجه 1+5 حداقل برای یک بار هم که شده، به وین آمده‌اند.
روز گذشته نیز علاوه بر فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و نماینده 1+5 در مذاکرات، وزرای امور خارجه انگلیس، آلمان و فرانسه نیز به وین آمدند و امروز هم «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه و «وانگ‌یی» وزیر امور خارجه چین به وین آمدند تا جمع شش نفره وزرای امور خارجه کامل شود.
نشانه‌ها از اتاق‌های مذاکرات در همه سطوح حاکی از مثبت بودن جلسات است و گفته می‌شود ثمره جلسات فشرده و چند ساعته در هتل کوبورگ، کاسته شدن اختلافات و پیدا شدن یک فهم مشترک از متن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) است
تمدید یا اعلام نتیجه؟
کمتر از 48 ساعت به پایان ضرب‌الاجل هفت روزه پس از 30 ژوئن باقی است و طرفین یا باید در این مدت٬ تمدید مجدد را اعلام کنند تا گفت‌وگوها به شکل رسمی در قالب آن ادامه دهند٬ یا باید در مقابل رسانه‌ها خبر از نتیجه مذاکرات دهند. آنچه از زبان طرفین بیرون می‌آید، این است که تمدید مذاکران مورد رضایت هیچ‌کس نیست.
روز گذشته جان کری در جمع خبرنگاران گفت: مذاکرات به صورت فشرده ادامه دارد و تلاش می‌کنیم مذاکرات را تا هفتم جولای به نتیجه برسانیم. دیگر مقامات نیز بیان کرده‌اند که تمایل دارند مذاکرات در همین موعود پایان یابد.
سید عباس عراقچی عضو ارشد مذاکره کننده هسته‌ای کشورمان چند روز قبل در برنامه زنده تلویزیونی نگاه یک بیان کرد: فکر نمی‌کنم تمدید مذاکرات خوب و به نفع همه باشد٬ اما اگر لازم باشد، زمان مذاکرات را تمدید خواهیم کرد٬ چراکه خود را مقید به زمان نکرده و به دنبال رسیدن به اهدافی هستیم که منافع کشور را تضمین میکند.
اکنون زمان توافق است ...
مذاکره کنندگان 1+5 عصر روز گذشته به نوبت وارد کوبورگ شدند٬ تا شاید شاهد آخرین فاز مذاکراتی پیش از توافق جامع هسته‌ای باشند.
فدریکا موگرینی که از نیمه راه مذاکرات در دو سال گذشته و به عنوان جانشین «کاترین اشتون» وارد کارزار مذاکرات شد، با ارزیابی مثبت از مذاکرات هسته‌ای گفت: اراده سیاسی را در طرفین برای دستیابی به یک توافق می‌بینم. در قسمت پایانی یک ماراتن طولانی هستیم. پیام امروز من این است که اگر قرار است توافق شود٬ وقت آن فرارسیده است. در دیداری که با وزیران خارجه خواهیم داشت ارزیابی می‌کنیم آیا توافق حاصل می‌شود یا نه. آنچه اکنون مطرح است این است که آیا طرفین قادر خواهند بود در این مورد تصمیم سیاسی بگیرند؟
موگرینی در پاسخ به این سوال که اگر توافق حاصل نشود٬ برنامه‌ای دیگر در دستور کار خواهد بود، گفت: خیر برنامه دیگری نداریم. از اول هم قانونمان این بود که اگر روی طرح الف کار می‌کنیم باید به آن پایبند باشیم. اکنون شرایط برای این امر مهیا است.
وی اظهار داشت: طرفین مذاکرات بسیار مذاکرات فشرده‌ای داشتند که طی ساعت‌ها و روزهای آینده ادامه خواهد داشت. ما به یک توافق بسیار نزدیک هستیم. جو مذاکراتی مثبت و خوب است و من اراده سیاسی را همچنان برای یک توافق می‌بینم. با این همه در زمینه‌های فنی کار باید ادامه یابد.
لوران فابیوس وزیر خارجه جنجالی فرانسه نیز عصر روز گذشته به وقت وین به کوبرگ رسید، روز گذشته در خصوص وضعیت مذاکرات گفت: همانطور که از قبل خودم را متعهد می‌دانستم برای مرحله‌ای از مذاکرات که باید آخرین باشد به وین آمده‌ام. این مذاکرات 12 سال است شروع شده و باید در 72 ساعت پایان یابد.
از حالا به بعد سوال اصلی در میز مذاکره این است که آیا ایرانی‌ها قبول خواهند کرد که یک قرارداد روشن در مورد مسائلی که هنوز راستی‌آزمایی نشده را ببندند؟
فرانک والتر اشتاین‌مایر نیز که به نظر می‌رسد کشورش مشتاق‌ترین عضو 1+5 است، آخرین وزیر خارجه‌‌ای بود که روز گذشته به وین آمد٬ در بدو ورود به هتل کوبورگ گفت: یا همه می‌بریم٬ یا همه می‌بازیم. پیشرفت‌های زیادی حاصل شده٬ اما برخی اختلاف‌نظرها همچنان به قوت خود باقی است.
وزیر خارجه آمریکا هم روز گذشته، برای دومین بار در این یازده روز در جمع خبرنگاران در وین گفت: ما فقط خواستار یک توافق خوب هستیم٬ ولی مسائل بسیار مهمی همچنان باقی است. جان کری با بیان اینکه فکر می‌کردم گمانه زنی‌ها زیاد شده و نیاز به شفاف‌سازی وجود دارد، گفت: طی روزهای گدشته پیشرفت کلی داشته‌ایم اما همچنان برخی مسائل مهم باقی مانده است. وی به فعالیت‌های فشرده طرفین مذاکره اشاره کرد و افزود: تیم‌های ما هر روز ساعات زیادی کار می‌کنند. همان طور که «باراک اوباما» رییس‌جمهوری آمریکا اشاره کرده است، فقط خواستار یک توافق خوب هستیم و تلاش می‌کنیم مذاکرات را تا هفتم جولای به نتیجه برسانیم. هیچ‌وقت به این اندازه به توافق نزدیک نبوده‌ایم اما اگر نتوانیم به نتیجه برسیم، آمریکا مذاکرات را ترک خواهد کرد.
گره در آستانه بازشدن
روز پنجشنبه «یوکیا آمانو» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سفری یک روزه به تهران داشت و با مقام‌های ارشد کشورمان دیدار کرد. سفری به ابتکار جمهوری اسلامی ایران برای گره‌گشایی از مسئله ابعاد احتمالی پرونده هسته‌ای ایران صورت گرفت. از سوی دیگر، آژانس دو مسئولیت عمده را در پرونده هسته‌ای ایران برعهده دارد که حل مساله PMD و نظارت بر اجرای توافق هسته‌ای در یک سطح و برنامه هسته‌ای ایران در سطحی وسیع‌تر از جمله آنها است.
در طول سال‌های گذشته هم طرح‌ها و مدالیته‌های متفاوتی هم برای حل این مسئله ارائه شد٬ اما با کارشکنی‌های آژانس چاره کار حل نشد. در آستانه توافق هسته‌ای میان ایران و 1+5، تهران اعلام کرده که با وجود آنکه ادعاهای غرب در خصوص انحراف برنامه هسته‌ای خود را قبول ندارد اما در راستای بستن این پرونده حاضر است در چارچوبی زمان‌دار همکاری این پرونده را ببندد. بر همین اساس بود که جمهوری اسلامی ایران در راستای گام اعتمادساز و شفاف‌ساز دیگری، یوکیا آمانو را در روزهای حساس مذاکراتی در وین به تهران دعوت کرد.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی درباره این سفر گفت: در گفت‌وگوها با آمانو، جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر لزوم ایجاد یک زمانبندی مشخص برای پایان دادن به موضوعاتی که از گذشته مطرح بود، تفاهم کردند. در این مذاکرات بحث‌های مختلفی مطرح شد و مذاکرات مفیدی صورت گرفت و مقرر شد دو طرف همکاری‌هایی داشته باشند تا بتوانند به همکاری‌های میان کشورمان با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سرعت بخشند.
با این حال، مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی پس از سفر خود به تهران در بیانیه‌ای که در این باره صادر کرد، گفت که درک بسیار بهتری از مسائل حاصل شده٬ اما مواردی وجود دارند که باید در سطح وسیع‌تری بررسی شوند.
آمانو پیش از ورود به هتل کوبورگ در جمع خبرنگاران گفت: من دوم جولای به تهران رفتم و با رییس‌جمهوری و دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران دیدار کردم. در مذاکرات پیشرفت‌هایی حاصل شده و توافق قابل دسترس است. معتقدم با همکاری ایران می‌توانیم تا پایان سال جاری گزارشی درباره مساله PMD منتشر کنیم. برطرف کردن نگرانی‌ها درباره PMD تا پایان سال جاری اهمیت زیادی دارد چرا که مهمترین مسئله‌ای است که ۱+۵ برای لغو تحریم‌های ایران به آن نیاز دارد.»
آمانو همچین گفت: «چنانچه توافق حاصل شود، آژانس آماده است تا بعد هسته‌ای مسائل مربوط به برنامه اقدام مشترک را اجرا کند.»
سه تاریخ طلایی توافق
تا پیش از صحبت‌های شنبه شب عراقچی هیچ درک خاصی از توافق هسته‌ای وجود نداشت تا آنکه سیدعباس عراقچی از سه تاریخ طلایی در صورت حصول توافق هسته‌ای خبر داد و به عبارتی، سه روز توافق هسته‌ای ایران چگونه خواهد بود.
معاون وزیر امور خارجه بیان کرد که در روز اول دستیابی به راه‌حل‌ها و جمع‌بندی اعلام شده و فرآیند‌های قانونی طی می‌شود، در روز دوم تحریم‌ها لغو و توافق رسماً اعلام می‌شود و در روز سوم توافق عملیاتی می‌شود.
وی گفت که تقریباً درباره دو مرحله اول توافق حاصل شده٬ اما مرحله سوم به‌دلیل لزوم توازن و همزمانی در انجام کارها هنوز مورد بحث قرار دارد. بازه‌های زمانی که در اینجا «روز» نامیده می‌شوند به معنای 24 ساعت نیستند بلکه ممکن است هر کدام از یک روز تا یک یا دو ماه و حتی چند ماه به طول انجامند. روز یا مرحله اول توافق هسته‌ای احتمالی می‌تواند طی روزهای آتی رخ دهد.
طی شدن فرآیند قانونی در کشورها یکی دیگر از گام‌هایی است که در روز اول شاهد آن خواهیم بود. در این مرحله است که کنگره آمریکا و مجلس ایران بر اساس مصوباتی که پیشتر داشته‌اند٬ توافق را دریافت می‌کنند تا آن را بررسی کنند. «مانند کنگره آمریکا، مجلس شورای اسلامی نیز درخواست کرده که توافق ارائه شود به مجلس برای بررسی و احیاناً نقطه‌نظراتی که می‌خواهند اعلام کنند یا تصمیماتی را بگیرند. پس اگر 16 تیر به توافقی دست یافتیم هنوز توافقی نداریم تا زمانی که این روند قانونی در کشورها طی شود.»
عراقچی می‌گوید صدور یک قطعنامه جدید که در آن قطعنامه‌های قبلی لغو شده و توافق بین ایران و گروه 1+5 نیز مورد تأیید می‌گیرد٬ یکی دیگر از گام‌های روز اول است. در خصوص زمانی که شورای امنیت سازمان ملل باید قطعنامه‌ای صادر و توافق را تأیید کند، هنوز مباحث ادامه دارد. ترجیح همه کشورها این است که آن روزی که ما به یک جمع‌بندی رسیده و توافق اعلام شود شورای امنیت همزمان و بعد از آن قطعنامه خود را صادر خواهد کرد».
از نکات دیگر در روز توافق این است که هیچ امضایی وجود نخواهد داشت، زیرا به‌گفته عراقچی برنامه جامع اقدام مشترک یک معاهده یا پیمان نیست. «از نظر ما امضای توافق، همان قطعنامه شورای امنیت است که آن را تأیید میکند، ممکن است امضایی واقعی زیر آن نباشد چون این توافقی که به‌عنوان برنامه جامع اقدام مشترک، یک معاهده یا پیمان نیست که امضا زیر آن داشته باشد، به‌مانند برنامه اقدام مشترک.
کنگره آمریکا پیشتر اعلام کرده یک ماه (و اگر توافق پس از 9 جولای، 18 تیر، ارائه شود دو ماه) فرصت نیاز خواهد داشت تا این فرآیند را بررسی کند.
عراقچی می‌گوید اگر کنگره این توافق را رد کند دولت آمریکا موظف به وتوی آن است. در همین زمان و پس از عدم رأی منفی کنگره آمریکا یا سایر نهادهای قانونگذاری در اروپا جمع‌بندی‌ای انجام شده که کشورها به‌صورت رسمی اعلام می‌کنند٬ توافق انجام شده و آماده هستند تا فرآیند مندرج در توافق برنامه جامع اقدام مشترک را انجام دهند. «در چنین روزی است که طرف‌های اروپایی غربی باید تحریم‌ها را برطرف کنند و جمهوری اسلامی ایران نیز در چنین روزی مقدمات تعهداتی را که باید انجام دهد، فراهم می‌آورد.»
کنار رفع تحریم‌های ایران، کشورمان نیز موظف به اجرای محدودیت‌هایی خواهد بود که در توافق مندرج است، به‌مانند کاهش تعداد سانتریفیوژ‌ها یا کاهش ذخایر اورانیوم غنی‌شده است.
«در آن مرحله کشورها شروع می‌کنند به اینکه اقدام‌های خودشان را انجام بدهند تا آماده اجرا بشوند، یعنی بین روز توافق و روز اجرایی شدن یک فاصله‌ای را داریم، در این فاصله ایران اقداماتی را که باید انجام بدهد، مثلاً تعداد سانتریفیوژ‌ها را باید کم کند و میزان موادش را کم بکند، اینها را شروع میکند به انجام دادن تا وقتی برسد به نقطه‌ای که حد مورد نظر در توافق است و از آن روز توافق اجرایی می‌شود، طرف مقابل ما هم باید اقداماتی را انجام بدهد، قوانین خودش را اصلاح بکند، مصوبات مربوطه را صادر بکند و آماده باشد برای روز اجرایی شدن که در آن روز تحریم‌ها لغو خواهد شد».
روز سوم، روز اجرایی شدن توافق است. در این روز و پس از اینکه کشورمان تعهدات خود را انجام داد، لغو تحریم‌هایی که قبلاً اعلام شده و آماده‌سازی‌های لازم برای آن شده است جنبه عملی به خود می‌گیرد. اقدامات ایران در حوزه پروتکل الحاقی و یا شفاف‌سازی در برنامه هسته‌ای از این روز اجرا خواهد شد. البته هنوز اختلاف‌نظرهایی در چگونگی روز دوم و سوم وجود دارد زیرا طرف‌ها خواهان این هستند که اقدامات انجام گرفته متناظر و همزمان باشند. «منتها اینجا مشکلی وجود دارد که هنوز حل نشده و من پیشتر به آن اشاره کردم، این فاصله چون کارهای ما از نظر فنی بیشتر طول خواهد کشید تا کارهایی که آنها انجام خواهند داد برای آماده‌سازی، ما باید به فرمولی دست پیدا بکنیم که قبل از اینکه ما حتی شروع بکنیم به انجام کارهای خودمان تحریم‌ها لغو شده باشند، طرف مقابل هم انتظار دارد که کارهای ما تمام شده باشد. در اینکه دقیقاً در این وسط چه اتفاقی رخ دهد یکی از موضوعات مهمی است که ما هنوز درباره آن مذاکره می‌کنیم. همانطور که عرض کردم برای ما مهم این است که اقدامات دو طرف متناظر باشد، اینکه چگونه متناظر باشد هنوز روی آن کار می‌کنیم ولی در نهایت ما یک روز جمع‌بندی خواهیم داشت، روز توافق خواهیم داشت و روز اجرایی شدن را خواهیم داشت».
پیچ و خم انتخاب واژه‌ها در توافق نهایی
«نوشتن متن توافق هسته‌ای» گام آخر و نهایی رسیدن به توافق هسته‌ای است. جایی که هر واژه گستره معنایی خاص خود را دارد و توافقی پایدار خواهد بود که ترجمه‌های متفاوت و دوپهلو از آن به حداقل میزان ممکن برسد. یوسف مولایی، استاد حقوق دانشگاه تهران به ایلنا می‌گوید: همانطور که چند ماه پیش در مقاله‌ای به این موضوع پرداخته بودم٬ ایران برای موفقیت در مذاکرات باید تیمی از کارشناسان زبده و مترجمان حرفه‌ای را در کنار تیم مذاکره کننده به کار گرفت٬ تا مانع اشکال‌های احتمالی در به نتیجه رسیدن مذاکرات شود.
مولایی ادامه می‌دهد برای اینکه بخواهیم به طور دقیق اشاره کنیم باید در متن مذاکرات باشیم. اما نکته‌ای که واضح است این است که برای تنظیم متن نهایی حقوقدانان و وکلای خبره باید در مذاکرات دخیل باشند. به‌طور مثال در مذاکرات الجزایر بین ایران و آمریکا، فقدان این مورد بود که منجر شد تا برخی مسایل مانند «دو تابعیت‌ها»، «مصادره اموال» و «بحث خسارت» در نظر گرفته نشود. بنابراین باید متن نهایی دارای یک قالب حقوقی کامل باشد و با دقت تنظیم شود.
شاید همین موقعیت باشد که محمدجواد ظریف را نسبت به دیپلمات‌های ایرانی متمایز میکند. فردی که به خاطر سال‌ها حضور در نمایندگی جمهوری اسلامی در نیویورک هم به زبان انگلیسی تسلط دارد و هم طی سال‌ها حضور در این کشور با انواع ترفندهای ممکن در نگارش متن توافق آشناست.
مولایی درباره متن توافق نهایی نیز تاکید دارد: «باید توافق دارای یک قالب حقوقی کامل باشد و با دقت تنظیم شود. آنچه در متن نهایی برای ایران مهم است و به دنبال آن است، رفع تمامی تحریم‌هاست که البته در مقابل اقدامات داوطلبانه ایران صورت خواهد گرفت که شامل برخی مسایل است. در این مذاکرات تک تک «کلمات» مهم هستند و بار معنایی و حقوقی زیادی می‌توانند داشته باشند. به‌نظر من در کنار استفاده از حقوقدانان باید از وکلایی که دعاوی بین‌المللی را در پرونده‌شان دارند بیشتر بهره بگیریم چون آنها کلمات را می‌‍‌شناسند، به گمان من صرفا دانستن حقوق بین‌الملل برای این مذاکرات کافی نیست.»
دیپلماسی ادامه دارد...
شاید اگر به دو سال قبل بازگردیم، کمتری کسی رسیدن به چنین روزهایی را می‌اندیشید. اکنون راه برای رسیدن به توافق بیش از هر زمانی هموارتر شده و دستیابی به توافق هسته‌ای میان ایران و شش قدرت جهانی دیگر رویا دست‌نیافتنی نیست. با وجود اینکه هنوز اختلاف‌هایی وجود دارد و زیاده‌خواهی‌های غرب راه را برای توافق سخت‌تر میکند٬ اما حالا دیگر همه از دسترس بودن توافق هسته‌ای سخن می‌گویند. اکنون باید به نظاره نشست و دید دیپلماسی به چه اندازه می‌تواند راه باز نمایند و مانع از قدرت‌نمایی دیگران شود.
گزارش: ابراهیم ترقی نژاد
∎