به گزارش خبرنگار میراث فرهنگی، همایش خلیج‌فارس در گذر زمان در دو بخش نام و پیشینه خلیج فارس و خلیج فارس در جهان معاصر به مناسبت روز ملی خلیج فارس (۱۰ اردیبهشت) و به همت انجمن ایرانشناسی و خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

محمدرضا سحاب نقشه‌نگار برجسته ایرانی در این همایش اظهار داشت: خلیج فارس، نامی تاریخی و ریشه‌دار است و سرهنگ عبدالکریم قاسم دیکتاتور سابق عراق نخستین کسی بود که پس از کودتا در آن کشور، کوشید این نام تاریخی را تغییر دهد.

سحاب یادآور شد حتی جمال عبدالناصر رئیس جمهوری پیشین مصر و رهبر جنبش عربی نیز اوایل از نام صحیح این پهنه آبی استفاده می‌کرد؛ اما پس از شکست از اسرائیل، تصمیم گرفت پان عربیسم را به خاورمیانه بیاورد و از آن زمان بود که برای تغییر این نام هم تلاش کرد.

وی یادآور شد موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب، ۲۵ هزار نقشه تاریخی و معاصر جهان را به زبان‌های مختلف از کتابخانه‌های سراسر جهان گردآوری کرده است که تقریبا در تمام آنها نام خلیج فارس به‌درستی درج شده است.

سحاب با نمایش ده‌ها نقشه بین‌المللی در دوره‌های گوناگون تاریخی، توضیح داد که یونانیان باستان، از جمله بطلمیوس، خلیج فارس را سینوس پرسیکوس (خلیج فارس) و دریای سرخ که میان شبه جزیره عرب و قاره آفریقا بود را سینوس عربیکوس (خلیج عربی) می‌نامیدند.

وی افزود در اوایل دوران اسلامی نیز نقشه‌نگاران مسلمان، آثار یونانیان، به‌ویژه بطلمیوس را ترجمه می‌کردند؛ تا آنکه خوارزمی، دانشمند ایرانی، نقشه‌ای از جهان که بسیار دقیق‌تر از نقشه بطلمیوس بود را ترسیم کرد.

نقشه‌نگار پیشکسوت کشورمان پس از مرور نقشه‌های دوره اسلامی که در آنها خلیج فارس با نام بحر فارس مشخص شده است، یادآور شد در اروپا نیز تا قرن هفدهم، از همان عبارت یونانی سینوس پرسیکوس استفاده می‌شد و از قرن‌های هفدهم و هجدهم، به‌تدریج، عبارت Persian Gulf جایگزین شد.

در ارمنستان، حتی یک نقشه با نامی غیر از خلیج فارس وجود ندارد

روبن گالیچیان پژوهشگر تاریخ در کشور ارمنستان که با ارسال ویدئویی در این همایش شرکت کرده بود، گفت: قدیمی‌ترین کتاب جغرافیا در ارمنستان، در قرن هفتم میلادی تالیف شده و در آن به‌روشنی از خلیج فارس که به اقیانوس هند راه دارد، نام برده شده است.

وی با مرور نقشه‌های تاریخی و معاصر ارمنستان، تاکید کرد در این کشور، هیچ نامی غیر از خلیج فارس برای خلیج جنوب ایران، به کار نرفته است و نخواهد رفت.

باید از گویش‌های خلیج فارسی حفاظت کرد

محمود جعفری دهقی استاد دانشگاه و رئیس انجمن ایران‌شناسی، موضوع مقاله خود در این همایش را به گویش‌های ایرانی در حاشیه خلیج فارس اختصاص داده بود.

وی با دسته‌بندی گویش‌های ایرانی نو در حاشیه خلیج فارس، از جمله گویش‌های کمزاری، بشکردی، لارستانی و... گزارشی از محدوده جغرافیایی آنها ارائه کرد و افزود: گویشورانِ اغلب این زبان‌ها کم‌تعداد شده‌اند و خوب است از این گویش‌ها به عنوان میراث فرهنگی منطقه حفاظت کنیم.

خلیج ایرانی، سیاست عصر ناصری

رضا شیرازیان پژوهشگر نقشه‌شناسی در این همایش با مرور نقشه‌های ترسیم‌شده توسط ایرانیان در دوره قاجار، توان نقشه‌نگاری ایرانیان در عهد محمدشاه را بسیار ضعیف ارزیابی کرد و گفت: نقشه‌های این دوره، اغلب پروژه‌ای و برای نمایش بخشی از کشور بودند. اما توانایی نقشه‌نگاران در عهد ناصرالدین‌شاه شکوفا شد و نقشه‌نگاری سرزمینی (کل ایران) مورد توجه قرار گرفت.

وی سپس با نمایش چندین نقشه عهد ناصری که در آنها نقشه‌نگاران ایرانی هنگام ترجمه نقشه‌های خارجی، از خلیج ایرانی برای معرفی خلیج فارس استفاده کرده بودند، این نظر را مطرح کرد که احتمالا سیاست دولت‌ ایران در این دوره، ایجاب می‌کرده است که از عبارت خلیج ایرانی استفاده شود.

خلیج فارس و شاعران روس

جان‌الله کریمی مطهر استاد ادبیات روس و عضو هیات‌مدیره انجمن ایرانشناسی در سخنرانی خود، به چند شعر معروف روسی اشاره کرد که در آنها از زیبایی‌های خلیج فارس سخن به میان آمده و بالا و پایین‌های زندگی به جذر و مد خلیج فارس تشبیه شده است.

وی همچنین به سفرنامه‌ای به نام گذر از سه دریا اشاره کرد که توسط نویسنده‌ای روس به نام آفاناسی نیکیتین در قرن ۱۵ میلادی نوشته شده است. این کتاب، حکایت سفر نویسنده است که از راه دریای خزر به ایران آمده و از طریق خلیج فارس به هند رفته بود.

کریمی مطهر نقشه‌های تاریخی روس‌زبان از منطقه خلیج فارس را به نمایش گذاشت و به شرح دو سند دولتی عربستان قبل از جنگ جهانی دوم پرداخت که در آنها از نام صحیح خلیج فارس استفاده شده است.

در بخش دوم این همایش، گروهی از پژوهشگران از جمله مرتضی رضوانفر درباره میراث خلیج فارس در شرق آفریقا و موضوعات معاصر و محمدعلی عزت‌زاده درباره خلیج فارس و هویت ملی ایرانی سخنرانی کردند.