به گزارش روابط عمومی اداره کل کتابخانه های عمومی فارس، نشست تخصصی پنج گنج نظامی همزمان با سالروز بزرگداشت حکیم نظامی گنجوی، صبح امروز ۲۱ اسفندماه به میزبانی شهر شیراز با حضور استادان زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز و شاعران و علاقه مندان برگزار شد.

سعید حسامپور، استاد بخش زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز در این نشست با اشاره به اهمیت نظامی در شعر و تاریخ ادب فارسی، گفت: اگر در گذشته زبان و ادبیات فارسی تعمق می کنیم، بی تردید نام نظامی درخشش ویژه ای خواهد داشت.

استاد دانشگاه شیراز به بررسی داستان پردازی در آثار پرداخت و گفت: آثار نظامی نقطه عطف در داستان پردازی ادبیات فارسی است.

تجلی عشق عرفانی در لیلی و مجنون نظامی

حسامپور در ادامه به بررسی چند اثر نظامی پرداخت و با اشاره به اینکه نظامی داستان لیلی و مجنون را به هنرمندانه ترین شکل بازآفرینی کرده است، گفت: لیلی و مجنون در اصل داستان عربی است؛ روایت هایی از این داستان به صورت بریده و پراکنده در کتاب های عربی موجود بوده و به این شکل پیوسته در ادبیات عربی وجود ندارد. نظامی این روایت ها را ساخته و پرداخته کرده و با قدرت بی بدیل خود در داستان پردازی به آن شکل داده است.

وی با بیان اینکه نظامی در بازآفرینی لیلی و مجنون، تغییرات اساسی ایجاد کرده است، گفت:  نظامی با تغییر بخش هایی از داستان سعی کرده حال و هوای ایرانی تری به این داستان ببخشد و از این طریق فضای خشنونت بار داستان را تغییر داده است. کار ویژه دیگر نظامی در لیلی و مجنون این است که نظامی مکان هایی که این داستان رخ می دهد را شبیه طبیعت ایران تصویر می کند. صحنه پردازی و استفاده زیبا از مکان هایی که در اثر خلق می کند حال  و هوای تازه ای به اثر می‌دهد.

مدیر مرکز مطالعات ادبیات کودک اضافه کرد: شیوه بیان و داستان پردازی نظامی قدرت فوق العاده به بحران و کشمکش داستانی می دهد. نظامی پیرنگ خاصی برای شخصیت مجنون ریخته؛ زیرا می خواهد با خلق شخصیت او درباره عشق آرمانی صحبت کند. عشقی که منیت کش و تعلق کش است. اگر قرار باشد با معیار عشق ناب عرفانی از نگاه نظامی آشنا شویم باید لیلی و مجنون را بخوانیم. نظامی در داستان خسرو و شیرین هم مقوله عشق را مطرح کرده اما نه از این دست عشق.

حسامپور با تصریح اینکه هنرمندی ویژه نظامی روایت های پراکنده عربی را به داستان ماندگار تبدیل کرده است، تاکید کرد: شیوه کار نظامی نوآوری است و در داستان ها پیوستگی خاصی را می آفریند. اهمیت این کتاب در این است که لیلی و مجنون نظامی بعدها توسط ادیبان ترک به زبان ترکی ترجمه شد و سپس اعراب، نسخه ترکی این کتاب را به عربی ترجمه کردند و در حقیقت داستان نظامی منبع ادبیات عرب شده است.

خسرو شیرین، نشانگر شخصیت زن آرمانی نظامی است

استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز در ادامه با اشاره به کتاب خسرو و شیرین گفت: نظامی این کتاب را نیز از داستان های پراکنده ایرانی پرداخته است. شیرینی داستان به این است که نظامی به صورت همزمان خرده روایت های ایرانی را همچون داستان های شیرین و فرهاد، فرهاد کوهکن، ماجراهای خسروپرویز و کنیز ارمنی او... را جمع کرده و با کنار هم قرار دادن آن ها داستانی خارق العاده خلق کرده است.در حقیقت هیچ کدام از داستان های موجود به شکلی که ما در کتاب نظامی می بینیم، نبوده است و نظامی در این کتاب  آنچه خودش می خواسته را خلق کرده است.

حسامپور اضافه کرد: نظامی در خسرو و شیرین، بیش از به تصویر کشیدن چهره خسرو پادشاه ایرانی، در تلاش برای ترسیم تصویر آرمانی از یک زن است. به بیان دیگر، با خلق شخصیت یک پادشاه قدرتمند و قرار دادن او مقابل شخصیت شیرین، به ترسیم شخصیت شیرین پرداخته است؛ زنی پاکدامن و قدرتمند که حتی رفتارهای ناجوانمردانه خسرو هم نتوانست او را از قواعد خود خارج کند. 

وی گفت: نظامی الگوی موفق عشق ناب را در لیلی و مجنون نشان داده و در خسرو شیرین به عشق زمینی پرداخته است. توانمندی نظامی در تبیین و داستان پردازی ویژه است، زیرا نشان دادن شخصیت قوی «شیرین» جز با عناصر داستانی ممکن نبوده است.

اسکندر نظامی، شخصیتی حکیم و پیامبرگونه است

استاد دانشگاه شیراز در ادامه به بررسی کتاب اسکندرنامه پرداخت و گفت: داستان اسکندر داستان بسیار عجیبی است. در ادبیات فارسی به هیچ شخصیت تاریخی اسطوره ای و مذهبی به اندازه اسکندر پرداخته نشده است و این سوالی است که چرا ما ایرانیان تا این حد به اسکندر و شخصیت او توجه نشان داده ایم؟ بخش زیادی از این ماجرا، به دلیل وجود اسکندر نامه نظامی است که کتابهای دیگر به تبعیت از آن نوشته شده است.

حسامپور گفت: نظامی در اسکندرنامه به دنبال این بوده است که شخصیتی را به مخاطب عرضه کند  که هم‌جنبه های فرهیختگی و پیامبرگونه دارد و هم خصلت های کشورگشایی. برای نظامی شخصیت واقعی اسکندر مهم نبوده، او در تلاش است که شخصیتی خلق کند که سه بعد «قدرت، حکمت و پیامبری» را دارد و احساس کرده این ابعاد با شخصیت اسکندر منطبق است.  در حالیکه اسکندر مقدونی در واقع اینگونه نبوده و حداقل، در شاهنامه فردوسی با تصویر دوگانه ای از اسکندر روبرو می شویم.

این نظامی پژوه گفت: نظامی بی‌توجه به همه حرف های ناخوشایند درباره اسکندر، تلاش کرده مرد آرمانی خود را در قالب شخصیت او در اسکندرنامه به تصویر بکشد. داستان پردازی نظامی در اسکندرنامه چندان دلچسب نیست. روایت های مختلف که حاوی حکمت است به صورت پراکنده در داستان آورده و فراوانی اندرزها، قدرت داستان پردازی را مخدوش کرده است. در این کتاب‌ به تصویر کشیدن اسطوره اهمیت دارد تا روایت داستان؛ لذا، نظامی بیشتر به سمت معنا رفته به جای اینکه به فرم بپردازد و به همین دلیل، داستان پردازی قوی که در دیگر آثار نظامی است در این کمرنگ شده است.

غلامرضا کافی، دیگر استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز و دبیرمحفل ادبی قند پارسی نیز در این نشست عنوان کرد: از کتابخانه های عمومی کشور که یادبود استاد بزرگ زبان و ادبیات فارسی، حکیم نظامی را نگه می دارند، قدردانی می کنم. برگزاری نشست تخصصی پنج گنج نظامی سبب شده که در سالروز بزرگداشت این شاعر پارسی گوی در سایه پرمهر ادبیات او بنشینیم.

گفتنی است در ادامه این نشست، خوانش اشعار نظامی و خطاطی از برترین ابیات این پارسای پارسی گو انجام شد.