بین الملل تابناک: روز جمعه، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به ایران سفر و با مقامات کشورمان از جمله رئیس سازمان انرژی، وزیر امور خارجه و رئیس جمهور دیدار و گفتگو کرد؛ سفری که دو طرف آن را نسبی مثبت ارزیابی کرده اند؛ با این حال، هنوز ابهاماتی در رابطه با جزئیات وجود دارد و به رغم توافق انجام شده، طرفین تفاسیر متفاوتی ارائه می‌دهند که تردید‌ها را بیشتر کرده است.
تکذیب سه ادعا از سوی ایران
نخستین تفسیر متفاوت از توافق، به دسترسی به افراد مربوط می شود که ایران آن را تکذیب کرد. بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی، برخی ادعاها مبنی بر دسترسی به افراد در جریان سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران را رد کرد.
بهروز کمالوندی در گفتوگو با ایرنا در مورد برخی ادعاها پیرامون اعطای دسترسی به افراد در گفت وگوهای ایران و آژانس گفت: طی دو روزی که آقای گروسی و هیات همراه در ایران بودند، هیچ گاه بحث دسترسی به افراد مطرح نشد و هیچ متنی هم حاکی از این موضوع نوشته نشده است. البته حتی اگر چنین درخواستی مطرح می‌شد، قطعا با آن مخالفت می کردیم.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی در مورد نصب دوربین‌های جدید در تاسیسات هسته‌ای نیز تاکید کرد، در مورد نصب دوربین ها صحبت یا توافقی نشده است. وی در مورد ادعای افزایش ۵۰ درصدی بازرسی‌های آژانس از مکان‌های هسته‌ای ایران گفت: از آنجایی که برای نخستین بار در مجتمع فردو، غنی سازی ۶۰ درصد آغاز شده بود و بر اساس رویکرد پادمانی بازرسی‌ها باید افزایش پیدا می‌کرد، زیرا اصولا با افزایش سطح غنی سازی و یا ورود مواد حساس تر به موسسه، میزان بازرسی‌ها با توافق طرفین افزایش پیدا می‌کند؛ بنابراین، تعداد بازرسی‌های فردو پیشتر از هشت مورد بوده که با توجه به سطح غنی سازی بالاتر به ۱۱ مورد افزایش پیدا کرده است.
بیشتر بخوانید
سخنگوی سازمان انرژی اتمی همچنین در واکنش به برخی اخبار مبنی بر توافق با آژانس برای دسترسی به سه مکان ادعایی بر اساس میزان درخواست آژانس گفت: هیچ بحثی در مورد میزان دسترسی به سه مکان ادعایی مطرح نشده و با توجه به دسترسی قبلی به این مکان‌ها اصولا لزومی به دسترسی بیشتر دیده نمی‌شود و آژانس نیز تا کنون چنین درخواستی نداشته است.
وی همچنین در مورد دسترسی به نقشه جامعه هسته‌ای کشور گفت: آنچه مهندس اسلامی در طول مذاکرات یک نسخه از آن را تحویل طرف مقابل داد، چارچوب برنامه ملی همکاری‌های فنی (سی پی اف) بود که نوع همکاری‌های آژانس و ایران در حوزه‌های کمک‌های فنی و توسعه ای را مشخص می‌کند. این چارچوب، بر اساس برنامه جامع بیست ساله هسته‌ای تهیه شده است.
کمالوندی همچنین در پاسخ به سوالی در مورد اینکه آیا این تفاهمات مغایر قانون با راهبردی مجلس شورای اسلامی است، گفت: این تفاهمات صورت گرفته، هیچ گونه مغایرتی با قانون راهبردی مجلس نداشته و کاملا در راستای این قانون دنبال خواهد شد.
حل موضوع غنی سازی ۸۴ درصد
رحمان قهرمانپور، کارنشاس مسائل هسته‌ای در گفتوگو با تابناک اظهار داشت: درباره غنی سازی ۸۴ درصدی معلوم شد، آنچه یافت شده ذرات غنی شده تا ۸۴ درصد بوده و ایران ذخیره اورانیوم ۸۴ درصد ندارد. این ذرات هم در نتیجه متصل کردن دو آبشار غنی سازی ۶۰ درصدی توسط سانتریفیوژ‌های IR-۶ بوده است. گروسی نیز در اظهارات خود در وین، این موضوع را از نظر آژانس حل شده دانست.
قهرمانپور در توییتی نوشت: یک نکته فنی مهم دیگر در گزارش آژانس این است که ایران در دو سال گذشته اورانیم کمتر غنی شده LEU زیر ۵ درصد را به جای ذخیره کردن تبدیل به اورانیوم ۲۰ درصد و ۶۰ درصد کرده است؛ ضمن اینکه به موازات آن ساخت و استفاده از سانتریفیوژ‌های پیشرفته را سرعت بخشیده است. همه این‌ها حکایت از افزایش سرعت و دامنه فعالیت‌های هسته‌ای ایران دارد که می‌تواند یک تصمیم سیاسی برای گرفتن امتیاز بیشتر در مذاکرات سیاسی باشد؛ روشی که در گذشته هم بار‌ها استفاده شده است. اما هنوز معلوم نیست ارزیابی طرف غربی از این فعالیت‌ها چیست؟ آیا آن را تصمیم سیاسی بازگشت پذیر می‌داند یا نه؟
قهرمانپور افزود: معنای سیاسی این حرف آن است که احیای برجام به شکل سابق بسیار دشوار و تقریبا ناممکن است. بر اساس گزارش جدید زمان گریز هسته‌ای برای ایران از نظر فنی به کمتر از یک ماه رسیده و لذا فرض برجام ۲۰۱۵ درباره افزایش زمان گریز هسته‌ای ایران در عمل باطل شده است. حال باید دید گام بعدی چیست؟ توافق با ایران برای توقف آن در نقطه کنونی یا افزایش فشار‌ها برای کنار گذاشتن گزینه گسترش فعالیت‌های هسته ای؟ خلاصه از نظر فنی به نقطه تصمیم گیری بزرگ برای ایران و غرب نزدیک می‌شویم. در نتیجه قابل پیش بینی است سه ماه آینده، بسیار حساس و پر از تنش سیاسی بین ایران و غرب خواهد بود.
این کارشناس مسائل بین الملل به تابناک گفت: بعید است توافق ایران و آژانس بتواند کمکی به زنده ماندن برجام بکند و صرفا می‌تواند بحران را به تاخیر بیندازد.
وی همچنین عنوان کرد: این حرف انریکو مورا که برای اروپا نقش ایران در جنگ اوکراین بسیار مهم‌تر از احیای برجام است، حرفی است که باید جدی گرفت و گویای تفکر حاکم در راهرو‌های قدرت در اروپا درباره ایران است. تهدید هسته‌ای ایران برای اروپا تهدیدی دور، ولی تهدید موشکی، تهدیدی نزدیک است.
رضا نصری، تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل در گفتوگو با ایلنا در پاسخ به این سوال آقای گروسی در نشست مطبوعاتی خود گفتند که قول می‌دهند تا از آژانس به عنوان یک ابزار سیاسی برای فشار به ایران استفاده نشود. از نظر شما این وعده تا چه میزان قابل صحت‌سنجی است و آیا می‌توان امیدوار بود، در صورت بازگشت گروسی شاهد یک نظر دقیق از سوی آژانس به نفع کشورمان باشیم، گفت: آژانس یک کارکرد «فنی» دارد، اما از هیچ‌کس پوشیده نیست، در عین حال در یک فضای «سیاسی» به ایفای وظایف خود می‌پردازد؛ یعنی امر «فنی» و امر «سیاسی» به یکدیگر گره خورده است و نمی‌شود با هیچ‌یک کاملاً مستقل مواجه شد. این وعدهٔ آقای گروسی که اجازه نخواهد داد از آژانس به عنوان یک ابزار سیاسی استفاده شود، در لحن، موضع‌گیری‌ها، جمله‌بندی‌ها، انتخاب واژه‌ها و جنس گزارش های او قابل راستی‌آزمایی خواهد بود. از نشست مطبوعاتی او در وین هم به نظر می‌رسد دارد در این مسیر گام برمی‌دارد. این بار لحن و جمله‌بندی‌های او در مورد ایران بسیار سنجیده و دیپلماتیک بود و حتی در برخی مواقع به صراحت در برابر گمانه‌زنی‌های جهت‌دار برخی رسانه‌های موضع گرفت؛ برای نمونه، در برابر پرسش یک خبرنگار در مورد احتمال تحقق وعده‌های ایران تاکید کرد، دست خالی از تهران برنگشته و در برابر پرسش دیگری در مورد «زمان گریز» ایران به سمت سلاح هسته‌ای، تاکید کرد که قصد ندارد آژانس را به این قبیل نیت‌خوانی‌ها مشغول کند و از ترمینولوژی‌های خارج از چارچوب وظایف این نهاد استفاده کند. در مورد مباحث مربوط به ذرات غنی‌شده ۸۴ درصد نیز - که این روز‌ها سوژه هراس‌افکنی برخی رسانه‌ها و محافل سیاسی شده است - تاکید کرد، ایران هیچ «تولیدی» (production) در این زمینه نداشته و حتی به اختصار توضیحاتی نیز در مورد چگونگی ایجاد تصادفی چنین ذراتی در فرایند غنی‌سازی با غنای کمتر داد. این لحن و رویکرد نشان می‌دهد ملاقات‌ها و بازدید از ایران در مجموع مثبت بوده است.
نصری در پاسخ به این که پیش‌بینی و سناریو‌های قابل طرح در مورد دستاورد این سفر چیست و تا چه میزان به توافق با آژانس نزدیک خواهیم بود، گفت: آنچه از بیانیه مشترک ایران و آژانس و همچنین اظهارات مدیرکل آژانس در دو نشست مطبوعاتی استنباط می‌شود، این است که طرفین در مورد یک نقشه راه ملموس و دقیق به توافق رسیده‌اند و به زودی جزئیات اجرایی این توافق نیز توسط تیم‌های فنی طرفین در تهران معین خواهد شد. آقای گروسی در نشست مطبوعاتی خود در وین به برخی جزئیات این توافق نیز - که در گزارش مشترک مطرح نشده بود - اشاره کرد که نشان می‌دهد دامنه توافق فراتر از یک «چارچوب کُلی» یا یک موافقت اصولی بوده است. از جمله اینکه تاکید کرد بنا شده دوربین‌های آژانس در سایت‌های مورد نظر دوباره فعال شود که این خود موضوع بسیار حساس و مهمی است که بسیاری پیش‌بینی می‌کردند در این مقطع حل‌وفصل نخواهد شد. در نتیجه، به نظر می‌رسد، طرفین در یک مسیر مثبتی گام‌های جدی برداشته باشند.
این تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل در پاسخ به این که از نظر شما تاثیر گزارش آژانس در نتیجه مذاکرات برجامی تا چه اندازه است و در آن صورت آمریکا چه تصمیماتی خواهد گرفت، گفت: پیش از تعلیق مذاکرات، «اختلافات ایران و آژانس» به عنوان مانع اصلی پیش‌برد مذاکرات مطرح می‌شد. امروز به نظر می‌رسد، راهی برای برطرف کردن این مانع تدبیر شده است. حداقل کارکرد برطرف‌سازی این «مانع» نیز این است که ایران می‌تواند نشان دهد، مقصر عدم احیای فرآیند مذاکرات نیست و امروز دوباره توپ در زمین قدرت‌های غربی افتاده است؛ یعنی ایران می‌تواند از این توافق «فنی» یک اهرم مهم «سیاسی» استخراج کند و مسئولیت بازگشت به میز مذاکره را به دوش طرف مقابل بیندازد. حال، باید دید واکنش عملی کشور‌های غربی به این توافق چیست و این موضوع نیز تا حدود زیادی در جلسه آتی شورای حکام و خروجی آن مشخص می‌شود.
گام بعدی برای رسیدن به توافق چیست؟
نصری در پاسخ به این که بعد از مشخص شدن نتیجه سفر آقای گروسی به تهران، گام بعدی برای رسیدن به توافق چیست، گفت: گام بعدی فعلاً جلسه شورای حکام است. پیرو آن طرفین می‌توانند به رایزنی‌های دیپلماتیک و سیاسی برای احیای مذاکرات مبادرت کنند.
این تحلیل‌گر مسائل بین‌الملل در پاسخ به این که آقای گروسی به گرفتن تضمین از سوی ایران اشاره کردند؛ چقدر ضرورت دارد، در طرف مقابل یعنی آژانس نیز این تضمین داده شود که در نتیجه گزارش خود علیه ایران موضع سیاسی نگیرد، گفت: آقای گروسی نمی‌تواند تضمینی در مورد خروجی جلسه شورای حکام ارائه دهد. خروجی جلسات شورای حکام بر عهده‌ٔ دولت‌هاست؛ اما قطعاً آقای گروسی می‌تواند بر فضای حاکم بر جلسه به طرز قابل ملاحظه‌ای تاثیر بگذارد و تا اینجا به نظر می‌رسد، قصد دارد این تاثیرگذاری مثبت باشد.
نصری در پاسخ به این سوال با توجه به اینکه آقای گروسی از درز اطلاعات ابراز گلایه داشتند، از نظر شما این اظهارات از سوی فردی که در راس یک نهاد بین‌المللی است، عجیب به نظر نمی‌رسد؛ چه اقداماتی باید در این زمینه انجام شود، گفت: معمولاً اطلاعات آژانس به دولت‌ها منتقل می‌شود و از آن پس مدیرکل آژانس کنترل چندانی بر «حفاظت» از آن اطلاعات ندارد. یعنی این قدرت و اختیار را ندارد که مانع درز عمدی، سهوی یا مغرضانه برخی اطلاعات به بیرون شود. این مشکلی است که شامل حال همه اعضای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌شود و مختص ایران نیست. در واقع، در سازوکار‌های بین‌المللی خلل‌ها و کاستی‌ها و مشکلات فراوانی وجود دارد و نباید تصور کرد «ایران» مسئول برطرف کردن همه آن‌هاست، یا اینکه رفع مشکلات کشور را معطل رفع این مشکلات کلان ساختاری کرد. باید یاد گرفت چگونه - علیرغم نواقص موجود در سازوکار‌های فرایند‌های بین‌المللی - به بهترین شکل از منافع ملی دفاع کرد.
وی در پاسخ به این پرسش که به تازگی دیده شده، آژانس به جای پرداختن به مسائل فنی بیشتر به دنبال پرداختن به ادعا‌های سیاسی مخالفان سیاسی است چقدر ضرورت دارد که در این زمینه آژانس فقط به مسائل فنی توجه داشته باشد، گفت: همانطور که ذکر شد، نمی‌شود مسائل فنی و سیاسی را کاملاً از هم تفکیک کرد. موضوع «فعالیت هسته‌ای» در همه دنیا موضوعی است که در آن هر دو عنصر فنی و سیاسی پررنگ وجود دارد. تاریخچه مذاکرات برجام نیز این ادعا را تایید می‌کند. هر موقع ایران تلاش کرد به این دو مقوله جداگانه بپردازد، یک جا در فرآیند مذاکرات به بن‌بست رسید و هر جا تلاش کرد این دو مقوله را در کنار هم و در قالب یک مجموعهٔ «هم‌بسته» حل‌وفصل کند، به نتیجه رسید.
نظر شما