به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست نقد کتاب «گفتگو بی حجاب» با حضور نویسنده کتاب محمد حسین مطهری و ناقدین فاطمه علمدار، محمد رضا کلاهی و  عاطفه خادمی، سه‌شنبه ۲۰ دی ماه درمحل تالار ابونصر محمد فارابی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی، برگزار شد.

محمد حسین مطهری در ابتدای این نشست با اشاره به اینکه در کتاب حاضر روایت اقشار مختلف درباره حجاب در قالب مصاحبه‌های گروهی متمرکز جمع آوری شده افزود: اعتماد افراد برای اینکه با ما گفت و گو کنند بسیار متفاوت بود و بسیاری از حرف‌هایی که در مصاحبه‌های عمیق بیان می‌کردند جلوی دوربین مطرح نمی‌کردند. از سوی دیگر در کنار استفاده از مصاحبه‌های عمیق گروهی، متونی هم از اندیشه‌های شهید مطهری استخراج کردیم و نیز پژوهش‌هایی که در این باره صورت گرفته بود اعم از له یا علیه به عنوان سابقه پژوهش در کتاب بیان شد.

این محقق فرهنگی با بیان اینکه کتاب «گفتگو بی حجاب» 6 فصل دارد عنوان کرد: در فصول مختلف، مصوبه راهکارهای اجرایی گسترش حجاب و عفاف در شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان شده است. همچنین در فصل‌های دیگر رسانه و سیاست گذاری‌های رسانه، الزام چادر در مدارس، الزام چادر در دانشگاه‌ها و ... بررسی شده است.

مطهری گفت: من کتاب را به سقراط تقدیم کردم و نفس گفت وگوی افراد در مصاحبه‌های عمیق گروهی در کنار هم را که حدود هفت سال طول کشید، بسیار ارزشمند می‌دانم. در تابستان امسال ما حوادثی را در این باره داشتیم و کتاب هم به صورت تصادفی در این زمان منتشر شد. شاید به دلیل شرایط فعلی خود کتاب نتواند چندان انس و الفتی ایجاد کند اما باز کتاب در همین فرصت کم به چاپ دوم رسید.

خادمی‌ در ادامه نشست درباره نقاط قوت کتاب اظهار کرد: این اثر خلاف کلیشه‌های مرسوم درباره حجاب است. ما همیشه درباره حجاب یک نوع خاصی از پرداخت را داشتیم که نتوانسته با مخاطبان در ساحت‌های مختلف ارتباط داشته باشد. در حوزه معرفتی و شناختی همواره به آثار شهید مطهری ارجاع داده می‌شود در حالیکه نیاز است در حوزه‌های دانشی دیگر به موضوع حجاب پرداخته شود و این کتاب در نحوه پرداختن به ساحت و موضوع اثر نقطه عطف است.

خادمی‌ با بیان اینکه کتاب ادبیات روانی دارد و نوع مواجهه اش با توجه به روش کیفی آن قابل تامل است یادآور شد: ما همیشه حجاب را با نگاه کمی‌جلو بردیم و اساسا نتوانستیم نگاه کیفی را برجسته کنیم اما این کتاب با یک نگاه کیفی تدوین شده است.

او با اشاره به اینکه در مواجهه کلی با این اثر به نظر می‌رسد که تمرکز نویسنده بر حوزه تربیتی نسبت به موضوع حجاب است و از سوی دیگر عفاف  و حجاب به عنوان یک امر جنسی بررسی شده است که این محل تأمل است افزود: این اثر خلق شده نسبتش با حوزه اجتماعی پررنگ است اما هدف نویسنده گویی این است که تمرکزش بر حوزه تربیتی و امر جنسی باشد. اینجا شاید دوباره ذهن ما به گذشته در این باره برگردد چون وقتی به امر جنسی توجه می‌کنیم نمی‌توانیم تحلیل اجتماعی داشته باشیم.
به گفته خادمی، وقتی فصل بندی کتاب را نگاه می‌کنید نمی‌توانید بفهمید که با رویکرد تربیتی نگاشته شده است یا رویکرد اجتماعی!

این مدرس با بیان اینکه در این کتاب کار کیفی خوبی انجام شده بیان کرد: اما اصالت سوژه باز در اثر مشخص نیست! سوژه ای که در کتاب اصالت دارد کدام است؟ آیا درک و تصور مصاحبه شوندگان از حجاب اصالت دارد یا نه سوژه خود موضوع عفاف و حجاب است؟

خادمی‌ با تاکید بر اینکه این کتاب می‌تواند یکی از بهترین متن‌ها برای سیاست‌گذاری باشد گفت: امروز موضوع حجاب در دو گانه مساله مردم و حاکمیت قرار گرفته است. اینکه حاکمیت و مردم حجاب را چه فهم می‌کنند این مساله را دچار چالش کرده است. در کتاب جایی که مصاحبه‌ها روایت می‌شود تلاش می‌شود درباره مساله حاکمیت و مردم درباره حجاب و تلاقی این دونگاه گفت و گو شود.

او در پایان گفت: این کتاب از آنجا که نشان می‌دهد مردم حجاب را چگونه می‌فهمند، نیاز سیاست‌گذار فرهنگی ماست و لازم است متولیان از این طریق فهم مردم را درک کنند.

علمدار دیگر سخنران این نشست بود. او با بیان اینکه حجاب وقتی مسأله می‌شود که رعایت کردن و نکردنش یک مساله می‌شود عنوان کرد: برای مقدمه بحث لازم است ببینیم چه اتفاقی افتاد که حجاب برای ما مساله شد؟ این موضوع در کتاب به آن پرداخته نشده است. گویی پیش فرض گرفته شده که مخاطب می‌داند درباره چه صحبت می‌کنیم.

او با اشاره به اینکه ما درباره کتاب حجاب وارد گفت وگو نشدیم بیان کرد: آیت‌الله محلاتی حجاب را از دو منظر تکلیف شخصی و حکومتی بررسی می‌کند. بعد در بعد تکلیف حکومتی بیان می‌کند حکومت از دو بعد ارشادی و اجرایی می‌تواند وارد حجاب شود. از بعد اجرایی باز حکومت می‌تواند سه نگاه داشته باشد؛ نخست اینکه حکومت مسئول اجرای همه احکام است، دوم حکومت مسئول اجرای هیچکدام از احکام نیست و  سوم حکومت مسئول اجرای احکام اجتماعی است.

علمدار افزود: هر کدام از این نگاه‌ها را بپذیریم باید بگوییم آن احکامی‌ باید مورد پیگیری باشد که تبدیل به قانون شود. قانون هم باید شفاف و مشخص شده باشد که به نظر می‌رسد درباره حجاب چنین نیست.

او با اشاره به نقل قولی از شهید مطهری بیان کرد: ایشان می‌گوید: حجاب فارغ از رعایت و عدم رعایتش مساله است. اما در اصل باید بگوییم وقتی مساله است که الزام به رعایتش مساله نباشد. در قانون اساسی ما اشاره مشخصی به حجاب نشده و شرح و تفسیر آن به عهده قاضی گذاشته شده است.

کلاهی نیز در ادامه این نشست با بیان اینکه پژوهش در حوزه حجاب شروع نشده و امیدوارم این کتاب فتح بابی باشد گفت: در این کتاب با مجموعه‌ای از نقل قول‌ها رو به رو هستیم و ما نمی‌دانیم با چه کسانی گفت و گو شده و آنها در چه زمینه ای حرف زدند! بعد این نقل قول‌ها به صورت درهم و تکه تکه بیان شده و در نهایت لابه لای آنها حرف‌های آقای مطهری آورده شده است.

این مدرس دانشگاه افزود: کل مجموعه نقل قول‌هاست و اساسا نمی‌دانیم حرف نویسنده، طرح مساله اش و پرسش‌هایش چیست و پروبلماتیک کار چیست و از چه زاویه ای با حجاب رو به رو می‌شود؟ ای کاش فیلم مستندی به جای کتاب ساخته می‌شد و به نظر می‌آمد این طوری کارایی بهتر داشته باشد چون در کتاب نویسنده باید حرف بزند در حالیکه نوشته‌ها تحلیل نشده است. بنابراین مساله و پرسشی نیست و در جمع بندی فصول هم مشخص نیست اساسا حرف نویسنده چیست. به همین دلیل مخاطب نمی‌داند پس از اتمام اثر به چه نتایجی رسیده است.

کلاهی با بیان اینکه سخنان افراد در این کتاب داده خام است و باید این تحلیل‌ها در چهارچوب تئوریک با روشی علمی‌نقد و بررسی می‌شد بیان کرد: از سوی دیگر مخاطب نسبت به افرادی راوی در کتاب گیج می‌شود چون اساسا فهرستی از مشخصات این افراد و سوابق علمی‌ و فرهنگی‌اش بیان نشده است.

او با اشاره به بحث محتوایی کتاب گفت: مسأله این نیست که آدم‌ها به حجاب اعتقاد دارند یا خیر چون حجاب اساسا مساله اعتقادی نیست اما کتاب کل حجاب را به یک مساله عقیدتی تبدیل کرده و بعد در این باره حرف زده که آیا این عقیده موجه است یا خیر؟

کلاهی گفت: ما حجابی داریم که متریالی دارد که شامل قانونش است و پلیسی و گشت ارشادی داریم که آن را اجرا می‌کند. از سوی دیگر 26 دستگاه اجرایی می‌خواهند درباره آن کار کنند و بودجه خرجش می‌شود آن وقت آن چیزی که اجرا می‌شود بر اساس حکم دینی نیست چون همانطور که بیان شد اهل ذمه نیاز به رعایت حجاب ندارند.

او با تاکید بر اینکه پس باید سراغ واقعیت حجاب برویم و بپرسیم آنچه به نام حجاب اجرا می‌شود از کجا آمده است؟ عنوان کرد: آن وقت می‌شود درباره هزینه‌ها، منافع، تعارض منافع و ... درباره حجاب حرف زد. از سوی دیگر کتاب شهید مطهری درباره حجاب زمانی نوشته شده که واقعیت حجاب این نبوده است. رئالیته حجاب در نگاه شهید مطهری با شرایط امروز بسیار متفاوت است. همچنین طی این 50 سال با دنیایی از نظریه و متون مواجهیم که باید به ما کمک می‌کرد که از شهید مطهری فراتر برویم.

پاسخ به انتقادات
مطهری نیز در بخش پایانی این نشست گفت: ما هم قبول داریم متن قانون با آیات قرآن تناسب صددرصدی ندارد اما امر دینی و اجتماعی در هم تنیده می‌شود از این منظر حجاب فردی و زنانه نیست و امر فراجنسیتی است. حجاب یک امر زنانه یا مردانه نیست از قضا خیلی از زنان هم در تصویب این قوانین بودند اما مثل شما نمی‌دیدند! من به عنوان یک مردی که در خانواده مذهبی بزرگ شده درکی از این نداشتم که روسری سر کردن در مدرسه سخت است اما در مصاحبه این به من منتقل شده است. شما در خانه که حجاب ندارید در جامعه حجاب دارید پس حجاب امر اجتماعی است نه فردی.

او گفت: سیاست‌گذار و کسی که سیاست‌گذاری را پذیرفته در کتاب درباره آن بحث می‌شود. اما باید در نظر داشت که اساسا نمی‌شود کسی فارغ از ارزش صحبت کند اما من در کتاب مجبور بودم گاهی از ترم‌های ارزشی استفاده کنم. من انکار ارزش نمی‌کنم و با ارزشی این اثر را نوشتم اما تلاش کردم خیلی ارزش‌های من باعث فهم نشدن و دیده نشدن صداهای دیگر نشود.