به باور ایرانیان باستان، شب زمان فعالیت نیروهای اهریمن است و به همین دلیل تا صبح آتش می‌افروختند و روشنایی آتش را همچون روشنایی صبح که مخصوص اهورامزدا می‌دانستند، برای دور کردن دیوان و جادوگران از خانه در نظر می‌گرفتند.

ایرانیان طولانی‌ترین شب سال یعنی آخرین روز از فصل پاییز در ماه آذر و آغاز انقلاب زمستانی را به دور آتش به شادی می‌پرداختند. «آتشان» اصطلاحی بود که آنان برای این شب برمی‌گزیدند؛ امّا در کنار آن برای تداوم شادی خویش از آجیل و میوه‌جات نیز استفاده می‌شد.

در واقع در آن زمان اعتقادی که به خوردن هندوانه وجود داشت، برای دفع بیماری‌ها در طول چلّه بزرگ و کوچک بود؛ امّا امروزه توصیه می‌شود که در هر فصل از خوردن میوه‌های فصل گذشته امتناع شود؛ چرا که باعث بیماری می‌شود.

 امروزه این جشن در هر کجای ایران با غذاهای محلی و رسومات مختلف برگزار می‌شود. پس از اسلام در ایران آیین‌های باستانی با فرهنگ اسلامی آمیخته و آیین‌های جدیدی به آن افزوده گشت تا شادی این شب بیشتر شود.

در بسیاری از کتاب‌های پس از اسلام همچون آثارالباقیه ابوریحان بیرونی در مورد این شب توضیحاتی داده شده است، همچنین حافظ‌خوانی و شاهنامه‌خوانی به رسومات این شب اضافه شد و دعوت بزرگترها برای گردهمایی در منازل خود از جمله اعمال شایسته این شب است.

عاطفه رنجبر کارشناس فرهنگ عامه در گفتگو با یزدرسا، در مورد سنت شب یلدا در یزد گفت: در یزد به­ دلیل سابقه حضور زرتشتیان و حفظ کُهن ­آیین‌ها توسط آن‌ها این رسم همچنان پابرجاست؛ همچنین یزدی‌ها این شب را شکمبه (سیرابی) شوران هم نام نهاده‌اند.

وی ادامه داد: در فرهنگ مردم شهرستان بافق نیز به کوتاه­‌ترین روز سال یعنی آخرین روز آذر ماه «اشکمبه  شورو» گفته می شود. مردم بافق بر این باورند که پیرزنی صبح سر جوی آب رفته تا اشکمبه گوسفندی را بشوید. زمانی­که شستن تمام می‌­شود و از جوی آب بالا می‌­آید، روز کوه رفته بوده است یا به عبارتی آفتاب غروب کرده است، که کنایه از کوتاهی روز در اوّل دی ماه است.

رنجبر افزود: در گذشته پختن نان‌های شیرین، تهیّه آجیل، پخت شولی و آش رشته و همچنین شلغم و چغندر قرمز از ملزومات این شب بود. همچنین از آجیل «لرک» که بسیار مقدس است و از هفت مغزینه تشکیل شده است، استفاده می‌کردند.

وی ادامه داد: استفاده از بر‌گ‌های خشک‌شده میوه‌جات هم مرسوم بود و هر کدام را نمادی از خورشید و مهر می‌دانستند. خوردن انار در این شب به­ خصوص برای کودکان لذّتی بسیار داشت که بزرگترها با دانه­ کردن آن و افزودن گلاب یا نمک، صحت و سلامتی را برای همه آرزو می‌کردند. خاصه آن‌که باغات یزد همچون شهرستان تفت مشهور به انارهای مرغوب است.

این کارشناس و پژوهشگر تاریخی اضافه کرد: در برخی از خانواده‌ها به نواختن موسیقی سنتی با ادوات سنتی پرداخته می‌شد، همچنین نحوه گردهمایی مردمان یزد و اغلب مراکز ایران به دور کرسی بود. دعوت از تازه‌عروسان و دادن هدیه رسم بسیار زیبایی است که به ­خصوص بزرگان فامیل بیشتر به­ صورت پول نقد یا شیء ارزشمندی به­ عنوان یادگاری به آن­ها می‌دهند.

رنجبر ادامه داد: در گذشته سینی‌ها که کف آن با پارچه ترمه تزئین می‌شد، شامل یک سینی انار و هندوانه  و سایر میوه‌های یلدایی، یک سینی شیرینی و آجیل‌های شب یلدا و یک سینی هدایایی شامل لباس‌های زمستانه برای عروس بوده است. در برخی مناطق این رسم منسوخ شده، امّا در برخی مناطق دیگر این رسم به شکلی افراطی ادامه دارد به نحوی که یک رسم ساده و زیبا به تشریفاتی در حد سفره عقد تبدیل شده است و سینی‌های مملو از خوراکی، هدایای گران قیمت برای عروس و ... شب یلدا را برای برخی خانواده‌ها به لحاظ اقتصادی سخت کرده است.

از همان دوران باستان، روشن کردن آتش در شب یلدا یکی از سنت‌ها بود، امّا به مرور زمان و به­ خصوص در دوره جاری، این عادت کم‌رنگ‌تراز گذشته شده است.البته هنوز خانواده‌های ایرانی هستند که بر این سنت اصیل پایدارند و پافشاری می‌کنند، امّا به دلیل فرهنگ‌های شهرنشینی دیگر این موضوع کمتر در کلان‌شهر‌ها دیده می‌شود.

بد نیست که مانند ایام باستان و برای سوزاندن حال واحوال بد پاییزی­مان آتشی روشن کرده و در جوار خانواده از شب یلدا لذت ببریم.

انتهای پیام/