به گزارش مفدا بهشتی - « نام این روز میلاد اکبر است و مقصود از آن، انقلاب زمستانی و تولد خورشید است.»۱
یلدا، بلندترین شب سال، برای ما ایرانیها پر از خاطره است؛ اجداد ما هر سال آن را جشن میگرفتهاند.
جمع شدن فامیل، انداختن سفره شب یلدا، تزیین انار شب یلدا و گوش دادن به شعر و قصه، این شب را برای ما زیبا میسازد.
پیامبر اسلام(ص) میفرماید: «پیوند با خویشاوندان شهرها را آباد میسازد و بر عمرها میافزاید، هر چند انجام دهندگان آن از نیکان هم نباشند.»۲روانشنان معتقدند دید و بازدید از افسردگی جلوگیری می کند درنتیجه حاصل آن طول عمر است.
یلدا واژهای سریانی به معنای زایش و تولد است. در زمان های قدیم افراد تاثیر گرما و سرما را بر زندگیشان میدیدند. از تاثیراتی که میگرفتند به این نتیجه رسیده بودند که، نور، روز و خورشید، نماد نیکی ست. در مقابلِ آن، شب و سرما نشانههای اهریمن و پلیدی است. یلدا پیروزی روشنایی و نور بر ظلمت و تاریکی است. یلدا، شب اول زمستان و شب آخر پاییز است. ایرانیان در زمانهای قدیم، یک نوع تقویم کلی نگر هم داشتند. این تقویم بیشتر در کارهای کشاورزی و دامپروری کاربرد داشت. شب یلدا شروع زمستان است و شدت سرما در آن بیشتر است. تاریخچه شب یلدا به گذشتههای بسیار دور برمیگردد. برخی باستانشناسان، تاریخ شب یلدا را هفت هزار ساله میدانند.
از جذابترین آیینهای شب یلدا یا شب چله، سفره و خوردنیهای آن است. سفره شب یلدا شامل میوههای مخصوص، آجیل مخصوص و دیگر تنقلات است. در شب چله در دوران قدیم، سفرهای به نام میَزد پهن میکردند. آنها میوههای تر و خشک، آجیل یا لرک از اجزای اصلی این سفره بود و در واقع ولیمه این جشن به حساب میآمد. از اجزای دیگر این سفره آتشدان، عطردان، بخوردان را میتوان نام برد.
انار میوه اصلی سفره شب یلدا ست. رنگ سرخ این میوهها نماد شادی و خورشید است. «و اوست کسی که باغهایی با داربست و بدون داربست و خرمابن و کشتزار با میوه های گوناگون آن و زیتون و انار شبیه به یکدیگر و غیر شبیه پدید آورد از میوه آن چون ثمر داد بخورید و حق [بینوایان از] آن را روز بهره برداری از آن بدهید و[لی] زیاده روی مکنید که او اسرافکاران را دوست ندارد.»۱۴۱انعام
پیشینیان انار را میوه باروری و برکت میدانستند. آنها این معنا را از دانههای زیاد آن دریافت میکردند. آنها با توسل به انار و خوردن آن برکت را از دانههای زیاد آن میگرفتند. این میوه از دوران بسیار قدیم میوهای مقدس شناخته شده است. انار حتی در ادیان بزرگ دنیا جایگاه ویژهای دارد. انار از دید مسلمانان هم میوهای مقدس بوده و در قرآن کریم از آن به عنوان میوهای بهشتی نام برده شده. خوردن این میوه توسط بزرگان دینی توصیه شده است.
هندوانه هم مثل انار میوه مخصوص سفره یلدا ست. اما آیا خوردن هندوانه اول سرما عجیب نیست؟ باید گفت؛ «همه میدانیم که هندوانه میوهای تابستانی ست؛ پس هندوانه علاوه بر سُرخیش نمادی از خورشید است و یادآور گرمای تابستان و حرارت است. باور بر این بوده که اگر مقداری هندوانه در شب چلّه بخورند؛ در سراسر چلّه بزرگ و کوچک، از سرما و بیماری در امان خواهند بود. همچنین هندوانه هم مثل انار از میوههای پردانه است و نماد برکت و فراوانی. میوههای پاییزی از دیگر میوههای سفره یلدا است.
در این شب مهمتر از شام؛ تنقلات و آجیل مخصوص شب یلدا ست. در گذشته که نگهداری طولانی مدت میوهها راحت نبود؛ خیلی از میوهها را برای نگهداری و مصرف در فصلهای دیگر، خشک میکردند. آجیل شب یلدا مغزهایی مثل پسته، گردو، بادام و فندق اجزای اصلی آجیل مخصوص شب یلدا هستند. در کنار اینها انجیر و توت خشک شده هم حاضر اند. از قدیم نخودچی و کشمش در بین آجیل شب یلدا وجود داشته. غیر از اینها گندم و نخود برشته، شاهدانه، تخمه هندوانه و کدو هم جز آجیلهای شب یلدا بوده. به آجیل شب یلدا تنقلاتی هم اضافه شده. امروزه باسلق و پشمک هم از شیرینیهای این سفره هستند.
قطعا بخشی از جشن شب یلدا مختص بچههاست. برای بچهها آن همه حجم شیرنی موجود در سفره مناسب نیست. پس حداقل شیرینی ای برایشان سر سفره بگذارید که مفید و همینطور جذاب باشد. کار سختی نیست؛ میتوانید ژلههای رنگارنگ و حتی ژله هندوانهای تهیه کنید.
در زمان قدیم دور کرسی مینشستند؛ قبلتر از آن دور آتش جمع میشدند؛ و الان بخاریها مجلس را گرم میکنند. آتش در گذشته نماد خورشید بود و برپا کردن آتش به خاطر پاس داشتش انجام میشده است.
در شب یلدا مثلگویی که نوعی شعرخوانی و داستانخوانی است در قدیم اجرا میشده. به این صورت که خانوادهها در این شب گرد هم میآمدند و پیرترها برای همه قصه تعریف میکردند. مثل قصههای کوچک و داستانهای غیر واقعی اند. در هر نقطهای از کشور قصههای مربوط به فرهنگ خودشان رواج بیشتری دارد. مثلا آذربایجانیها قصه حسین کرد شبستری میخوانند و خراسانیها بیشتر از داستانهای شاهنامه داستان سرایی میکنند.
معمولا در شبهای یلدا بزرگ فامیل به دیوان حافظ تفالی میزند. به این ترتیب که مخاطب فال نیت کرده و بزرگ مجلس این جمله یا شبیه به این را میگوید: «ای حافظ شیرازی، تو کاشف هر رازی، من طالب یک فالم، بر من نظر اندازی... » بعد لای دیوان را باز میکند. غزل بالای سمت راست، خوانده میشود. سه بیت از غزل بعدی نیز شاهد فال خواهد بود. بعد از خواندن غزل، فال را تفسیر میکند. اگر محتوای شعر مثبت باشد فال را خوب و اگر نباشد آن را بد میدانند. از آنجا که عمده غزلیات حافظ دارای محتوایی عرفانی، عاشقانه و امیدوارکننده است؛ فالها معمولا روحیه بخشند.
جزء جداییناپذیر دیگر شب یلدا، شاهنامهخوانی ست. این رسم از دیرباز در ایران رایج بوده. جذابیت شاهنامهخوانی به شیوه نقالی چند برابر میشود. متاسفانه این رسم نقالی در حال نابودی ست. باید خیلی خوش شانس باشید که در خانوادهتان چنین فردی داشته باشید.
اگر مبلمان فضای نشیمن را اشغال کرده اشکالی ندارد. میتوانید با انداختن روکشهای سنتی و یا گلیم آن را مناسب شب یلدا کنید. اگر بتوانید کرسی فراهم کنید که کارستان کردهاید و اصالت شب یلدا را برگرداندهاید. هیچ وسیله گرمایشی جای کرسیهای قدیمی را نمیگیرد. قل قل سماور یادآور روزهای خوب گذشته است. چای زعفرانی هم رنگ خوبی دارد هم نشاط آور است. چای را در لیوان کمر باریک بریزید و در سینیهای قدیمی؛ مثلا سینی مسی سرو کنید. با این کار رنگی سنتی به سفره شب یلدا خواهید داد. شمع و عود را سر سفره فراموش نکنید. بوی عود و نور شمع حالتی معنوی به سفره میدهد. شیرینیها در ظروف بلوری و رنگی نمای قشنگی دارند. میتوانید با استفاده از ظرف سفالی و صنایع دستی ایرانی هم سفره را رنگ و لعاب دهید.
اگر دانشجویید؟ غصه ندارد که؛ چند انار خوشرنگ انتخاب کنید و از حیاط خوابگاه مقداری برگ پاییزی بردارید. برگ ها را روی سفره بریزید و انارها را روی آن بگذارید. کاملا مینیمالیستی، ساده و زیبا. دور هم بودن مهم است که شکر خدا از لحاظ تعداد کسری ندارید. از همه مهمتر؛ ساده بگیرید؛ با زیادهروی در تدارکات شب یلدا، صمیمیت و راحتی این دورهمی را کم می کنید.
یلدا گرامی باد.
پی نوشت ها:
- ابوریحان بیرونی
- سفینة البحار جلد۱، ص۵۱۴
انتهای پیام
کد خبرنگار: ۱۱۰۲۱۷
نظر شما