هنوز ساعتی تا آغاز نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مانده بود که نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین با انتشار تصویری از سالن برگزاری این نشست، از برخی جزئیات دستور کار شورای حکام آژانس و موضوعاتی خبر داد که البته در حدود یکی، دو هفته منتهی به برگزاری این نشست، از آن به‌عنوان محور مذاکرات اعضا شنیده بودیم. موضوعاتی که به باور میخائیل اولیانوف، «حساس‌ترین و مهم‌ترین‌شان»، وضعیت اوکراین است که از اسفندماه گذشته درگیر حمله نظامی تمام‌عیار و همه‌جانبه ارتش روسیه شده و نیز توافق تسلیحاتی موسوم به آکوس [AUKUS] که همکاری نظامی سه کشور استرالیا، ایالات متحده و بریتانیا را وارد فاز تازه‌ای کرده است. این دیپلمات روس اما بجز این دو موضوع، یکی از دیگر موضوعات این نشست را نیز در رده «حساس‌ترین و مهمترین» دستور کار اعضای شورای حکام آژانس در نشست روز گذشته این شورا قرار داد؛ پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی. پرونده‌ای که از حدود یک دهه پیش، با امضای برجام، مسیری نه‌چندان سریع اما به دور از تنش را می‌پیمود اما حالا چند سالی است که از آن فضای مطمئن دور شده و در حالی که برجام، زمینه‌ساز رفع تحریم‌های گسترده اقتصادی علیه ایران شده بود، خروج ایالات متحده از این توافق در اردیبهشت‌ماه ۹۷ و متعاقباً کاهش تعهدات برجامی از سوی جمهوری اسلامی که در واکنش به این اقدام آمریکا کلید خورد، حالا نه‌تنها همان تحریم‌ها را به جان اقتصاد ایران انداخته، بلکه متعاقباً کنار برخی اقدامات دیگر جمهوری اسلامی، منجر به تشدید شرایط تحریمی ایران شده است؛ شرایطی که دیروز با صدور آخرین قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تحقق آنچه ناظران در این چند ماه گذشته پیش‌بینی می‌کردند، احتمالا در آینده بیش از پیش رو به وخامت خواهد گذاشت.
آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان در متن پیش‌نویس ارائه شده به شورای حکام آژانس، در حالی خواستار همکاری تام و تمام جمهوری اسلامی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شده‌اند که پیش‌تر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی مدعی شده بود که در تحقیقات بلندمدت آژانس درباره مواد هسته‌ای اعلام نشده در ایران، «هیچ پیشرفتی» حاصل نشده است
اما نشست روز گذشته شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حالی به فرصتی برای اعمال فشار مضاعف بر ایران از سوی چند قدرت غربی تبدیل شد که از حدود یک هفته پیش، برخی جزئیات متنی به‌عنوان «پیش‌نویس قطعنامه آمریکا و تروئیکای اروپا» در فضای رسانه‌ای دست به دست می‌شد که بنابر آنچه این منابع خبری گزارش کرده بودند، این چهار کشور با ارائه آن به دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل، در تلاش برای تصویب آن در نشست فصلی این شورا بودند. نشستی که عصر روز گذشته به وقت تهران در وین برگزار شد اما خبرگزاری فرانسه از حدود ۵، ۶ روز پیش با استناد به اظهارات دو دیپلمات غربی از این خبر داده بود که «آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان در متن پیش‌نویس ارائه شده از ایران به‌دلیل همکاری نکردن با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انتقاد کرده‌اند.» پیش‌نویس قطعنامه‌ای که در حالی خواستار همکاری تام و تمام جمهوری اسلامی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شده بود که پیش‌تر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی مدعی شده بود که در تحقیقات بلندمدت آژانس درباره مواد هسته‌ای اعلام نشده در ایران، «هیچ پیشرفتی» حاصل نشده و پیش‌نویس قطعنامه آمریکا و تروئیکای اروپا نیز واکنشی بود به این گزارش آژانس. پیش‌نویس قطعنامه‌ای که خبرگزاری فرانسه آن را رویت کرده و در گزارش هفته گذشته خود با استناد به جزئیاتی که از این طریق به دست آورده بود، از جمله نوشته بود که در یکی از سطور قطعنامه آمده است: «اقدام ایران به عمل کردن به تعهداتش ضرورت و فوریت دارد.»
شورای حکام آژانس در نشست پیشین خود که اواخر مردادماه سال جاری برگزار شد، قطعنامه مشابهی را علیه ایران در دستور کار قرار داد که به‌رغم اصرار آمریکا و تروئیکای اروپایی، در نهایت با مخالفت یا به بیان دقیق‌تر عدم همراهی چین و روسیه با خواست قدرت‌های غربی عضو شورای حکام آژانس، بی‌نتیجه ماند و به اصطلاح وتو شد. مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در جریان نشست خبری دیروز که پیش از آغاز نشست فصلی شورای حکام آژانس برگزار شد، با ابراز بی‌اطلاعی از فعالیت‌های هسته‌ای گسترده جمهوری اسلامی، مدعی شده بود که «ایران چه با قطعنامه و چه بدون آن وظیفه دارد اطلاعاتی را که به آن نیاز داریم، در اختیارمان بگذارد.» رافائل گروسی که از ناکامی آژانس از کسب اطلاعات از فعالیت‌های هسته‌ای ایران در ماه‌های متمادی سخن گفته و در عین حال برای حل و فصل مشکلات پادمانی بلاتکلیف در پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی اعلام آمادگی کرده، در پاسخ به پرسشی در خصوص احتمال افزایش فشار بر ایران گفته است: «قرار نیست این مسائل (فشارها) قرار نیست از بین بروند.» او البته به خبرنگار دیگری که از او پرسید «آیا برنامه هسته‌ای ایران از کنترل خارج شده»، پاسخی دیپلماتیک و دوپهلو داده و با تاکید بر اینکه «من از تعبیر «خارج از کنترل» استفاده نمی‌کنم»، گفته «اما پیشرفت در آن مشهود است؛ به طوری که همه متوجه آن شده‌اند.» گروسی که این پیشرفت‌ها را از دلایل اهمیت بیش از پیش این مسئله عنوان کرده و افزایش نظارت آژانس بر پرونده هسته‌ای ایران را به‌دلیل همین پیشرفت‌ها ضروری خوانده، گفته است: «امیدوارم که دیدار فنی‌مان با ایران وقوع یابد.» هرچند او در عین حال گفته «بازگشت به برجام از دیدگاه اطمینان حاصل کردن از اینکه ایران به طور غیرقانونی اورانیوم ذخیره نکرده باشد، دشوار خواهد بود.» مگر آن‌که «ایران دسترسی فوق‌العاده‌ای به سوابق و پرسنل ارائه دهد» که البته در آن صورت هم به‌گفته این مقام ارشد آژانس، کار آسانی پیش‌روی ناظران و بازرسان این نهاد بین‌المللی نیست و تنها می‌توان گفت که در این صورت، «کسب اطلاع از فعالیت‌های هسته‌ای ایران طی سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ غیر ممکن نخواهد بود.» این در حالی بود که از جای جای اظهارات مدیرکل آژانس در این نشست خبری، نوعی بی‌اعتمادی و عدم اطمینان نسبت‌به امکان کسب اطلاعات موردنظر آژانس احساس می‌شد. تا جایی که او این احتمال را که اطلاعات قدیمی را که توسط سیستم‌های آژانس اتمی جمع شده بودند، دیگر در دسترس نباشند، منتفی ندانسته و هر تصمیمی را منوط به این می‌داند که این اطلاعات از بین نرفته باشند. او البته در عین حال گفته «اگر ما پاسخ برخی از پرسش‌های فنی در رابطه با مشکلات را ایران دریافت کنیم، آن وقت با خوشحالی این اطلاعات را منعکس خواهم کرد.»
در شرایطی که خبرگزاری رویترز در گزارش روز پنجشنبه هفته گذشته خود از موافقت جمهوری اسلامی با سفر بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خبر داده بود، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران ساعتی پیش از آغاز نشست فصلی روز گذشته شورای حکام آژانس، به‌شدت به آنچه به‌عنوان برخی جزئیات و محتوای پیش‌نویس قطعنامه آمریکا و تروئیکای اروپا منتشر شده بود، انتقاد کرد و این «سیاست مندرس» را «مردود» دانست. محمد اسلامی که در حاشیه برگزاری نشست هفتگی هیات دولت در حیاط کاخ ریاست‌جمهوری در این رابطه به خبرنگاران توضیح می‌داد، همچنین اعلام کرد: «فعلا سفری از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران در دستور کار نیست.» ساعتی پس از انتشار این خبر به نقل از رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، رافائل گروسی در واکنش به پرسشی درباره لغو این سفر، از این موضوع ابراز بی‌اطلاعی کرد و گفت که «هیچ تصمیمی در این خصوص به آژانس ابلاغ نشده است.» او اما در حالی خواستار توضیحات بیشتر تهران در این رابطه شد که لغو سفر را زمینه‌ساز وخامت بیشتر اوضاع دانست و تاکید کرد که این اقدام تهران، «به معنای عدم تحقق هرگونه پیشرفت است.» این در حالی بود که اسلامی پیش از این واکنش گروسی و در ادامه سخنانش در حاشیه نشست هفتگی هیات دولت، موضوع حائز اهمیت را این مسئله عنوان کرده بود که «وزارت خارجه پیگیری بحث تداوم مذاکرات است» و آنچه را که به سازمان انرژی اتمی مربوط می‌شود، اینکه «موارد ادعایی و اتهامی پاسخ داده شود.» اسلامی همچنین گفته «اگر طرف مقابل حسن نیت داشت و قرار بود مذاکرات را تداوم بخشند، طبیعی بود که قطعنامه‌ای با این ابعاد ارائه نمی‌کردند.»
اما همزمان با تاکید اسلامی بر عدم حسن نیت طرف مقابل مذاکرات احیای برجام که تلویحاً ناظر بود بر تایید آنچه کاخ سفید در خصوص توقف مذاکرات اعلام کرده، وزیر امور خارجه ایران گفته است: «به طور مستمر تبادل پیام با طرف آمریکایی وجود دارد و آخرین تبادل پیام ما در کمتر از ۷۲ ساعت گذشته بوده است.» حسین امیرعبداللهیان که همچون اسلامی در حاشیه نشست هفتگی دولت در این رابطه به خبرنگاران توضیح می‌داد، آنچه را که به‌تازگی و البته برای چندمین بار در چند هفته گذشته به نقل از نماینده ویژه آمریکا در امور ایران مطرح و تاکید شده که کاخ سفید پیگیر بازگشت به مذاکرات نیست، مصداق «ریاکاری آمریکا» خواند. این در حالی بود که رابرت مالی حدود ۲۴ ساعت پیش از برگزاری نشست فصلی شورای حکام آژانس در اظهاراتی درباره احتمال بازگشت به مذاکرات احیای برجام، با اشاره به اعتراضات عمومی در بیش از دو ماه گذشته در ایران مدعی شده بود که تمرکز امریکا بر مذاکره با ایران نیست و این کشور، سیاست فشار و تحریم را دنبال می‌کند.
∎