به‌تازگی، اخترشناسان نزدیک‌ترین نما از قمر اروپا در 20 سال گذشته را از طریق فضاپیمای جونو ناسا دریافت کردند که سطح این ماه یخ زده را به وضوح به‌نمایش گذاشته‌ است.

صبح پنجشنبه، فضاپیمای جونو ناسا توانست در فاصله 219 مایلی سطح قمر اروپا به‌ پرواز درآید و نزدیکترین نگاه بشر به دنیای یخ زده در بیش از 20 سال گذشته را ثبت کند. در میان 79 قمر ثبت شده برای سیاره مشتری، قمر اروپا به‌عنوان چهارمین قمر بزرگ این سیاره معرفی شده و در عین حال ششمین قمر بزرگ در منظومه شمسی محسوب می‌شود.

قمر اروپا نخستین جرم آسمانی کشف شده در منظومه شمسی است که احتمال داده می‌شود یک اقیانوس پر از آب مایع در زیر سطح آن پنهان شده باشد. همین موضوع این قمر یخی را به یکی از کاندیداهای اجرام دارای حیات فرازمینی تبدیل کرده است.

دمای قمر اروپا بین ۱۶۰- تا ۲۲۰- درجه سانتی‌گراد تخمین زده شده است. با این حال به‌نظر می‌رسد این دما برای اقیانوس زیرسطحی قمر اروپا تا این حد پایین نباشد، زیرا طبق بررسی‌های صورت گرفته، آب موجود در این اقیانوس به صورت مایع است. بنابراین دمای زیر سطحی این قمر باید آنقدری باشد که آب در آن بتواند به ‌حالت مایع درآید.

اطلاعاتی که ما تا الان از قمر اروپا در دست داریم به‌لطف داده‌های ارسال شده توسط فضاپیمای جونو است. ماموریت جونو برای مطالعه مشتری، بزرگترین سیاره منظومه شمسی به فضا پرتاب شد. جونو نام فضاپیمای روباتیک بدون سرنشین ناساست که در سال 2011 به فضا ارسال شد و در چهارم ژوئیه سال ۲۰۱۶ در مدار قطبی سیاره مشتری قرار گرفت.

جونو یک فضاپیمای مدارگرد است که بر روی سیاره مشتری فرود نیامده و به منظور مطالعه مشتری در اطراف این سیاره می‌چرخد. پس از انجام موفقیت آمیز ماموریت اولیه این فضاپیمای مدارگرد در سال 2021، تیم جونو این کاوشگر را برای اطلاع از وضعیت قمرهای مشتری از جمله قمر اروپا، گانیمد و آیو به‌کار گرفت.

در طول پرواز روز پنجشنبه، جونو مشاهدات مهمی در مورد اروپا انجام داد؛ از جمله گرفتن تصاویر با وضوح بالا از سطح آن. جونو پس از فضاپیمای گالیله که از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۳ این سیاره را دور زد، دومین فضاپیمایی است که مدار مشتری را دور می‌زند.

اسکات بولتون، محقق اصلی جونو، در یک بیانیه مطبوعاتی گفت: «اولین تصاویر خام گرفته شده توسط فضاپیمای جونو از سطح قمر اروپا، بعدازظهر پنجشنبه به زمین ارسال خواهد شد. این عکس‌های جدید همراه با تصاویر دهه‌های گذشته که توسط فضاپیمای گالیله گرفته شده‌اند، بینش‌های مهمی در مورد این جهان یخ زده به ما ارائه خواهند کرد.»

قمر اروپا، دو دهه پس از آخرین دیدار ما

در ساعت ۵:۳۶ صبح به وقت شرقی، فضاپیمای جونو توانست نزدیکترین فاصله خود از قمر اروپا را ثبت کرده و در فاصله 219 مایلی از سطح آن قرار گرفت. فضاپیمای جونو جایی در سایه اروپا قرار گرفت، اما این موضوع مانع تصویربرداری این کاوشگر از قمر اروپا نشد. نور خورشید که از سیاره مشتری منعکس می‌شد، نور کافی برای دوربین کاوشگر برای ثبت تصاویر را فراهم کرد.

تصویر سمت چپ بالا که توسط فضاپیمای گالیله در سال 1997 گرفته شده است، یک تصویر رنگی طبیعی از اروپا را نشان می‌دهد و تنوع خیره‌کننده زمین‌شناسی سطح قمر اروپا را به نمایش می‌گذارد. سمت راست تصویر گرفته‌شده توسط کاوشگر جونو را نشان می‌دهد که در 29 سپتامبر از قمر اروپا به ثبت رسیده است. هر دوی این تصاویر شکاف‌های خطی طولانی و برآمدگی‌هایی را نشان می‌دهند که از سطح این قمر عبور می‌کنند.

پس از پردازش تصاویر جدید، محققان امیدوارند که مقایسه آنها با تصاویر فرستاده شده از قمر اروپا در ماموریت‌های قبلی، تغییر و تکامل این ماه یخی در طول دهه‌ها را نشان دهد. کندی هنسن، یکی از محققین که برنامه‌ریزی مأموریت‌های جونو را رهبری می‌کند، اظهار داشت: «تیم علمی مجموعه کامل تصاویر به دست آمده توسط جونو را با تصاویر ماموریت‌های قبلی مقایسه خواهد کرد تا ببیند آیا ویژگی‌های سطح قمر اروپا در طول دو دهه گذشته تغییر کرده است یا خیر.»

دوربین نور مرئی کاوشگر جونو، تصاوير نقشه زمین‌شناسی فعلی از سطح قمر اروپا را کامل کرده و می‌تواند جایگزین نقشه‌های موجود که دارای وضوح پایینی هستند شود. اروپا دارای پوسته یخی است که تصور می‌شود ضخامت آن بین 10 تا 15 مایل باشد.اخترشناسان بر این باورند که اقیانوسی نمکی که عمق آن بین 40 تا 100 مایل تخمین زده می‌شود، در زیر سطح یخی ضخیم این قمر پنهان شده است.

این موضوع در جستجوی ما برای حیات فرازمینی بسیار مهم است‌؛ زیرا آب مایع یکی از مواد ضروری برای حیات موجودات زنده محسوب می‌شود. به گفته ناسا، فضاپیمای جونو به ابزارهای قدرتمندی مجهز شده است که می‌توانند به زیر پوسته یخی اروپا دسترسی یافته و اطلاعات مربوط به ترکیب و دمای آن را جمع‌آوری کنند.

در تصویر بالا که توسط فضاپیمای گالیله در سال 1997 گرفته شده است، می‌توانید سطح قمر اروپا را که با شکاف‌هایی در امتداد بیرونی یخی آن متلاشی شده است، مشاهده کنید.

ماموریت‌های قبلی توانستند تصاویری از توده‌های بخار آب که از آن پوسته یخ زده فوران می‌کردند، به ثبت برسانند. تیم جونو هنوز در حال پردازش تصاویر مربوط به پرواز روز پنجشنبه است و دانشمندان امیدوارند که این تصاویر اطلاعات مورد انتظار از سطح اروپا را در خود داشته باشند.

آنچه جونو از این پرواز به‌ زمین ارسال می‌کند، می‌تواند به مأموریت‌های آینده، از جمله مأموریت کاوشگر اروپا کلیپر ناسا که قرار است در سال 2024 پرتاب شود تا اطلاعات بیشتری در مورد اقیانوس زیر پوسته یخی قمر اروپا و نحوه تعامل آن با سطح به دست آورد، کمک شایانی کند.

گرگوری دوبوس، مهندس سیستم ماموریت اروپا کلیپر، روز پنجشنبه در توئیت خود گفت: «به لطف نبوغ تیم ناوبری، مسیر کاوشگر جونو برای عبور از مدار ماه جوین در زمان مناسب تنظیم شد و توانست داده‌های بسیار ارزشمندی برای مأموریت اروپا کلیپر به دانشمندان بدهد.» این مأموریت می‌تواند به دانشمندان کمک کند تا تعیین کنند آیا واقعا یک اقیانوس زیرسطحی در قمر اروپا وجود دارد؟ و اینکه آیا این قمر یخی پتانسیل قابل سکونت برای حیات موجودات را دارا است یا خیر.