افغانستان کشوری است در همسایگی ما که گفته می‌شود بیش‌از ۹۹درصد مردم آن مسلمان اند که از این تعداد ۲۵ تا ۳۰درصد شیعه دوازده‌امامی، حدود ۳ درصد اسماعیلی و باقی اهل تسنن هستند.

هر چند زیارت بین مسلمانان امری رایج است و اختصاص به شیعه ندارد، شیعیان به پیروی از ائمه اطهار (ع) به زیارت بسیار اهمیت می‌دهند.

زیارت منحصر به زیارت پیامبر (ص) و اهل‌بیت (ع) نیست و نه‌تن‌ها زیارت فرزندان و اصحاب ائمه (ع) بین شیعیان رواج دارد، بلکه زیارت هر مؤمن صالح مستحب است. آیت‌ا... سید‌علی قاضی (ره) که خود به زیارت اماکن متبرکه بسیار توجه و مداومت داشت، به افرادی که از نجف اشرف و دیگر عتبات عالیات دور می‌شدند، سفارش می‌کرد که از اماکن متبرکه نزدیک محل سکونتشان، تجلیل کنند و در آن اماکن حضور یابند.

شیعیان افغانستان نیز اگر توفیق مشرف‌شدن به حج و عمره یا زیارت اماکن متبرکه عراق و ایران را نداشته باشند، فرصت زیارت مزارات افغانستان را از دست نمی‌دهند. در ادامه به معرفی برخی از مهم‌ترین زیارتگاه‌های شیعه در افغانستان خواهیم پرداخت.

مزار شریف

زیارتگاهی است مجلل و با‌شکوه با دو گنبد فیروزه‌ای در شهری به همین نام (مرکز ولایت بلخ) که افغان‌ها به آن زیارتگاه «سخی» یا «سخی‌جان» یا «سخی‌شاه‌مردان» می‌گویند. عوام به‌ویژه از اهل تسنن، مدفون در این مقبره را امیرالمؤمنین علی (ع) می‌دانند و شیعه و سنی از راه دور و نزدیک به زیارت آن می‌روند.

روی سردر جنوبی این مزار، شعری از عبدالرحمن جامی حک شده که چنین است:

گویند که مرتضی علی در نجف است/ در بلخ بیا ببین چه بیت‌الشرف است
جامی نه عدن‌گوی و نه بین‌الجبلین/ خورشید یکی و نور او هر طرف است

سه روایت درباره این زیارتگاه وجود دارد؛ روایت اول که داستانی و عامیانه است، می‌گوید پیکر مطهر امام‌علی (ع) را بر شتری نهادند و شتر آمد تا محل امروزی مزار شریف و در آنجا زانو زد و امام‌حسن (ع) و امام‌حسین (ع) پیکر پاک آن حضرت را در این محل دفن کردند.

روایت دوم که بین اهل علم و حتی اهل تاریخ افغانستان مشهور است، می‌گوید در زمان منصور دوانیقی، محبان امیرالمؤمنین (ع) از ترس خوارج، پیکر متبرک ایشان را از قبر خارج و از نجف دور کردند تا اینکه به ابومسلم خراسانی رسید و او پیکر را به بلخ آورد و دفن کرده، سپس محل قبر را پنهان کرد.

تا قرن نهم، این قبر مخفی ماند تا اینکه درویشی یا دراویشی به طور هم‌زمان خواب می‌بینند که امام‌علی (ع) در آن محل مدفون است. عبد‌الرحمن جامی و دیگر بزرگان نیز حرف درویشان را می‌پسندند و مقبره آن حضرت را بنا می‌کنند.

هر سال عید نوروز، در زیارتگاه مزار شریف، مراسمی به نام «طوق‌افشانی» برگزار می‌شود که باشکوه‌ترین مراسم نوروزی در افغانستان است و ده‌ها هزار نفر که بیشتر اهل تسنن هستند، در آن شرکت می‌کنند. علمی برافراشته می‌شود که آن را طوق حضرت‌علی (ع) می‌نامند و همه زیر آن جمع می‌شوند و در این پاتوق توسل می‌جویند به امیرالمؤمنین (ع) و این طوق تا چهل‌روز برپا می‌ماند.

صوفیان اهل تسنن نیز بسیار به مزار‌شریف توجه دارند و در حجره‌های این مرقد، مجلس ذکر برپا می‌کنند. در خارج صحن نیز مقبره‌ای است که مدفون در آن را سید‌عبدا... زربخشی خوارزمی، از احفاد امام‌کاظم (ع)، می‌دانند و در قدیم که مزار شریف، قریه‌ای به نام خواجه‌خیران بوده، مراد از خواجه خیران، همین سید‌عبدا... بوده است.

زیارتگاه سخی در کابل

در دامنه کوه علی‌آباد (کارته‌سخی) در غرب کابل زیارتگاه مجللی وجود دارد که به نام سخی (امام علی (ع)) ساخته شده و مردم همه‌روزه به زیارت آن می‌روند. روی دیوار این زیارتگاه، کتیبه‌ای به چشم می‌خورد که خلاصه مضمون آن چنین است: «احمد‌شاه درانی در سال ۱۱۸۰ق خرقه مبارک پیامبر اعظم (ص) را از فیض‌آباد، مرکز ولایت بدخشان، به طرف قندهار انتقال داد.

زمانی‌که به کابل رسید، خرقه مبارک را جهت زیارت اهالی کابل به مدت هشت ماه در همین محل گذاشت. حاملان خرقه مبارک سه شب متوالی خواب دیدند که حضرت امیر‌المؤمنین علی (ع) آمد و شمشیر خود را بالای سنگی که عقب زیارتگاه قرار دارد، گذاشت و سپس با جمعی از مؤمنان نماز خواند و به آنان توصیه کرد که در اینجا به نام من بقعه‌ای بسازید.

روز بعد، حاملان خرقه مبارک دیدند که همان سنگ از عظمت و هیبت ذو‌الفقار امیر‌المؤمنین (ع) شکافته است. این سنگ، اکنون به نام سنگ ذو‌الفقار خوانده می‌شود. نخستین عمارت آن به‌دست احمد‌شاه درانی ساخته شد که اکنون به نام زیارت سخی‌شاه اولیا معروف است.» آن خرقه امروزه در قندهار در زیارتگاهی به نام خرقه مبارک نگهداری می‌شود، اما نظر به نفوذ طالبان در قندهار، شیعیان کمتر به زیارت آن می‌روند. مزار آیت‌ا... میرعلی احمد حجت از رهبران شیعیان کابل در اوایل قرن بیستم نیز در محوطه زیارتگاه سخی قرار دارد.

در عید نوروز در زیارتگاه سخی، مراسمی مشابه مراسم مزار شریف برگزار می‌شود و بیرقی به نام آن حضرت برپا می‌شود و شیعه و سنی به‌طور گسترده و با ذکر «یا علی مدد» در این مراسم شرکت می‌کنند. زائران سخی، شب نوروز را با مناقب‌خوانی و مدح امیر‌المؤمنین‌حیدر (ع) به صبح می‌رسانند.

در تپه‌سلام در نزدیکی زیارتگاه سخی، مسجد و مدرسه محمدیه، یکی از مهم‌ترین مدارس علمیه شیعیان افغانستان، قرار دارد که آن را شهید آیت‌ا... سید‌سرور واعظ بهسودی برای سه طایفه شیعه سادات، قزلباش‌ها و هزاره‌ها تأسیس کرده است.

مقبره یحیی بن زید در سرپل

یحیی‌بن زیدبن علی بن‌الحسین (ع) به‌دلیل مخالفت با دستگاه ظالم بنی‌امیه به خراسان هجرت کرد و سرانجام سال‌۱۲۵ق در جوزجان واقع‌در شمال افغانستان امروزی به‌دست عمال اموی کشته شد. امروزه بنای تاریخی مقبره وی که افغان‌ها به آن زیارت امام خُرد می‌گویند، در شهر سرپل (مرکز ولایت سرپل) از مهم‌ترین زیارتگاه‌های شیعیان افغانستان است و مردم از دور و نزدیک به زیارت این مزار می‌روند و آمد‌و‌شد زائران موجب رونق شهر شده است.