به گزارش امروز (پنجشنبه) ایرنا، در حالیکه از ماه‌ها قبل گمانه‌زنی‌های مختلفی در مورد رویارویی اوکراین و روسیه و اقدام هر یک از طرفین مطرح بود، ولادیمیر پوتین بامداد امروز (پنجشنبه، ۵ اسفند) دستور عملیات نظامی علیه اوکراین را صادر کرد و ضمن پایان دادن به تحلیل‌ها به وضعیت نه جنگ و نه صلح در این منطقه نیز خاتمه داد.

هر چند هنوز معلوم نیست شرایط در عرصه بین‌المللی به چه شکل پیش برود و این رویارویی تا چه زمان ادامه داشته باشد و تبعات آن در حوزه‌های مختلف چه باشد، دست‌کم موضع‌ روسیه برای آمریکا، اتحادیه اروپا و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) کاملا مشخص شد.

پیشینه؛ اوکراین از استقلال تا انقلاب نارنجی و جنگ بر سر کریمه

اوکراین از جمله کشورهایی است که در سال ۱۹۹۱ و بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق مستقل شد، اما در تاریخ ۳۰ ساله استقلال خود شاهد انقلاب نارنجی (در سال ۲۰۰۴) و روی کارآمدن دولت‌هایی بوده که یا به روسیه یا به اتحادیه اروپا و آمریکا نزدیک بوده‌اند. همچنین الحاق شبه‌جزیره کریمه به روسیه در ماه مارس ۲۰۱۴ و جدایی منطقه دونباس تحت رهبری جدایی‌طلبان این منطقه که بیشتر از جهت فرهنگی به روسیه نزدیک بودند از دیگر رویدادهای مهم تاریخ اوکراین است.

عضویت کی‌یف در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) از موضوعاتی می باشد که محل اختلاف روسیه و آمریکا بوده است. سران روسیه از مدت‌ها قبل نسبت به توسعه ناتو در شرق اروپا هشدار داده و اظهار نگرانی کرده بودند؛ به‌ویژه که ناتو درهای خود را به روی کشورهای عضو پیمان ورشو و جمهوری‌های عضو اتحاد جماهیر شوروی سابق تا اواخر دهه ۹۰، شامل جمهوری چک، مجارستان و لهستان همچنین بلغارستان، استونی، لتونی، رومانی، اسلواکی، اسلونی، لیتوانی گشوده است.

البته از نظر کرملین پیوستن اوکراین به عنوان ستون اتحادیه جماهیر شوروی سابق و با پیوندهای تاریخی عمیق با روسیه به ناتو، خط قرمز به حساب می‌آمد. ولادیمیر پوتین چندی قبل از نشست سران ناتو در بوخارست (۲۰۰۸) به ویلیام برنز رئیس فعلی سازمان سیا و معاون پیشین امور سیاسی وزارت امور خارجه آمریکا هشدار داده بود: هر کس در روسیه بر سر قدرت باشد، در برابر گام‌های ناتو برای پیوستن اوکراین به این سازمان ساکت نخواهد نشست.  

واکاوی تحولات فعلی؛ دور جدید تنش‌ها بر سر پیوستن به ناتو

ولادیمیر زلنسکی رئیس‌جمهوری اوکراین که در سال ۲۰۱۹ و با وعده مبارزه با فساد و پایان دادن به درگیری مزمن در شرق اوکراین روی کار آمده بود، در ژانویه ۲۰۲۱ از جو بایدن رئیس‌جمهوری آمریکا خواست تا درخواست اوکراین را برای پیوستن به ناتو تسریع بخشد.

روسیه نیز بهار سال گذشته رزمایش آموزشی در نزدیکی مرزهای اوکراین ترتیب داد و سربازان زیادی در این منطقه مستقر کرد که پس از پایان رزمایش مناطق مرزی را ترک کردند. همچنین اوکراین اکتبر گذشته (مهر ۱۴۰۰) برای اولین بار از پهپاد تی بی ۲ ساخت ترکیه برای پرواز در مناطق شرق این کشور استفاده کرد که موجب عصبانیت مسکو شد.

در نهایت با وجود اصرار بر پیوستن اوکراین به ناتو، مسکو دسامبر ۲۰۲۱ (آذر/ دی ۱۴۰۰) دو پیش‌نویس توافق به آمریکا و ناتو ارائه داد و در آنها به ترتیب خواستار تضمین‌های امنیتی منطقی از آمریکا و ناتو شد. روسیه در پیش‌نویس توافق با آمریکا خواستار محدودیت‌های جدی بر فعالیت‌های نظامی و سیاسی آمریکا و ناتو شد و خواست ناتو از توسعه در شرق اروپا دست بردارد و عضویت آتی کشورهای عضو اتحاد جماهیر شوروی از جمله اوکراین در ناتو متوقف شود.

ناتو و آمریکا در پاسخی رسمی با این درخواست‌ها مخالفت کردند، اما درخواست مذاکره با مقامات کرملین را دادند. هر چند دیدار وزرای امور خارجه دو طرف ۲۰ و ۲۱ دی ۱۴۰۰ هم در ژنو بی‌نتیجه ماند. همچنین سفر شماری از مقامات اروپایی از جمله امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه (۱۸ بهمن)، اولاف شولتز، صدراعظم المان (۲۵ بهمن) ویکتور اوربان، نخست وزیر مجارستان (۱۲ بهمن) به مسکو و رایزنی‌های تلفنی مقامات مختلف با پوتین به دلیل بی‌توجهی به درخواست‌های امنیتی مسکو هم نتیجه‌ای نبخشید.

نتیجه‌گیری؛ توسل به تحریم به جای احترام به گفت‌وگو

پوتین دوشنبه گذشته (دوم اسفند) با انتقاد از بی‌توجهی غرب به نگرانی‌های امنیتی مسکو اعلام کرد که کشورش استقلال جمهوری‌های مردمی دونتسک و لوگانتسک را به رسمیت می‌شناسد و در کاخ کرملین قراردادهای همکاری و دوستی را با سران این جمهوری‌ها امضا کرد.

منطقه دونباس در شرق اوکراین از مناطق دونتسک و لوگانسک و نیز چند منطقه روس‌نشین دیگر تشکیل شده و این دو استان در سال ۲۰۱۴ پس از تغییر حکومت در اوکراین به طور یکجانبه از کی‌یف اعلام استقلال کردند.

آمریکا و اتحادیه اروپا مانند گذشته به این اقدام با انواع تحریم‌ها واکنش نشان دادند. آمریکا شامگاه سه‌شنبه (۳ اسفند)  اولین مجموعه از تحریم‌ها علیه روسیه را شامل تحریم دو موسسه مالی بزرگ روسیه یعنی موسسه وی ای بی (VEB ) و بانک ارتش روسی اعلام کرد ...

جوسپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز اعلام کرد که بسته تحریمی روسیه ۳۵۱ عضو دومای روسیه را هدف قرار می‌دهد. همچنین ۲۷ شخص و نهاد (بخش‌های سیاسی، نظامی، تجاری و رسانه‌ای) به دلیل تضعیف تمامیت ارضی، حاکمیت و استقلال اوکراین تحریم می‌شوند.

جاستین ترودو نخست وزیر کانادا نیز پس از اعمال تحریم علیه روسیه توسط ایالات متحده و اتحادیه اروپا، نخستین دور تحریم های اقتصادی علیه روسیه را اعلام کرد. همچنین نخست وزیر ژاپن از اعمال تحریم‌هایی علیه مسکو خبر داد.

با وجود این و اقدام نسبتا هماهنگ کشورهای غربی در تحریم روسیه، سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه این کشور با اشاره به سابقه تحریم‌های غرب علیه روسیه و عادت داشتن مسکو به آنها گفت: غرب بدون توجه به تحولات تحریم‌ها را اعمال می کرد و به رسمیت شناختن جمهوری‌های خلق دونتسک و لوگانسک رفتاری قابل پیش‌بینی بود.

در حالیکه روند تهدیدهای آمریکا و اتحادیه اروپا دیروز (چهارشنبه، چهارم اسفند) نیز ادامه یافت و وضعیت در مرزهای اوکراین مطابق گذشته بود، پوتین بامداد امروز (پنجشنبه، ۵ اسفند) پس از سخنانی از آغاز اقدام نظامی روسیه علیه اوکراین خبر داد.

 روس‌ها اعلام کرده‌اند که مراکز نظامی را در اوکراین هدف قرار داده‌اند. در شرایطی که اروپا بعد از جنگ دوم جهانی شاهد رویارویی نظامی مستقیم بین دو کشور نبوده است، جوسپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا این روزها را ساعات تاریک اروپا خواند.