به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو؛ فرزانه سادات باطنی؛ سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۸ خرداد ۱۴۰۰ در اوج نارضایتی مردم در فضای اقتصادی و معیشتی برگزار شد؛ این در حالی بود که ویروس کرونا همچنان قربانی می‌گرفت و بین برخی سیاسیون در داخل و همچنین خارج از کشور نیز یک کمپین بی‌سابقه با عنوان "رأی بی رأی" با هدف تحریم انتخابات به راه افتاده بود. با وجود این ۴۸.۸ درصد از واجدان شرایط پای صندوق‌های حضور پیدا کردند و ۶۱.۹۵ درصد رأی‌دهندگان به سیدابراهیم رئیسی برای تصاحب جایگاه ریاست قوه مجریه رأی دادند که آرای منتخب مردم نزدیک به ۱۸ میلیون شد. با این حال در انتخابات ریاست جمهوری امسال شاهد سه میلیون و هفتصد هزار رای سفید نیز بودیم که به نسبت میزان رای سفید در انتخابات سال ۹۶ رشدی بی‌سابقه داشته است.
چه آرائی، آراء باطله هستند؟
طبق ماده ۱۹ قانون انتخابات در موارد ذیل برگه‌های رای باطل و جزو آراء ماخوذه محسوب میشود
- آرا ناخوانا باشد.
- آرایی که کاملا حاوی اسامی غیر نامزدهای تایید شده باشد.
- آرایی که سفید به صندوق ریخته شده باشد.
نتیجتا تمامی آراء باطله رای سفید به حساب نمی‌آیند، آراء باطله به مجموع آراء سفید و آرائی که به علت‌هایی همچون خط ناخوانا یا نقص در اسم خوانده نمی‌شوند نیز می‌گویند.
کدخدایی در نشست خبری با خبرنگاران در اردیبهشت سال ۹۶درباره آرای سفید با بیان اینکه قانون انتخابات در بحث آراء یک تفکیک سه‌گانه دارد، آرای صحیح، آرای باطله مأخوذه و آرای باطله غیرمأخوذه؛ گفت: «آرای صحیح آرایی هستند که در صندوق مى‌رود و شمارش مى‌شود، آرای باطله مأخوذه نیز آرایی مانند آرای سفید است، شما مشارکت کرده‌اید ولى رأى سفید است، این رأی براى هیچ نامزدى محسوب نمى‌شود ولى جزء آرایى است که در جمع مشارکت محسوب مى‌شود و تعیین‌کننده است، آرای باطله غیرمأخوذه آرایى است که هم خود رأى باطل است و هم جزء آن آرای مشارکت محسوب نمى‌شود، مانند آرایی که از طریق خرید و فروش، آرای تکرارى و امثالهم ایجاد مى‌شود.»
انگیزه‌ی آراء سفید
افزایش میزان آراء باطله در این دوره به قدری بود که به باور برخی تحلیل‌گران می‌توان آن را پدیده انتخابات دانست. با توضیحات داده شده باید مد نظر داشت که این آمار، آمار خالص رای های سفید نیست بلکه آرای باطله (مخدوش) نیز در آن وجود دارد.
علی خضریان سخنگوی کمیسیون اصل نود مجلس در گفتگو با خبرگزاری ایسنا اظهار داشت:«تشابه ظاهری تعرفه‌های اخذ رأی در حوزه‌هایی که قرار بود یک کاندیدا برای سه انتخابات میان دوره‌ای مجلس، خبرگان رهبری و ریاست جمهوری از سوی مردم انتخاب شوند، مشکلاتی را برای رأی‌دهندگان ایجاد کرده بود و یکی از دلایل میزان بالای آرای باطله و مخدوش در این دوره نسبت به ادوار گذشته انتخابات وجود همین مشکل در روند برگزاری بوده است.»
مشکلات فنی در هر دوره منجر به درصدی از آراء مخدوش میشود، اما آن چیز که انتخابات فعلی مشخص است درصد بالای رای سفید به نسبت دوره‌های پیش است.
پرویز امینی تحلیلگر سیاسی در مصاحبه با خبرگزاری تسنیم گفت:«دلایل آرای باطله مختلف است اگر هم الان صحبتی میشود تقریبی است،چون دسترسی به تمام کسانیکه رای سفید دادند نداریم؛ نتیحتا استدلالی قطعی نیست.»
وی در ارتباط با انواع انگیزه‌ها در رای سفید گفت:«همواره آراء باطله داشته‌ایم، بخشی از آن به خاطر ذهنیت درباره‌ی مهر شناسنامه است اما آن چیزی که در این انتخابات جدید هست انگیزه‌های دیگر است، این انگیزه‌ها متکثر و متعدد است؛ عمیق و بی‌سابقه بودن نارضایتی مردم باعث میشود که افراد معترض باشند؛ برخی به روند انتخابات اعتراض داشتند و برخی هم به علت نبود نامزد مورد نظر سفید دادند.»
رای سفید در مقابل تحریم مشارکت
کمپین‌های تحریم انتخابات از یک سال قبل شروع به فعالیت کردند؛ مسیح علینژاد یکی از مجریان این کمپین بود که به کمک رسانه‌های معاند کمپین «رای بی رای» را در فضای رسانه‌ای مطرح کرد. با این حال در داخل نیز برخی جریان‌های سیاسی به دنبال کمرنگ کردن مشارکت در فضای انتخابات بودند.
حال باید دید رای سفید در میان این کمپین‌ها چه معنایی دارد؟
تقی آزاد ارمکی استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران در گفتگو با جماران دلایل وجود آراء باطله را نبودن گزینه مطلوب برای عده‌ای در میان کاندیداها دانست و گفت:«اینها می‌توانستند نیایند اما آمدند که انتخابات باقی بماند و فرصتی برای کنش بعدی آن‌ها فراهم شود.»
پرویز امینی تحلیلگر سیاسی نیز پیرامون انگیزه‌ی آراء سفید اظهار داشت:« علیرغم اینکه انگیزه‌ها مختلف است یک چیز مشترک در بین همه‌شان است و آن هم تفکیک از کمپین‌های عدم مشارکت است؛ اینها نسبت به سایر آراء بیشتر به نفع مشارکت و به ضرر تحریم‌اند چون انگیزه‌های زیادی برای عدم مشارکت داشتند ولی نهایتا مشارکت را به عدم مشارکت ترجیح دادند.»
رای سفید، صدای اعتراض‌ها
آن چیز که مشخص است انگیزه‌ی قطعی آرای باطله در رد کمپین های عدم مشارکت است. با این حال برخی رسانه‌ها سعی دارند این انگیزه را در نفی انتخابات معنا کنند، که در این صورت وجه تمایزی با انگیزه‌ی افرادی که در انتخابات شرکت نکردند پیدا نمی‌شود.
با این حال باید به دونکته توجه داشت، رای سفید به عنوان یک کنش اعتراضی قبل از انتخابات به صورت رسمی مطرح نشده بود، پس نمی‌توان تمام کسانی که گزینه‌ی عدم مشارکت را انتخاب کردند افرادی معاند خواند. برخی به نیت اعتراض در انتخابات شرکت نکردند حال آنکه همین افراد می‌توانستند اعتراض خود را در بستری دیگر دنبال کنند.
نکته‌ی دوم هم در ارتباط با افرادی است که رای به یک نامزد را دنبال کردند، این افراد نیز قطعا معترض به وضع موجود هستند و اعتراض مقوله‌ی غیرقابل انکاری در وضعیت فعلی نیست. تفاوت دو جریان رای سفید و رای به یک کاندید در تفاوت برداشت از علت شکل‌گیری وضع موجود است.
در این میان برخی به روند انتخابات و نبود کاندیدای مد نظر اعتراض داشتند. اقدامات شورای نگهبان در عدم تایید احراز صلاحیت ها منجر به اعتراض بدنه‌ای از مردم که به دنبال رای به کاندید مدنظر بودند، شد.
انصراف برخی کاندیدا به نفع کاندید دیگر نیز از انگیزه‌های برخی افراد در دادن رای سفید است. عباس سلیمی‌نمین، تحلیلگر سیاسی اصولگرا درباره دلایل دوم شدن آراء باطله در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری سیزدهم و بی‌سابقه بودن چنین موضوعی در تا‌ریخ جمهوری اسلامی به خبرآنلاین گفت:«یک عده طرفداران آقای جلیلی بودند و فقط آقای جلیلی را اصلح می‌دانستند و زمانی که آقای جلیلی کنار رفت به نفع آقای رئیسی نیامدند و در گفت‌وگوها و بحث‌های خودشان آقای رئیسی را اصلح نمی‌دانستند، اینها عده‌ای بودند که رأی دادند؛ اما رأی سفید دادند.»
صندوق رای، تنها راه باقی مانده از مشارکت
حال سوالی که مطرح میشود این است که مگر «اعتراض» در انگیزه‌ی تمام افراد چه افراد حاضر در پای صندوق و چه افراد غائب، مشابه نیست؟ به چه علت بروز این اعتراض باید در رای های سفید رخ دهد؟
برای پاسخ به این سوال باید به سازوکار مشارکت در فضای فعلی کشور دقیق‌تر شویم. مشارکت هر چهار سال یکبار پای صندوق‌های رای بروز پیدا می‌کند؛ نتیجتا جمع شدن اعتراضات و نقدهای مردم پای صندوق‌ها و یکباره سرازیر شدن این اعتراضات در اعداد و ارقام نتایج انتخابات امری دور از ذهن نیست. اگر سازوکار مشارکت در قبل از انتخابات وجود نداشته باشد و مردم در فضایی غیر از فضای انتخابات نتوانند در امورات کشور سهیم شوند، تمام مطالبات تنها به یک راه آن هم صندوق رای ختم میشود که همین امر در نهایت منجر به آسیب در روند و نتیجه انتخابات میشود.
نظر شما