سارا  معصومي

آيا ايران و ايالات متحده امريكا به بازگشت اجراي كامل توافق هسته‌اي مصوب سال 2015 نزديك شده‌اند؟ پاسخ به اين پرسش با درنظر گرفتن تحولات جاري در وين مثبت است اما اگر لنز دوربين را كمي بيشتر بچرخانيم و نگاهي به تحولات سياسي داخلي در ايران و ايالات متحده بيندازيم، به اين سادگي نمي‌توان نسبت به آينده رايزني‌ها خوشبين بود. 
در روزهايي كه پنجمين دور از نشست‌هاي كميسيون مشترك برجام در وين ادامه دارد در داخل ايران صلاحيت 7 نامزد رياست‌جمهوري مورد تاييد شوراي نگهبان قرار گرفته و شواهد امر حاكي از آن است كه مخالفان يا حداقل منتقدان سرسخت برجام، زمام دولت در چهار سال آتي را دراختيار خواهند داشت. همزمان در داخل ايالات متحده نيز صداهاي منتقد بازگشت تمام و كمال امريكا به برجام نه تنها خاموش نشده بلكه پيش‌بيني مي‌شود تحت‌تاثير تغيير وضعيت هويت سياسي رييس دولت در ايران در چند هفته پيش رو، بلندتر نيز شود. 
مذاكره‌كنندگان ايراني مي‌گويند از نيمه فروردين‌ماه سال جاري كه روند احياي توافق هسته‌اي در وين آغاز شده كوچك‌ترين اختلاف‌ها و مهم‌ترين توافق‌ها را به اطلاع پايتخت رسانده‌اند و آنچه در وين مي‌گذرد نه تحت‌تاثير نزديك شدن انتخابات در ايران سرعت خواهد گرفت و نه متوقف خواهد شد. با وجود اين به نظر مي‌رسد كه نگراني درباره تاثير تغيير دولت در ايران - به خصوص حالا كه سايه روي كار آمدن دولتي منتقد سياست خارجي دولت‌هاي يازدهم و دوازدهم سنگين‌تر شده- بر فرجام برجام چه از حيث احياي آن در مرحله نخست و چه از حيث تداوم آن در چهار سال آتي مساله‌اي نيست كه بتوان در تحليل‌ها از كنار آن ساده گذشت. با اين همه در حال حاضر رايزني‌هاي فني و حقوقي در وين ادامه دارد و حتي مي‌توان گفت كه با داغ شدن تنور اخبار انتخاباتي در داخل كشور، از حجم انتقادهاي ريز و درشت جناح مقابل دولت از رويكرد مذاكراتي هيات ايران در وين كاسته شده است. 

مذاكره در وين، حاشيه‌سازي در تل‌آويو
امروز (شنبه) پنجمين روزي است كه هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران، 1+4 و ايالات متحده در هتل كوبرگ وين تلاش‌ها براي احياي توافق را در قالب رايزني‌هاي دو و چندجانبه (بدون مذاكره مستقيم ايران و ايالات متحده) پيش مي‌برند. در اين فاصله زماني هيات‌هاي 1+4 و ايالات‌متحده حداقل يك‌بار مذاكرات شش‌جانبه‌اي را پيش برده‌اند كه البته جزيياتي از محورهاي مورد بحث در اين جلسه به بيرون درز پيدا نكرده است.
 اين دور از رايزني‌ها در وين در شرايطي ادامه دارد كه عباس عراقچي، رييس هيات مذاكره‌كننده ايراني مي‌گويد امكان جمع‌بندي مذاكرات و تبديل شدن اين دور به دور آخر رايزني‌ها وجود دارد و همزمان از همتاي او در هيات مذاكره‌كننده روسيه هم اظهاراتي كم و بيش مشابه شنيده‌ايم.
 اگر اين موضع‌گيري‌هاي اميدواركننده را نشانه‌اي از نزديك شدن توافق بر سر نقشه راهي براي احياي برجام بدانيم، بايد منتظر آغاز روندي باشيم كه در آن مقام‌هاي متفاوت اعضاي اوليه برجام هركدام مدعي بيشترين سهم از موفقيت در امتياز گرفتن از طرف مقابل باشند و البته تلاش متحدان امريكايي و دوستان اروپايي رژيم اسراييل براي آرام نگه داشتن تل‌آويو در مسير احياي برجام نيز در همين قالب، قابل توضيح است.   نمونه اين مساله را نيز در سخنان چند روز اخير آنتوني بلينكن و دومينك راب، وزراي خارجه ايالات متحده و بريتانيا ديديم كه با واكنش سعيد خطيب‌زاده، سخنگوي وزارت خارجه ايران نيز روبه‌رو شد. 
درست در روزهايي كه افكار عمومي در سطح بين‌المللي در حمايت از مردم فلسطين به خيابان‌ها آمدند، وزراي خارجه ايالات‌متحده و بريتانيا راهي تل‌آويو شدند تا حمايت خود از بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير رژيم اسراييل را ثابت كنند. مقام‌هاي اسراييلي در ديدارها با هر دو مهمان، پس از مظلوم‌نمايي درباره دلايل تشديد درگيري ميان نيروهاي اسراييلي و فلسطيني، پاي ايران را وسط كشيده و ضمن طرح ادعاهاي پيشين درباره كمك‌هاي تسليحاتي ايران به جريان مقاومت نسبت به احياي برجام و افزايش فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران ابراز نگراني كردند. پاسخ‌هاي بلينكن و راب به اين ادعاها كم و بيش مشابه بود و هر دو مقام ادعا كردند كه در سايه احياي برجام به دنبال توافقي جامع‌تر و بلندمدت‌تر با تهران خواهند بود. 
«آنتوني بلينكن» در مصاحبه با شبكه ۱۲ تلويزيون رژيم اسراييل با پذيرش اختلاف‌نظر واشنگتن با تل‌آويو درخصوص نحوه جلوگيري از دستيابي ايران به توانمندي‌هاي هسته‌اي گفت: «ما در اين هدف و تعهد خود بر آن، اشتراك داريم. البته بر كسي مخفي نيست كه طي مدت گذشته ما اختلاف‌نظرهايي درباره بهترين راه براي رسيدن به آن مقصود داشتيم تا مطمئن شويم ايران به سلاح [اتمي] دست پيدا نمي‌كند. پيش از خروج دونالد ترامپ از توفق هسته‌اي، ايران براي توليد مواد كافي جهت ساخت سلاح اتمي به حداقل يك سال زمان نياز داشت، اما اكنون ايران مي‌تواند در زمان بسيار كوتاه‌تري به آن مواد برسد.»
براساس ترجمه خبرگزاري فارس، بلينكن با بيان اينكه در صورت احياي برجام، دولت بايدن به‌ دنبال تقويت و طولاني‌تر كردن آن است، افزود: «تا فعاليت‌هاي ثبات‌زداي ايران در منطقه، اشاعه تسليحات، حمايت از گروه‌هاي تروريستي و غيره را شامل شود. اين مي‌تواند شامل تمديد بندهاي غرب نيز باشد.»
دومينيك راب، وزير خارجه بريتانيا نيز كه پس از بلينكن به تل‌آويو سفر كرد درباره محورهاي مورد بحث با مقام‌هاي اسراييلي در صفحه توييتر خود نوشت: «در ديدار خود با گابي اشكنازي بر تعهد به راه‌حل دو دولتي، اهميت يك توافق هسته‌اي قوي‌تر با ايران و تعهد خود به امنيت اسراييل تاكيد كردم.»
در كنار مقام‌هاي امريكايي و انگليسي، «الي كوهن» وزير اطلاعات رژيم اسراييل، شامگاه پنجشنبه در گفت‌وگو با شبكه سعودي «العربيه» ادعاها درباره ايران را تكرار و تاكيد كرد كه تل‌آويو تمام تلاش‌ خود را براي جلوگيري از دستيابي ايران به آنچه آن را سلاح هسته‌اي خواند، انجام خواهد داد. اين مقام اسراييلي همچنين با تكرار اين ادعا كه تمام گزينه‌ها براي برخورد با ايران روي ميز است، اين كشور را به بي‌ثبات كردن منطقه متهم كرد.
«سعيد خطيب‌زاده» سخنگوي وزارت امور خارجه در توييتي در پاسخ به ادعاهاي وزراي خارجه امريكا و بريتانيا نوشت: وزراي خارجه امريكا و انگليس در تلاش براي جلب رضايت دشمن قسم‌خورده برجام، مذاكرات وين را تحريف مي‌كنند. اين دلسرد‌كننده است. رژيم خونخوار اسراييل كه سعي در جلب رضايتش داريد، هر كاري توانست كرد تا توافق (برجام) را تخريب كند. به جاي بي‌اعتبار كردن خودتان، بر احياي توافق اصلي - تنها راه‌حل روي ميز‌- تمركز كنيد.

انتظار حركت آخر از طرف مقابل
آخرين حربه مذاكراتي 
احياي برجام تا چند روز، چند هفته يا چند ماه آينده؟ پاسخ‌ها به اين پرسش از سوي هيات‌هاي مذاكره‌كننده متفاوت، يكي نيست اما با توجه به پيشرفت‌هاي صورت‌گرفته در گروه‌هاي كارشناسي تحريم و هسته‌اي به نظر مي‌رسد كه پاسخ در يك جمله طلايي نهفته است؛ اگر ايران و امريكا حاضر به گرفتن تصميم‌هاي سخت باشند، روند احياي برجام مي‌تواند در 10 روز آينده آغاز شود.  يك منبع ديپلماتيك در اين باره به «اعتماد» مي‌گويد: «متن‌ها در دو هر دو گروه كارشناسي رفع تحريم و هسته‌اي پخته شده است. امروز دقيقا مي‌دانيم كه اختلاف‌ها در كدام پاراگراف‌ها است و كدام كلمات و عبارات است كه هنوز نهايي نشده‌اند. از پايان دور چهارم در برخي حوزه‌ها پيشرفت‌هايي داشتيم و براي حل اختلاف‌هاي باقي‌مانده به يك‌سري ايده‌هاي جديد نيز دست يافته‌ايم.»
به گزارش «اعتماد»، پايگاه «آكسيوس» نيز روز پنجشنبه به نقل از چند مقام امريكايي نزديك به مذاكرات در وين نوشت كه آخرين دور گفت‌وگوهاي وين، نخستين دور از اين گفت‌وگوها بوده كه در آن هم در زمينه اقدامات امريكا براي رفع تحريم‌ها و هم اقدامات ايران در زمينه هسته‌اي پيشرفت حاصل شده است. البته اين اظهارنظر مقام‌هاي امريكايي با تلاش براي فضاسازي عليه ايران در مذاكرات همراه است و در ادامه اين نوشتار ادعا شده در حالي كه كارگروه موظف به بررسي رفع تحريم‌ها در سه دور نخست گفت‌وگوها به پيشرفت‌هاي مستمري دست پيدا كرد اما كارگروه ديگري كه موظف به بررسي اقدامات هسته‌اي ايران بوده پيشرفت چنداني در مذاكرات حاصل نكرده است. به گفته اين مقام‌هاي امريكايي عمده‌ترين اختلاف، بر سر سرنوشت سانتريفيوژهاي جديد ايران بوده است. «زمان گريز»، مفهوم ابداعي امريكايي‌ها براي اشاره به مدت‌زمان لازم براي انباشت مواد هسته‌اي موردنياز جهت ساخت يك بمب اتمي است و اين در حالي است كه ايران بارها ادعاهاي كشورهاي غربي درباره تلاش براي دستيابي به سلاح‌هاي هسته‌اي را رد كرده است.
يكي از مقام‌هاي امريكايي مورد استناد آكسيوس در گفت‌وگو با اين پايگاه گفته كه توافق قابل دستيابي است و انتظار نمي‌رود حصول آن چند ماه به طول بينجامد اما برخي پيش‌بيني مي‌كنند كه قبل از برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري ايران در خردادماه شاهد وقفه در گفت‌وگوها باشند. ادعايي كه با توجه به موافقت ايران براي تمديد يك‌ماهه تفاهم فني با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نزديك به واقعيت به نظر نمي‌رسد. همزمان با انتشار اين مطلب در پايگاه اكسيوس، «شاهرخ ناظمي»، رييس دفتر مطبوعاتي هيات نمايندگي ايران در سازمان ملل متحد به نيوزويك گفت: «مي‌خواهيم درخصوص گام‌هاي موردنياز از سوي امريكا براي بازگشت به برجام به توافقي خوب برسيم. براي نيل به اين هدف، هيچ عجله‌اي براي توافق بر سر چيزي كه ناقص باشد، نداريم.» ناظمي در گفت‌وگو با نيوزويك تصريح كرد: «نتايج انتخابات رياست‌جمهوري ايران ارتباطي با مذاكرات جاري در وين ندارد و اين اقدامات امريكا است كه مسير رايزني‌ها را مشخص خواهد كرد. ديدگاه امريكا و تمايل اين كشور براي فاصله گرفتن از سياست‌هاي شكست‌خورده گذشته بيشترين نقش را در موفقيت مذاكرات خواهد داشت. در نظام ايران، درخصوص رويكرد ما درباره برجام اجماع گسترده‌اي وجود دارد. همان‌طوركه بارها گفته‌ايم به محض آنكه امريكا تحريم‌ها را طبق تعهدات برجامي‌اش رفع كند و اين كاملا مورد راستي‌آزمايي قرار بگيرد ايران فورا به تعهدات برجامي خودش بازخواهد گشت.»
به گزارش «اعتماد»، در حالي كه به نظر مي‌رسيد هيات‌هاي مذاكره‌كننده ايران، 1+4 و ايالات متحده در پايان چهارمين دور از رايزني‌ها در وين پس از دو هفته كار فشرده براي تصميم‌گيري درباره آخرين وضعيت خطوط قرمز به پايتخت‌ها بازگشتند، با گذشت 5 روز از آغاز پنجمين دور رايزني‌ها در وين ظاهرا تهران و واشنگتن يا هنوز تصميم‌هاي جدي و آخرين وضعيت خطوط قرمز خود را نهايي نكرده‌اند يا براي روي ميز قرار دادن آن هنوز آماده نيستند.