سعیده علیپور
از عکس‌های لوکس و فانتزی گونه‌های حیات‌وحش در آغوش برخی از سلبریتی‌ها در اینستاگرام که بگذریم باید گفت این روزها حال حیات‌وحش ایران خوب نیست. هرچند به اعتقاد بسیاری همین عکس‌های لوکس هم گوشه‌ای‌ست از فاجعه‌ای که بر سر حیوانات در کشور می‌آید.
دیروز همزمان با انتشار خبر نامساعد بودن حال هیرمان، شیر نر ایرانی باغ‌وحش ارم؛ ویدئویی بسیار عجیب و غم‌انگیز از این شیر آسیایی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که در آن قطراتی همچون اشک از صورتش می‌چکید. قطراتی که برخی از کاربران فضای مجازی آن را به گریه هیرمان تعبیر کردند. این در حالی است که دیروز مرگ 117 پرنده مهاجر در تالاب میانکاله در بخش غربی خلیج گرگان، به واقع اشک فعالان محیط‌زیست و دوستداران حیات‌وحش را درآورد و نگرانی‌ها از تکرار تلخ فاجعه مرگ هزاران پرنده مهاجر در سال گذشته را تشدید کرد.
اما ماجرای روزگار تلخ حیات‌وحش در ایران تنها به این دو مورد اخیر که روز گذشته خبر آن رسانه‌ای شد ختم نمی‌شود؛ مرگ کویین ماده ببر سفید در آذرماه امسال در باغ‌وحش ارم، قطع شدن دست پلنگ ایرانی به دلیل افتادن در تله روستاییان آموزش ندیده، تخریب زیستگاه گوزن زرد در حال انقراض برای ساخت سیل‌بند در دی ماه، مرگ کل وحشی به دلیل تعقیب آفرودبازان در کویر مرنجاب اصفهان در آبان ماه و و ده‌ها مورد دیگر تنها گوشه‌ای از فجایعی است که در ماه‌های اخیر بر حیات‌وحش کشور رخ نشان داده و تکرار چندباره آنها این نگرانی را تشدید کرده است، که گویا عزم جدی برای دفاع از حیات‌وحش در ایران وجود ندارد. به طوری که حتی برخی از این موارد به دلایل مستقیم سوءمدیریت مستقیم مدیران این حوزه‌ها رخ داده است. در چنین وضعیتی است که باید در سال‌ها و شاید حتی ماه‌های آینده شاهد از بین رفتن بسیاری از بقایای اندک به جا مانده گونه‌های حیوانی در ایران و همچنین تغییر مسیر پرندگان مهاجر به دلیل فجایعی که هر سال در این منطقه جانشان را تهدید می‌کند، باشیم.
ماجرای هیرمان چیست؟
چندی پیش گزارش شد حال هیرمان، شیر نر ایرانی که سال گذشته از باغ‌وحشی در انگلیس به باغ‌وحش ارم تهران منتقل شد، خوب نیست. در تصاویری که از هیرمان منتشر شده، ظاهر حیوان و ترشحات بینی و دهانش کاملا نشان می‌دهد که بیمار است. به گفته محمد کرمی، رئیس اداره نظارت بر امور حیات‌وحش استان تهران، هنوز علت بیماری و بی‌حالی این شیر مشخص نیست اما اقدامات درمانی آغاز شده است.
از قرار معلوم، آزمایش‌ها و تست‌های مختلفی از این شیر نر گرفته شده اما هنوز مورد حائز اهمیتی که علت بیماری یا بی‌حالی آن باشد مشخص نشده است. آنگونه که دامپزشک ارم گفته است، هیرمان دچار بی‌حالی و آبریزش بینی است و همچنین دچار اختلال در قسمت فوقانی سیستم تنفسی شده است.
هیرمان اردیبهشت‌ماه پارسال برای جفتگیری با ایلدا شیر ماده باغ‌وحش دوبلین ایرلند از باغ‌وحش بریستول انگلستان خریداری و وارد ایران شد. ورود این شیر نر با نژاد آسیایی، با استقبال گسترده مردم مواجه شد و امیدبخش پایان ۸۰ سال انقراض «شیر ایرانی» بود. گفته می‌شود هیرمان هنگام ترک انگلستان در سلامت کامل بود و باغ‌وحش بریستول با انتشار تصویرش در شبکه‌های اجتماعی مراسم خداحافظی با این شیر نر نژاد ایرانی را نیز ترتیب داد. پست باغ‌وحش بریستول با موجی از احساسات مخاطبان مواجه شد و مردم انگلستان از مسئولان باغ‌وحش بریستول خواستند تا وضعیت و سلامت هیرمان در ایران را به‌طور مرتب به آنها اطلاع و گزارش دهند.
اکنون گزارش‌ها حاکی از وضعیت نامناسب سلامتی این شیر نر ۹ ساله است که به دلایل نامعلومی هنگام ورود به ایران یک زخم نیز روی صورتش دیده می‌شد.
برخی از کارشناسان حیات‌وحش در ایران سال‌هاست که به این موضوع اشاره دارند که نحوه نامناسب نگهداری حیوانات در باغ‌وحش‌های کشور یک موضوع بحرانی است. این در حالی است که هیچ نهادی خود را مسئول بررسی و رسیدگی آنها نمی‌داند. شاید شاهد این مدعا هم خبر مرگ کویین ماده ببر سفید در باغ‌وحش ارم بود که هنوز هم دلیل متقنی برای مرگ آن از سوی محیط‌زیست و باغ‌وحش ارم اعلام نشده است.
تکرار تراژدی تلخ مرگ پرندگان مهاجر
از سوی دیگر با بروز تدریجی تلفات پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله و بخش غربی خلیج گرگان، نگرانی‌ها از تکرار تلخ مرگ‌ومیر پرندگانی که هزاران کیلومتر راه را برای زمستان‌گذرانی به این منطقه طی کرده‌اند، افزایش داده است.
زمستان سال قبل بیش از ۴۳ هزار قطعه پرنده مهاجر در خلیج گرگان و تالاب میانکاله تلف شدند. در آن زمان مرگ‌ومیر پرندگان از بخش غربی خلیج در محدوده استان مازندران آغاز شد و رفته رفته به سواحل گلستان رسید. سازمان دامپزشکی، علت مرگ‌ومیر این پرندگان را بیماری بوتولیسم اعلام کرده بود.گفته می‌شود این سم در پی کاهش سطح آب و ورود فاضلاب صنعتی به این آب‌ها تولید شده است. سمی که مدیرکل دامپزشکی گلستان در مهرماه پیش‌بینی کرد با توجه کاهش سطح آب خلیج گرگان، امسال هم گریبان پرندگان مهاجر را بگیرد.
حال که در بهمن‌ماه و دقیقا در زمان شروع تلفات پرندگان در سال گذشته قرار داریم، گزارش‌هایی از کشف لاشه پرندگان مهاجر در تالاب میانکاله و بخش غربی خلیج گرگان اعلام شده است. اداره محیط‌زیست مازندران اعلام کرد نیروهای این سازمان دیروز لاشه ۷۵ پرنده آبزی از گونه چنگر و فلامینگو را از سطح خلیج جمع‌آوری کرده‌اند که با احتساب تلفات سه روز قبل از آن، مجموع تلفات به ۱۱۷ مورد رسیده است.
بوتولیسم یک بیماری باکتریایی است که سابقه بروز آن در آب‌های کم‌عمق و نسبتاً راکد در کشورهای دیگر دنیا نیز وجود دارد. بوتولیسم سم غلیظ و بسیار قوی است و بر پایانه‌های عصبی پرنده اثر می‌گذارد و موجب فلج شدن و در نهایت مرگ آن می‌شود.
زمستان سال قبل بیش از ۴۳ هزار قطعه پرنده مهاجر در خلیج گرگان و تالاب میانکاله تلف شدند. داستانی که امسال هم تکرار آن محتمل است؛ چنانچه طی سه روز گذشته لاشه 117 پرنده آبزی از گونه چنگر و فلامینگو در تالاب میانکاله و بخش غربی خلیج گرگان مشاهده شده است
این در حالی است که تالاب میانکاله و خلیج گرگان سالانه پذیرای بیش از ۳۰ تا ۴۰ گونه از پرندگان مهاجر زمستان‌گذران و بیش از ۱۰۰ گونه از پرندگان بومی آبزی و کنار آبزی است.
داستان پرغصه گرگ‌های پردیسان
اما جدای از مشکلات تخریب زیست‌گاه‌های حیات وحش، به دلایل طبیعی و غیرطبیعی مثل افزایش جمعیت انسانی و تصرف اراضی طبیعی و ساخت و سازهای غیرمجاز، شاهد مدیریت کارآمد برای حفظ همین گونه‌های اندک از سوی مدیران زیست محیطی کشور هم نیستیم. نمونه اخیر ماجرای هشت قلاده گرگی است که در پارک پردیسان تهران نگهداری می‌شوند وگفته می‌شود تا چندی پیش تعدادشان ۱۴ قلاده بود که تعدادی به مراکز دیگری منتقل شده‌اند.
کارشناسان می‌گویند با از بین رفتن گرگ‌ها جایگزین مناسبی در طبیعت وجود ندارد تا نقش آنها را به خوبی ایفا کند چون گرگ‌ها معمولا حیوانات بیمار را شکار می‌کنند و با این کار از اشاعه بیماری جلوگیری می‌کنند بنابراین اگر نابود شوند قطعا شاهد تلف شدن دسته جمعی حیواناتی مانند کل و بز و قوچ و میش در طبیعت خواهیم بود.
این در حالی است که سازمان محیط‌زیست برای نگهداری و از بین نرفتن این گونه گرگ‌ها به جای حفاظت از آنها در منطقه، آنها را به قلب آلودگی پایتخت یعنی پارک پردیسان تهران منتقل کرده است تا با هزینه‌ای کمتر آنها را که به دلیل عدم آموزش، از سوی افراد محلی در معرض تهدید و انقراض قرار دارند، حفظ کند. حال گفته می‌شود، این گرگ‌ها که پس از درمان به جای انتقال دوباره به زیستگاه خود و وارد شدن به چرخه طبیعی بقا، در قفسی کوچک در این پارک نسبتا بزرگ اسیر شده‌اند، دیگر حتی توان بازگشت به طبیعت را نیز از دست داده‌اند.
دیروز همزمان با انتشار خبر نامساعد بودن حال هیرمان، شیر نر ایرانی باغ‌وحش ارم، ویدئویی بسیار عجیب و غم‌انگیز از این شیر آسیایی که در آن قطراتی همچون اشک از صورتش می‌چکید، منتشر شد که برخی آن را به گریه هیرمان تعبیر کردند
شهاب‌الدین منتظمی، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات‌وحش سازمان محیط‌زیست در این باره به ایرنا می‌گوید: «وقتی وظیفه مرکزی تیمار و درمان حیوانات است باید به محض اینکه کار تیمار روی حیوانی تمام شد به فکر این باشد که حیوان از آن مرکز خارج شود و اکنون حضور این هشت قلاده گرگ در وسط پارک پردیسان برای ما معضلی است، واقعیت این است که تاکنون چندین مرکز را پیشنهاد دادیم که به آنجا منتقل شوند، اما ظرفیت آنها هم تکمیل است و امکان نگهداری حیوان مازاد را ندارند».
به نظر می‌رسد سوءمدیریت، تخریب زیستگاه و شکار و صید بی‌رویه چنان بلایی بر سر زیستگاه‌ها و حیات‌وحش کشورمان آورده که اگر دیر بجنبیم شاید دیگر حتی در پارک‌های ملی‌مان هم تا چند سال دیگر نتوانیم جنبنده‌ای جز انسان ببینیم و متاسفانه انقراض با همه تلخی‌هایی که دارد، واقعیتی است که سایه شوم آن بیش از پیش بر سر حیات‌وحش کشورمان احساس می‌شود.