به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، آیا تاکنون موفق به دیدن یک نیروگاه عظیم تولید برق شده‌اید؟ ستون‌های عظیم بر افراشته شده از زمین و تاسیسات وسیع انتقال برق تولیدی که بر گستره دشت‌های کشور پهن شده‌اند، یکی از زیباترین صحنه‌های تلاقی تکنولوژی و طبیعت را مهیا می‌کنند.

در همین ارتباط، ساخت چنین زیرساخت‌هایی در کشور همانند سایر فعالیت‌های اقتصادی دیگر نیازمند تامین زمین، نیروی کار و سرمایه است. توجه به شرایط کنونی اقتصادی کشور مشخص کننده آن است که 2 منبع اولیه فعالیت اقتصادی یعنی زمین و نیروی کار به وفور یافت شده و مساحت بدون استفاده کشور و همچنین آمار بیان شده از نرخ بیکاری به وضوح موید این نکته است.

به طور سنتی اغلب پروژه‌های زیرساختی در کشور از طریق بودجه دولتی و یا استفاده از منابع داخلی بانکی تامین سرمایه می‌شود. این درحالیست که سهم مردم در تامین سرمایه این پروژه‌ها که حکم بستر شکل‌گیری یک اقتصاد موفق را دارا هستند، بسیار کم و ناچیز در نظر گرفته شده است.

ممکن است این سوال در ذهن شما شکل گرفته باشد که آیا اساسا می‌توان با تکیه بر سرمایه مردمی نسبت به ساخت یک پروژه عظیم زیرساختی اقدام کرد؟ پاسخ این پرسش مثبت است. در حال حاضر بازار سرمایه با مهیا کردن ابزارهایی نظیر، صندوق‌های سهام پروژه امکان دخیل کردن سرمایه‌های خرد مردمی برای تامین سرمایه پروژه‌های بزرگ زیرساختی کشور نظیر نیروگاه‌های تولید برق را فراهم کرده است.

بر اساس ابزار طراحی شده صندوق پروژه سرمایه‌گذاری، سرمایه ساخت هر پروژه زیرساختی در قالب برگه‌های سهام در بازار سرمایه عرضه شده و مردم به نسبت علاقه خود نسبت به خرید هر سهام اقدام می‌کنند. در پایان نیز با فروش سهام مشخص شده، هزینه ساخت این پروژه مهیا شده و دولت بدون هزینه ریالی از منابع بودجه نسبت به پیشبرد بستر شکل‌گیری اقتصاد کشور اقدام خواهد کرد.

این شیوه تامین مالی در ایران سابقه طولانی نداشته و هم اکنون نیز برای بسیاری از سهام‌داران خرد و کلان، شیوه‌ای ناشناخته تلقی می‌شود. در حقیقت اگر شرایط آشنایی همه سهام‌داران با مزایای صندوق‌های پروژه سرمایه‌گذاری نظیر ریسک پایین حضور در این سهم، بیمه‌های درنظر گرفته شده، تضمین حداقل سود و سایر مزایای دیگر مهیا شود، به طور قطع هر سهامدار ایرانی به جای حضور در بازار خرید و فروش سهام برای خرید سهام صندوق پروژه اقدام کرده و شرایط را برای رونق اقتصادی به واسطه افزایش زیرساخت‌های کشور به وجود می‌آورد.

در همین راستا، با آلبرت بغزیان، استاد اقتصاد دانشگاه تهران به گفتگو پیرامون شیوه‌های تامین مالی پروژه‌های زیرساختی از طریق بازار سرمایه، بودجه دولتی، منابع داخلی بانک و فروش اوراق قرضه و مقایسه این شیوه‌ها اقدام کردیم تا پاسخ پرسش‌های خود پیرامون مزایای صندوق سهام پروژه را به دست آوریم.

مشروح این گفتگو به شرح ذیل است:

*بودجه پیشنهادی دولت درآمدهای خیلی خوش‌بینانه دارد

فارس: بودجه وضع شده در سال جاری، منجر به واکنش منفی بسیاری از کارشناسان اقتصادی شده است، در همین ارتباط به نظ شما آیا امکان تحقق این بودجه خصوصا موارد مرتبط با بودجه عمرانی کشور وجود دارد؟

بغزیان: اعدادی که روی کاغذ آمده نشان از این دارد که دولت نمی‌تواند بودجه عمرانی را تامین کند. درآمد‌ها خیلی خوش‌بینانه است، هزینه‌ها هم نسبت به سال گذشته بالا رفته است؛ بنابراین با این وضعیت بودجه، احتمال لطمه خوردن به بودجه عمرانی بالاست.

فارس: در اظهاراتتان نسبت به خوش‌بینانه بودن درآمدها و افزایش هزینه‌ها اشاره کردید، به نظر شما دولت بر اساس چه برنامه‌هایی تصمیم به نوشتن چنین بودجه‌ای گرفته است؟

بغزیان: اینکه چه اتفاقی خواهد افتاد، واقع‌بینانه شدن بودجه را می‌طلبد. وزارت نفت و سازمان برنامه مواردی در ذهن دارند که بنابرآن موارد، اعلام کردند که می‌توان فروش نفت داشت و درآمد‌های مالیاتی پیش‌بینی شده را دریافت کرد.

*توقف پروژه‌های عمرانی منجر به تخریب اقتصاد و افزایش هزینه تولید می‌شود

فارس: یکی از موارد مطرح شده پیرامون تامین مالی پروژه‌های عمرانی و جایگزین‌های بودجه عمرانی کشور استفاده از بخش خصوصی و هدایت سرمایه خرد به این بخش است، به نظر شما هدایت منابع مذکور چه تاثیری بر ساختار اقتصاد کشور دارد؟

بغزیان: باید سرمایه‌گذاری و تامین مالی آن از طریق بانک یا سهام انجام می‌شود. این پروژه‌ها پروژه‌های زیربنایی است.  پروژه‌های عمرانی اگر پیش نرود، زیر ساخت‌های کشور به خطر می‌افتد. به عنوان مثال، اگر دولت خط آهن نکشد، بنابراین انتقال مسافر و کالا بین جا‌های مختلف کشور سخت می‌شود و این هزینه تولید را بالا می‌برد. مجموع این موارد مشخص کننده آن است که اهمال در پیشبرد پروژه‌های زیرساختی منجر به افزایش هزینه تولید و تخریب اقتصاد است.

فارس: اساسا تامین مالی در بازار سرمایه برای پروژه‌های زیرساختی شامل چه مزایایی برای اقتصاد کشور است؟

بغزیان: در شرایط کنون این حقیقت که مشکل تولیدکنندگان و بیشتر پروژه‌های نیمه‌تمام کشور، تامین مالی است، غیر قابل کتمان است. تامین مالی از بازار سرمایه نسبت به منابع بانکی، ارزان‌تر تمام می‌شود و همچنین از دسترسی و کفایت مناسب‌تری برای تولیدکنندگان برخوردار خواهد بود. اگرچه عده‌ای هم اکنون نگران حباب در بازار سرمایه هستند، اما در مجموع مردم نسبت به بازار سرمایه آگاهی پیدا کرده‌اند و نباید فراموش کنیم که بازار سرمایه فقط خرید و فروش سهام نیست، بلکه باید عمق پیدا کند و از ابزارهای جدید برای بخش‌های مختلف به ویژه تامین مالی طرح‌های نیمه تمام و واحدهای تولیدی استفاده شود.

اگر به نمونه‌ای‌های از این عمق بخشی به بازار را در بورس کشورهای همسایه جستجو کنیم، متوجه خواهیم شد که در بورس امارات از ابزارهای مختلف تامین مالی می‌کنند. به‌عنوان نمونه از راه ورود به اوراق جدید، پروژه‌ها را تامین مالی می‌کنند. در چنین شرایطی بازار سرمایه عمق بیشتری پیدا می‌کند و ترس ناشی از حباب در بازار و افزایش غیر واقعی قیمت‌ها فرو خواهد ریخت.

*بازار سرمایه بهترین نقش را در اتمام پروژه‌های نیمه تمام ایفا می‌کند

فارس: در اظهاراتتان به بحث نحوه فعالیت در بازار بورس و منحصر شدن آن به یک عمل تکراری خرید و فروش اشاره کردید، آیا راه دیگری سودآور برای فعالیت در این بازار وجود دارد؟

بغزیان: در حال حاضر بخش عمده‌ای از نقدینگی وارد شده به بورس صرف خرید و فروش سهام می‌شود. شرکت‌ها در همین شرایط هم می‌توانند با افزایش درصد شناوری سهام، برای طرح‌های توسعه و پروژه‌های تولیدی خود تامین مالی کنند. گاهی مشاهده می‌کنیم، برخی شرکت‌های تولیدی به دلیل ناآشنایی با شرایط بورس و تامین مالی، تمایلی برای ورود به بورس ندارند و تصور می‌کنند، با ورود به بورس، مدیریت بنگاه آنها از دست شان خارج می‌شود، در حالی که اگر این شرکت‌ها نسبت به مزایای تامین مالی آگاهی پیدا کنند و البته آموزش لازم هم به آنها داده شود، برای طرح‌های توسعه تمایل کمتری به استفاده از منابع بانکی نشان خواهند داد، بنابراین در پاسخ به این پرسش می‌توان گفت، اگر نقدینگی جدید بورس به سمت نمادها و مسیرهای مولد در بازار سرمایه حرکت کند، نتیجه بهتری خواهد داشت.

فارس: بنا بر اظهارات شما، آیا حرکت تمامی بنگاه‌های اقتصادی دولتی و خصوصی برای ورود به بورس منجر به حرکت چرخ مولد اقتصاد کشور خواهد شد؟

بغزیان: وقتی تولیدکنندگان اطمینان حاصل کنند، این کار هیچ خطری متوجه آنها نمی‌کند، می‌توانند با ورود به بورس علاوه بر تامین مالی به حفظ اشتغال نیروی کار خود کمک کنند. در این شرایط، بانک‌ها هم به جای بنگاه داری، منابع خود را به سمت خرید اوراق هدایت می‌کنند و این گونه در پروژه‌ها مشارکت خواهند داشت. در این شرایط تامین مالی از بورس برای شرکت‌هایی که مواد اولیه آنها از داخل تامین می‌شود، کمک‌کننده خواهد بود، ولی برای شرکت‌هایی که مواد اولیه آنها از خارج تامین می‌شود، دولت باید تدابیر لازم را بیندیشد.

*خروج از رکود می‌تواند دستاورد صندوق پروژه تلقی شود

فارس: در پازل ترسیمی شما، نقش دولت به منظور استفاده از فرصت بورس برای حرکت چرخ اقتصاد در کجای کار قرار دارد؟

بغزیان: دولت با معرفی بورس به مردم توانست سرمایه‌ها را به سمت این بازار هدایت کند. در همین ارتباط و با شرایط موجود، شرکت‌های سرمایه‌گذاری و تامین سرمایه‌ها نقش مهمی در جهت تامین مالی بنگاه‌های تولیدی و پروژه‌های نیمه‌تمام دارند. مشکلات ناشی از تورم و تحریم‌ها در طول یک سال گذشته اقتصاد ایران را در تنگنا قرار داده است و بنابراین می‌توان با سیاست‌‎گذاری‌های مناسب به‌تدریج از رکود خارج شد و این بزرگترین لطف به اقتصاد کشور است.

فارس: یکی از جایگزین‌های بودجه دولتی برای پیشبرد پروژه‍‌های زیرساختی دولتی بحث تامین مالی از بازار سرمایه است. به نظر شما، اساسا آیا باید تامین مالی پروژه‌های عمرانی را به بازار سرمایه منتقل کنیم؟

بغزیان: بازار سرمایه از دو بخش بازار اولیه و ثانویه تشکیل شده است. در بخش اولیه ما هنوز راه زیادی داریم؛ یعنی مردم عمدتا بازار اولیه را با بازار سهام شناخته اند که در آن خرید و فروش کنند و امسال هم تجربه بدی از آن به دست آوردند. اما بحث تامین مالی پروژه‌ها که بازار ثانویه را تشکیل می‌دهد، کماکان مغفول مانده و خوب معرفی نشده است.

*صندوق سرمایه‌گذاری پروژه محور ریسک بالای بورس را به سهام‌دار تزریق نمی‌کند

فارس: خب در این مرحله بحثی که هست مرتبط با جذابیت صندوق سهام پروژه مطرح می‌شود؟ در همین ارتباط جذابیت اقتصادی پروژه‌های زیرساختی برای سهامداران چیست؟

بغزیان: استفاده از صندوق‌های سرمایه گذاری پروژه محور، ریسک بالای بورس را ندارد و از طرفی سود تضمین شده‌ای بالاتر از سود بانکی برای مردم در نظر می‌گیرد بطوریکه در مدت اجرای پروژه یک شرکت بیمه سود بانکی را برای سرمایه گذاران تضمین می‌کند.

فارس: ممکن است توضیح مختصری پیرامون سازوکار فعالیت صندوق پروژه را بیان کنید؟

بغزیان: معمولا استفاده از سرمایه مردم در پروژه عمرانی به این شکل است که شرکت‌های سرمایه‌گذاری به میدان آمده و  دولت برای تامین مالی پروژه دست به دامن این شرکت‌ها می‌شود و آن‌ها برای دولت بازاریابی می‌کنند. به عنوان مثال اوراق بدهی ۳ ساله منتشر می‌کنند و خریداران اوراق را نگه می‌دارند و بعد از سررسید مهلت، دولت آن‌ها را بازخرید می‌کند. بنابراین، دولت از این طریق تامین مالی می‌کند، بدون آنکه از  بانک مرکزی یا بانک‌ها استقراض کرده باشد. البته در این روش باز هم دولت نقش دارد.

*خرید سهام صندوق پروژه زیرساختی ریسک پایینی برای سهام‌دار به همراه دارد

فارس: در اظهارات‌تان به مسئله اوراق و انتشار آن اشاره کردید، یک سوالی که در نظام تامین مالی مطرح می‌شود، ان است که چرا سرمایه خرد از این اوراق استقبال نکرد و این ابزار زمینه هدایت سرماه خرد را مهیا نساخت؟

بغزیان: متاسفانه در ایران استقبال زیادی از این روش استقراضی نشده است؛ به این خاطر که یک ‌سری بازار‌ها مثل بازار ارز، مسکن، زمین و خودرو همیشه بیش از این اوراق، درصد سوددهی داشته‌اند و مردم مثلا با بالارفتن نرخ ارز، فروشنده اوراق می‌شوند.

فارس: یکی از موارد مطرح شده پیرامون نحوه تامین مالی پروژه‌ای از بازار سرمایه پیرامون ارزش‌گذاری و کاهش ریسک برای سهام‌داران خرد است، این کاهش ریسک به چه سازوکاری مهیا می‌شود.

بغزیان: خرید سهام پروژه‌های کلان یا پروژه‌های زیرساختی مثل فولاد یا پتروپالایشگاه، ریسک پایینی دارد؛ چون همیشه مشتری کالا یا محصول‌شان وجود دارد و تحریم پذیر نیستند، بنابراین اگر صندوقی معرفی شود که بالاتر از سود بانکی، تضمین سود دهد؛ سرمایه‌گذار به جای سرمایه‌گذاری در بانک، اوراق یا سهام این صندوق را می‌خرد.

* فروش اوراق قرضه در شرایط کنونی به صلاح کشور نیست و تورم به همراه دارد

فارس: آیا تامین مالی از بازار سرمایه برای پروژه‌های عمرانی با تامین مالی از طریق فروش اوراق قابلیت قیاس دارد؟

بغزیان: دولت می‌خواهد اوراق نفت بفروشد، اگر دولت می‌تواند خودش از طریق وزارت نفت بفروشد، دیگر نیازی به فروش اوراق هم نیست. اگر دولت اوراق نفت فروخت، سال بعد با آن چکار باید کرد؟ با مدل فعلی، دولت مجبور هست آن‌ها در سر رسید  خریداری کند؛ بنابراین این طرح عملا شکست خورده است.

فارس: با توجه به اظهارات شما، فروش ارواق در حال حاضر مناسب تلقی نمی‌شود و زمینه بروز شرایط منفی در اقتصاد را به وجود بیاورد؟

بغزیان: فروش اوراق قرضه در شرایط کنونی به صلاح کشور نیست و می‌تواند منجر به بروز شرایط تورمی بشود. پس دولت به جای اصرار مشکوک بر این روش می‌تواند از روش نوین صندوق سرمایه گذاری پروژه برای تامین مالی پروژه‌های کلان کشور استفاده کند. استفاده از صندوق‌های سرمایه گذاری پروژه محور، ریسک بالای بورس را ندارد و از طرفی سود تضمین شده‌ای بالاتر از سود بانکی برای مردم در نظر می‌گیرد، به طوری که در مدت اجرای پروژه یک نهاد واسطه، سود بانکی را برای سرمایه‌گذاران تضمین می‌کند.

انتهای پیام/ب