بیست ساعت مذاکره در یک روز؛ داستان این روزهای تیم مذاکره کننده ایران در هتل بوریواژ لوزان، روایت تکرار مذاکرات فشرده و نفسگیری است که هشت روز پیش آغاز شده و هنوز ادامه دارد. مذاکرات روز گذشته، امروز صبح ساعت شش صبح به وقت محلی تمام شد و چندساعت بعد دوباره از سر گرفته خواهد شد.
محمدجواد ظریف پس از ساعت‌ها مذاکره فشرده و تنها سه ساعت تنفس در این فاصله زمانی به صراحت اعلام کرد که پیشرفت‌های خوبی در مذاکرات شده و این احتمال وجود دارد که بیانیه مطبوعاتی مدنظر دو طرف تا ساعاتی دیگر توسط وی به عنوان رئیس تیم مذاکره کننده کشورمان و فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به نمایندگی از ۱+ ۵ خوانده شود.
به نظر می‌رسد مذاکرات فشرده دیروز به پایان ماراتن برای رسیدن به راهکاری مورد توافق طرفین در همه مسائل منتهی شده است و طرفین از صبح امروز کار روی نگارش متن بیانیه مطبوعاتی را آغاز کرده‌اند و تا ساعاتی دیگر این دور از مذاکرات در لوزان هم به پایان خواهد رسید.
همچنین گفته می‌شود در جلسه نیمه شب گذشته که تا ۶ صبح به طول انجامید، وزرای امور خارجه ایران و امریکا، بند به بند راهکارهای مورد توافق را بررسی کرده‌اند و از نخستین ساعات صبح امروز، جان کری متن مورد توافق میان خود و همتای ایرانی را برای آخرین نظرخواهی در اختیار همتاهای اروپایی و نمایندگان چین و روسیه در مذاکرات قرار داده است.
واشنگتن پست در این خصوص می‌نویسد: «مذاکره کنندگان ایرانی و ۱+ ۵ مانند دانشجویان کالج که شب امتحان بیدار می‌مانند، تا صبح بیدار ماندند و مذاکرات را ادامه دادند».
مذاکرات میان ایران و ۱+ ۵ به وقت اضافه کشیده شده و دو روز هم از ضرب الاجل زمانی ۳۱ مارس گذشته است. به نظر می‌رسد مذاکره کنندگان عزم خود را جزم کرده‌اند تا زمانی لوزان را ترک کنند که از این مرحله با موفقیت عبور کرده باشند و وارد مرحله نگارش متن توافق جامع شوند.
گویا ایران و ۱+ ۵ برای به نتیجه رساندن گفت‌و‌گوهایی تا پایان ماه ژوئن به زمان نیاز دارند. محمدجواد ظریف در بخش‌هایی از سخنان خود در دو روز اخیر تأکید کرده است که نگارش راه حل‌ها در خصوص برخی مسائل آغاز شده است و پس از اعلام عبور موفقیت آمیز از این مرحله، نگارش اصلی هم آغاز خواهد شد و طرفین عزم خود را برای پایان دادن به بحران تا دهم تیر جزم خواهند کرد.
اما آنچه باید مورد توجه قرار گیرد، این است که هرچند در این دور، مذاکرات روزهای سخت و فشرده‌ای را پشت سر گذاشت، میوه این مذاکرات به هیچ وجه توافق جامع هسته‌ای و یا امر الزام آوری برای طرفین نخواهد بود و در این دور، تنها طرفین در بیانیه‌ای مطبوعاتی اعلام خواهند کرد که به تفاهم بر سر راهکار‌ها رسیده‌اند. توافق نهایی در صورت احراز آن در پایان ماه ژوئن ـ به گفته محمد جواد ظریف ـ به شورای امنیت سازمان ملل خواهد رفت؛ بنابراین، هر چند در این ساعات پایانی ماراتن مذاکرات در لوزان، همگان خود را برای اعلام پیروزی آماده کرده‌اند، باید متوجه بود تا توافق جامع هسته‌ای هنوز سه ماه فرصت باقی است.
در این باره باید گفت، سیاست خارجی ایالات متحده در لوزان متمرکز شده و بیش از هشت روز است که سکاندار دستگاه دیپلماسی ایالات متحده به همراه وزیر انرژِی این کشور در سوئیس مانده‌اند تا شاید بتوانند مقدمات یک موفقیت برای دولت دموکرات باراک اوباما در عرصه سیاست خارجی در آخرین سال حضور وی در کاخ سفید را فراهم کنند.
بنا بر این گزارش، جدال‌های انتخاباتی در ایالات متحده عملا از آخرین ماه‌های سال جاری میلادی شکل جدی تری به خود خواهد گرفت و به نظر می‌رسد دولت دموکرات باراک اوباما برای پیروزی دموکرات‌ها و یا فرار از شکست مفتضحانه این حزب در انتخابات آتی به این پیروزی نیاز دارد. شاید اگر مذاکرات میان ایران و امریکا بر سر پرونده هسته‌ای در سال‌های نخست حضور اوباما در کاخ سفید انجام شده بود، تا این حد با مخالفت از سوی جمهوری خواهان روبه رو نمی شد!
جمهوری خواهان تا پایان ماه مارس به رئیس دولت امریکا فرصت داده بودند با گزارش پیشرفت در مذاکرات، مانع از تشدید تحریم‌های مشروط ایران شوند. جمهوری خواهان اصرار دارند که توافق نهایی باید به کنگره ایالات متحده برده شود و این در حالی است که باراک اوباما تأکید دارد تصویب چنین توافقی در زمره اختیارات رئیس جمهور امریکاست و در صورت تشدید تحریم‌های ایران، لایحه فوق را وتو خواهد کرد.
عملکرد جان کری در هشت روز گذشته و پیش از آن در دور قبلی مذاکرات در لوزان، نشان می‌دهد که دولت ایالات متحده سرسختانه خواهان عبور دادن مذاکرات از این مرحله هستند. در حال حاضر وزرای امور خارجه روسیه و چین در لوزان نیستند و گفته می‌شود، برای اعلام رسیدن به راهکارهای نهایی در رسیدن به فهم مشترک هم به حضور این وزرا نیازی نخواهد بود و مدیران سیاسی آن‌ها برای حضور در مراسم فوق کفایت می‌کنند.
لوران فابیوس وزیر امور خراجه فرانسه هم ساعاتی پس از نیمه شب وارد لوزان شد و البته حضور وی کلا به سخت‌تر شدن روند مذاکرات تعبیر می‌شود. سابقه کارشکنی فابیوس در مذاکرات هسته‌ای به نوامبر ۲۰۱۳ بازمی گردد؛ زمانی که وزیر امور خارجه فرانسه با کارشکنی خود در دقیقه نود، امضای توافق نامه موقت ژنو را یک دور به تأخیر انداخت.
طلوع خورشید نزدیک است، تنها چند متر باقی مانده و جمله‌هایی از این دست عبارت‌هایی هستند که در ۲۴ ساعت گذشته از زبان مذاکره کنندگان ایران در لوزان شنیده شده است. به نظر می‌رسد، نشست چندین ساعته جان کری و جواد ظریف که ساعت ۶ صبح امروز به وقت لوزان تمام شد، در حقیقت شاه کلید باز کردن قفلی بوده که در هشت روز گذشته در مذاکرات ایجاد شده بود.
مذاکرات فشرده رئیس سازمان انرژی اتمی ایران و وزیر انرژی امریکا در این دور هم راستا با مذاکرات میان وزرای امور خارجه دو کشور و مدیران سیاسی و کار‌شناسان دو طرف همراه بود و دو طرف که با ماندن در لوزان به مدت هشت روز، عزم سیاسی خود را در به ثمر رساندن مذاکرات نشان داده‌اند، با رایزنی‌های فشرده فنی تلاش کردند میزان اختلاف‌ها را به حداقل برسانند؛ گره‌های فنی که گفته می‌شود در آخرین دورهای مذاکراتی به بحث تحقیق و توسعه هسته‌ای ایران و برداشته شدن تحریم‌های اشاعه‌ای و تسلیحاتی سازمان ملل محدود شده است.
در مجموع می‌توان گفت، روند مذاکرات یک سال و نیم اخیر، اعتماد منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای را به ایران احیا کرده و بر همین اساس در همه موضع گیری‌ها شاهد شنیدن این جملات هستیم که تهران و ۱+ ۵ در فرصتی تاریخی برای رسیدن به توافق قرار دارند.
روز چهارشنبه کاخ سفید اعلام کرد، هنوز ایران به تعهدی که باید در مذاکرات هسته‌ای روی میز بگذارد، عمل نکرده و این در حالی بود که وزیر امور خارجه کشورمان نیز روز گذشته، توپ را به زمین غربی‌ها انداخت و تأکید کرد، مذاکره با ۱+ ۵ همواره پیچیده و سخت بوده است.
مسیری که ایران و ۱+ ۵ در حال حاضر در آن قرار گرفته‌اند، بسیار سخت و مبهم است و هیچ کس نمی‌داند که آیا به فرض عبور موفقیت آمیز از این مرحله، توافق جامع به دست خواهد آمد یا خیر؟ از این دور به بعد مذاکرات وارد مرحله جزئیات فنی، حقوقی و سیاسی خواهد شد و همواره تله‌ها در همین جزئیات نهفته است.
هنوز مشخص نیست، مذاکرات هسته‌ای میان ایران و ۱+ ۵ تا پایان امروز به نتیجه خواهد رسید و همان طور که محمد جواد ظریف گفت، بیانیه مطبوعاتی منتشر خواهد شد یا خیر؟ با این همه وزارت امور خارجه امریکا، روز گذشته اعلام کرد جان کری حداقل تا صبح پنجشنبه در لوزان می‌ماند و به نظر می‌رسد که حداکثر این جمله می‌تواند تا روز جمعه هم باشد.
هم اکنون مشخص نیست بیانیه پایانی که هنگام به نتیجه رسیدن مذاکرات اعلام خواهد شد، چه شکل و شمایلی خواهد داشت؛ اما گفته می‌شود امریکایی‌ها خواهان قید برخی جزئیات در آن هستند تا به نوعی تندروهای امریکایی را تا ماه ژوئن مجاب به سکوت و عدم تخریب روند مذاکرات کنند. این در حالی است که تیم مذاکره کننده ایران چندان موافق انتشار جزئیات نیست.
میوه هشت روزه مذاکره میان ایران و ۱+ ۵ هر آنچه باشد، بی‌شک در این هشت روز سکاندار دستگاه دیپلماسی ایران با نگاه داشتن همتای امریکایی خود در لوزان و مذاکرات فشرده سیاسی و فنی، شکل دیگری از قدرت مانور دیپلماتیک ایران را به نمایش گذاشته است؛ قدرتی که ابزار آن توسل به زبان دیپلماسی و آشنایی به ریز‌ترین حقوق بین المللی برای پایان دادن به بحران ساختگی پرونده هسته‌ای ایران است.
- گزارش از سارا معصومی؛ گزارشگر مستقر در لوزان سوئیس