روایت شده که واژه قمپز به دوره سلاطین صفوی و جنگ آنها با امپراطوری عثمانی برمیگردد. قمپز نام نوعی توپ بوده که سربازان عثمانی استفاده میکردند، به این نحو که در آن از گلوله استفاده نمیشد بلکه آن را با باروت و پارچه پر میکردند تا با شلیک به خصوص در مناطق کوهستانی صدای مهیبی به راه بیندازند و باعث رعب و وحشت سربازان صفوی شوند. سربازان صفوی بعد از مدتی متوجه این نقشه عثمانیها شدند و به آن عادت کردند و به همین علت نیز هنگام شلیک این توپ با خنده و تمسخر به یکدیگر میگفتند: «نترسید، قمپز در میکنند، گلوله ندارد و پوچ است.» حالا اجرای مکانیسم ماشه از سوی امریکا علیه ایران حکم همین قضیه را پیدا کرده، چنان که رویترز به نقل از یک دیپلمات ارشد سازمان ملل گفت که کار امریکا برای اعمال مکانیسم ماشه مانند آن است که «ماشهای چکانده شود، ولی گلولهای خارج نشود.»آیا واقعاً امریکا با اعمال مکانیسم ماشه قمپز در کرده است؟
باید گفت که به لحاظ دیپلماتیک و تا آنجایی که به سازمان ملل و به خصوص شورای امنیت به عنوان بالاترین نهاد اجرایی آن مربوط میشد، پاسخ مثبت است و اقدام امریکا برای اعمال مکانیسم ماشه تا اینجای کار بینتیجه و همانند در کردن قمپز بوده است. یادداشت سردبیر روزنامه نیویورکتایمز در روز دو شنبه هم این پاسخ را تأیید کرده است. این روزنامه به پشت کردن کشورهای جهان و حتی نزدیکترین متحدان اروپایی واشنگتن به این اقدام آن اشاره کرده و معتقد است که این امر نشاندهنده انزوای واشنگتن است. علاوه بر این، اعمال مکانیسم ماشه نیازمند راهاندازی مجدد کمیته نظارت بر تحریمهای سازمان ملل از سوی شورای امنیت است تا مکانیسم ماشه در عمل و نه روی کاغذ یا با بیانیههای سیاسی اجرایی شود، اما از آنجایی که اکثریت قریب به اتفاق اعضای شورای امنیت مخالف اعمال مکانیسم ماشه هستند، تشکیل این کمیته نیز در محاق رفته و از این رو نمیتوان انتظار داشت که مکانیسم ماشه به آن گونه به اجرا در بیاید که وزیر خارجه امریکا مایک پمپئو مدعی شده است.
انتظار میرود که دولت امریکا خود خلأ شورای امنیت و کمیته نظارتی آن را پر کند و رئیسجمهور امریکا دونالد ترامپ با صدور فرمان اجرایی و تشدید تحریمهای ثانویه، ضمانت اجرایی برای اعمال مکانیسم ماشه دست و پا کند. در این صورت، امریکا با وضع تحریمهای یکجانبه در عمل به دنبال بازگرداندن تحریمهای چندجانبه سازمان ملل است. علاوه بر این، سخنان اخیر پمپئو در مورد خرید و فروش تسلیحات با ایران نشان میدهد که امریکا قصد انجام اقدامات عملی غیرقانونی دارد و شاید از نیروی دریایی خود برای گشتزنی و کنترل حمل و نقل دریایی به ایران استفاده کند. در هر صورت، این وضعیت مسئله را تا اندازه زیادی تغییر میدهد و امریکا با این نوع عمل هرچند که به لحاظ دیپلماتیک منزوی شده باشد، اما در عمل تنها فایده برجام برای ایران را نیز منتفی خواهد کرد. نکته مهم عکسالعمل دیگر امضا کنندگان برجام است که باید دید در قبال تعهدشان به برجام و لغو تحریم تسلیحاتی سازمان ملل در بعد از ۱۸ اکتبر چه خواهند کرد. اگر رفتارشان مثل سابق باشد و تنها به شعار و حمایت لفظی از برجام بسنده کنند، باید گفت که امریکا مکانیسم ماشه را اجرایی کرده و در عمل برجام را از حیز انتفاع ساقط کرده است که در این صورت، برجام جز چند کاغذ تاریخ مصرف گذشته چیز دیگری نیست. اما اگر دیگر طرفهای برجام دست به اقدام عملی بزنند، به نحوی که امریکا بعد از ۱۸ اکتبر و انقضای تحریم تسلیحاتی ایران نتواند در عمل کاری بکند و خرید و فروش تسلیحات از سر گرفته شود، دست کم میتوان گفت که برجام این فایده عملی را داشته و هنوز میتواند به نفس کشیدن خود ادامه بدهد. در این صورت است که میتوان گفت مکانیسم ماشه امریکا شلیک بدون گلوله یا همان قمپز در کردن است.
نظر شما