آمریکا رسما اعلام کرده روز شنبه، ۳۰ شهریور مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال می‌کند. رئیس جمهور ایران اما شنبه و یکشنبه را «روز پیروزی ملت ایران» خوانده و «شکست مفتضحانه آمریکا» را تبریک گفته. اما شنبه و یکشنبه چه خبر است؛ آیا قرار است مکانیسم ماشه فعال شود؟
روز شنبه هفته آتی از آن جهت مهم است که احتمالا موضع ایران و آمریکا درباره برجام شفاف می‌شود. اینکه آیا ایران به اقدام ۳۰ شهریور آمریکا و مکانیسم ماشه واکنش نشان می‌دهد یا می‌خواهد منتظر ۱۳ آبان و انتخابات آمریکا بماند.
اظهارات حسن روحانی در جلسه دیروز هیات دولت به نظر حائز اهمیت است. چراکه دو برداشت می‌توان از آن داشت؛ یکی فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌ها و دیگری بی‌نتیجه بودن تلاش آمریکا.
چراکه روحانی در بخشی از سخنان خود مردم را به مقاومتی مشابه مقاومت سال ۵۹ دعوت کرده و گفته باید مقاومت کنیم، همانگونه که در سه سال گذشته چنین کردیم.
اما در بخش دیگری «پیروزی بزرگ و تاریخی ملت ایران در به شکست انجامیدن تلاش آمریکا برای فعال کردن مکانیسم ماشه» را تبریک گفته. همانگونه که پیروزی ایران در هشت سال دفاع مقدس را تبریک گفته.
شنبه و یکشنبه چه خبر است؟
اما تنها روحانی درباره شنبه، 30 شهریور ماه صحبت نکرده است. وزیر امور خارجه آمریکا رسما اعلام کرده روز شنبه، 30 شهریور ماه کلیه تحریم‌های لغو شده ایران، بازمی‌گردد.
بعد از او الیوت آبرامز، مسئول امور ایران در دولت آمریکا هم خبر را تایید کرده و گفته این تحریم‌ها قرار است شنبه فعال شود. یعنی دقیقا یک ماه بعد از تاریخ ۲۱ اوت (۳۰ مرداد) که مایک پمپئو در نامه‌ای به رئیس دوره‌ای شورای امنیت خواستار بازگرداندن تحریم‌های لغو شده علیه ایران شد.
با این تفاسیر شنبه هفته آتی، روز مهمی برای ایران و امریکا و دیگر شرکای برجام است. چراکه اگر امریکا مکانیسم ماشه را فعال کند، ایران هم ممکن است انگیزه و تمایلی برای ماندن در برجام نداشته باشد.
در آن صورت ایران ممکن است از برجام خارج شود. آن زمان هم کلیه تحریم‌های لغو شده باز می‌گردد و هم پیروزی جو بایدن، رقیب دونالد ترامپ در انتخابات دیگر اهمیت چندانی برای ایران نخواهد داشت. چون برجامی باقی نمانده که بایدن بخواهد به میز مذاکره آن بازگردد.
مسئول امور ایران در دولت آمریکا گفته مکانیسم ماشه شنبه فعال می‌شود. یعنی دقیقا یک ماه بعد از تاریخ ۲۱ اوت (۳۰ مرداد) که مایک پمپئو در نامه‌ای به رئیس دوره‌ای شورای امنیت خواستار بازگرداندن تحریم‌های لغو شده علیه ایران شد.
مکانیسم ماشه چه زمانی فعال می‌شود؟
در قطعنامه ۲۲۳۱ آمده اگر یکی از اعضای امضا‌کننده توافق برجام، در اعمال و انجام تعهدات، شکایتی داشته باشد، باید در کمیسیون مشترک برجام رسیدگی شود. اگر توافق نکنند، پرونده به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع می‌شود. پس از آن، شورای امنیت ۳۰ روز فرصت دارد تا درباره استمرار تعلیق تحریم‌ها یا بازگرداندن آنها قطعنامه صادر کند.
اگر در این مدت، شورای امنیت نتواند قطعنامه صادر کند، مکانیسم ماشه اجرا می‌شود و تمام تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل به طور اتوماتیک بازمی‌گردد.
از طرف دیگر اگر شورای امنیت با حمایت انگلیس، فرانسه، روسیه و چین برای ادامه برجام و تداوم لغو تحریم‌ها قطعنامه‌ای صادر کند، این قطعنامه باید از سوی آمریکا هم پذیرفته شود و اگر نشود، این مخالفت می‌تواند منجر به بازگشت خودکار تحریم‌ها شود.
امریکا می‌گوید یک ماه است درخواست خود برای بازگشت تحریم‌های ایران را به شورای امنیت سازمان ملل داده اما اعضای این شورا می‌گویند روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه اصلا تاکنون آغاز نشده چرا که آمریکا دیگر عضوی از برجام نیست.
آیا مکانیسم ماشه فعال می‌شود؟
امریکا می‌گوید یک ماه است درخواست خود برای بازگشت تحریم‌های ایران را به شورای امنیت سازمان ملل داده و 30 شهریور موعد یک ماهه آن تمام می‌شود و چون قطعنامه‌ای صادر نشده، تحریم‌ها خود به خود باز می‌گردد.
اما شورای امنیت سازمان ملل نظر دیگری دارد. 13 عضو شورای امنیت در نامه‌ای اعلام کرده‌اند روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه اصلا تاکنون آغاز نشده چرا که آمریکا دیگر عضوی از برجام نیست و به همین دلیل آمریکا از منظر حقوقی نمی‌تواند از مکانیزم‌های این توافق، برای اقدام علیه ایران استفاده کند.
از طرف دیگر هفته گذشته وزرای خارجه انگلیس، آلمان و فرانسه پس از دیداری در انگلستان اعلام کردند مخالف اجرای مکانیسم ماشه‌اند و بر سر این موضوع با هم توافق کرده‌اند و اجازه اجرای مکانیسم ماشه را به آمریکا نمی‌دهند.
اما برخی دیگر معتقدند جدال بر سر مکانیزم ماشه، بیش از آنکه حقوقی باشد سیاسی است و امریکا با تهدید و تحریم کشورها، این سیاست را پیش می‌برد.
در نتیجه برخی معتقدند با توجه به سیاست فشار حداکثری و تهدید دیگر کشورها، امریکا قطعنامه را وتو کند و تحریم‌ها خودکار فعال شود. آن هم ظرف یک هفته.
اگر آمریکا تحریم‌ها را بازگرداند، آن وقت باید منتظر واکنش ایران بود. خروج از برجام که می‌تواند سیگنال‌های مهمی به اقتصاد ایران بدهد. یا بی‌توجهی به طرح آمریکا و ماندن در برجام که نشان می‌دهد احتمالا ایران منتظر 13 آبان است نه 30 شهریور.
خروج ایران از برجام؟
اما این ماجرا یک سوی دیگر هم دارد؛ ایران. برخی می‌گویند در صورت بازگشت تحریم‌ها ایران نباید در برجام بماند. از جمله نمایندگان مجلس که اول شهریور ماه با تدوین طرحی دو فوریتی خواستار خروج خودکار ایران از برجام در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه شدند.
اما رویترز چندی پیش به نقل از چند مقام ایرانی نوشته بود ایران حتی در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه در برجام می‌ماند. چراکه آنها معتقدند سرنوشت توافق هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی به نتیجه انتخابات ریاست جمهوری امریکا در آبان ماه بستگی دارد نه به برنامه پیشنهادی دولت ترامپ برای فعال کردن مکانیسم.
البته در این میان وزیر دفاع از خودکفایی ۹۰ درصدی ایران در تولید محصولات مورد نیاز خبر داده بود. خبری که نشان می‌دهد شاید ایران خود را برای تحریم‌های بیشتر و روزهای سخت‌تر آماده می‌کند.
سخنانی که دیروز حسن روحانی هم به نوعی آنها را تکرار کرده و گفته ملت ما روزهای بسیار سختی در سال ۵۹ پیش روی خود دید اما مردم پیروز شدند. امروز هم باید به همان مسیر صبر و مقاومت تمسک بجوییم.
تمام این موارد نشان می‌دهد شنبه هفته جاری روز مهمی است. چون فعال شدن یا نشدن مکانیسم ماشه روشن می‌شود. اگر آمریکا تحریم‌ها را بازگرداند، آن وقت باید منتظر واکنش ایران بود. خروج از برجام که می‌تواند سیگنال‌های مهمی به اقتصاد ایران بدهد. یا بی‌توجهی به طرح آمریکا و ماندن در برجام که نشان می‌دهد احتمالا ایران منتظر 13 آبان است نه ۳۰ شهریور.