طرف‌های برجام در تلاش هستند که ایران در توافق هسته‌ای که دو سال پیش آمریکا از آن خارج شد، باقی بماند. برهمین اساس در جلسه شورای امنیت که مجازی برگزار شده بود قطعنامه آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران رأی نیاورد. البته شکی نیست که ایالات متحده آمریکا همانطور که خودسر از برجام خارج شد و دست به تحریم ایران از طریق سنا آمریکا زد؛ در این قضیه نیز اگر در شورای امنیت نتواند اهداف خود را دنبال کند از راه دیگری ورود خواهد کرد. همانطور که نماینده آمریکا در سازمان ملل اعلام کرد: «در روزهای آتی وعده خود برای استفاده از مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌ها (مکانیسم ماشه) برای احیای تحریم‌ها علیه ایران را پی خواهیم گرفت».
به گزارش سی‌بی‌اس، قطعنامه آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران با ۱۱ رأی ممتنع، ۲ رأی موافق و ۲ رأی مخالف به تصویب نرسید. در جلسه رأی‌گیری برای قطعنامه پیشنهادی آمریکا که از ساعت ۵.۳۰ عصر پنج‌شنبه به وقت نیویورک به مدت ۲۴ ساعت آغاز شد، روسیه و چین به صراحت با آن مخالفت کردند، اروپایی‌ها و غیرمتعهدها هم به آن رأی ممتنع دادند. آمریکا و جمهوری دومنیکن تنها اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد بودند که به این قطعنامه رأی مثبت دادند. بعد از رأی نیاوردن قطعنامه آمریکا مایک پومپئو، وزیرخارجه آمریکا که در جلسه شورای امنیت نیز حضور نداشت در بیانیه‌ای با انتقاد از این اتفاق، گفته است: «شورای امنیت در ماموریت خود که حفظ امنیت جهانی است ناکام مانده و نتوانسته ایران را در برابر اعمالش پاسخگو کند. همچنین سازمان ملل متحد به مطالبات کشورهای منطقه و اسرائیل بی‌توجه است».
مجید تخت‌روانچی، سفیر دائمی ایران در سازمان ملل متحد، بعد از پایان رأی‌گیری شورای امنیت در توئیتر خود نوشت: «آمریکا باید از این افتضاح درس بگیرد و بداند که تلاش این کشور برای بازگرداندن فوری تحریم‌های علیه ایران، اقدامی غیرقانونی است و از سوی جامعه بین‌المللی رد شده است. رای‌گیری امروز گواهی بر این بود».
امروز صبح سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه پس از شکست آمریکا در شورای امنیت در صفحه توئیتر خود نوشت : «در تاریخ ۷۵ ساله سازمان ملل سابقه نداشته که آمریکا تا این حد منزوی باشد. به رغم همه سفرها، فشارها و دوره گردی ها، آمریکا توانست فقط یک کشور کوچک را با خود همراه کند. دیشب دیپلماسی فعال ایران در کنار استحکام حقوقی برجام آمریکا را برای چندمین بار در شورای امنیت شکست داد».
رأی اعضای شورای امنیت به قطعنامه پیشنهادی آمریکا تا اندازهای تکلیف آمریکا را با اروپا، چین و روسیه مشخص کرد. اروپا با رأی ممتنع خود در حقیقت رویاروی کوچکی را با احتیاط با آمریکا را شروع کرد و روسیه و چین نیز از قبل موضع خود را نسبت به آمریکا مشخص کرده بودند و آن را علنیتر از قبل کردند.
نشست اضطراری پوتین
در روزهای اخیر تنش میان اعضای شورای امنیت در مورد قطعنامه آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران بالا بوده است. کشورهای اروپایی می‌خواهند برجام باقی بماند و روسیه و چین نیز می‌خواهند قدرت آمریکا را در منطقه کمتر کنند و برجام را راه مناسبی میدانند. بر همین اساس همه به دنبال کم کردن تنش میان آمریکا و ایران و نگه داشتن ایران در توافق برجام هستند. ساعاتی قبل از اعلام نتایج رأی‌گیری شورای امنیت «ولادیمیر پوتین»، رئیس جمهوری روسیه پیشنهاد داده بود که نشستی اضطراری با حضور پنج قدرت هسته‌ای جهان، آلمان و ایران برگزار شود. در بیانیه کرملین آمده است: «تنش رو به افزایش است و اتهام‌های بی‌پایه‌ای علیه ایران مطرح شده و پیش‌نویس قطعنامه‌هایی برای نابود کردن توافق قبلی و یک‌پارچه شورای امنیت تهیه شده است».
طبق توافق هسته‌ای (برجام) در سال ۲۰۱۵، جمهوری اسلامی ایران بخشی از برنامههای هسته‌ای خود را تعطیل کرد و در پی آن بخشی از تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران برداشته شد. با خروج آمریکا از برجام شرایط به گونه‌ای دیگر رقم خورد. ایران نیز بعد از خروج آمریکا از برجام، یک سال صبر کرد که اروپا به تعهدات خود پایبند باشد که اما تا امروز اروپا نتوانسته است به خوبی به تعهدات خود عمل کند. بر همین اساس ایران تعهدهای برجامی خود را در پنج مرحله کنار گذاشت و فعالیت‌های هسته‌ای خود را از سر گرفت. با این حال مطابق برجام، تحریم تسلیحاتی شورای امنیت سازمان ملل که از سال ۱۳۸۶ علیه ایران اعمال شده است، ۲۷ مهرماه امسال پس از ۱۳ سال به پایان می‌رسد. پایان این تحریم ایران را قادر به خرید تسلیحات و سلاح از دیگر کشورها می‌کند. آمریکا یک سال است که تلاش بر تمدید این تحریم‌ها می‌کند، ولی تا امروز در شورای امنیت پیروز میدان نبوده است؛ بلکه منزوی‌تر از قبل به نظر می‌آید.
امید آمریکا به مکانیسم ماشه
همزمان با شکست آمریکا در شورای امنیت، مکانیسم ماشه تنها امید آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران است. آمریکا بعد از ظهر پنج شنبه نظریه حقوقی وزارت خارجه آمریکا در مورد توسل به مکانیسم ماشه را در بین اعضای شورای امنیت توزیع کرد.
بر همین اساس نماینده آمریکا در شورای امنیت گفته است آمریکا می‌تواند سازوکار حل اختلاف برجام موسوم به مکانیسم ماشه را فعال کند. اما چون آمریکا از برجام خارج شده این مسئله مورد مناقشه است که آیا واشنگتن می‌تواند مکانیسم ماشه را فعال کند یا خیر. ایالات متحده معتقد است به لحاظ حقوقی امکان این کار وجود دارد. البته آمریکا شاید یکی از کشورهای اروپایی طرف برجام را مجبور کند که از مکانیسم ماشه استفاده کند. در صورت اجرایی شدن مکانیسم ماشه نیز پرونده هسته‌ای به طور خودکار به شورای امنیت ارجاع میشود.
رای نیاوردن این قطعنامه و رای ممتنع متحدان آمریکا به آن یک شکست بزرگ برای سیاست خارجی دولت دونالد ترامپ به شمار می‌رود. همچنین کناره گیری ناگهانی برایان هوک، نماینده ویژه دولت ترامپ در امور ایران نیز از وضعیت نا به سامان کاخ سفید در مورد سیاست خارجی دولت ترامپ خبر داد. دونالد ترامپ برای رأی آوردن در انتخابات نوامبر ۲۰۲۰ دست به هر کاری میزند و از آنجایی که در سیاست داخلی با شکست های پی در پی به دلیل شیوع کرونا روبرو شده است، پیروزی در سیاست خارجی را بهترین گزینه میداند. در حالی که چشم انداز انتخاب مجدد ترامپ در ابهام قرار دارد، شکی نیست که شکست در رأی‌گیری شورای امنیت برای ترامپ سنگین تمام خواهد شد و دولت او احتمالا به دنبال طرح‌های جدیدی برای اعمال فشار بر ایران خواهد بود.
∎