شبیه‌سازها جزو ماشین‌هایی دسته‌بندی می‌شوند که همواره در دهه‌های گذشته وابسته به نیاز روز و پیدایش تکنولوژی‌های نوظهور، پیشرفته‌تر و به عبارتی کارآمدتر شدند. در این میان صنعت هوانوردی در سیر تکامل این ماشین‌های خارق‌العاده که بسیاری از منتقدین آن‌ها را مهیج‌ترین بازی‌های کامپیوتری می‌دانند، جزو عواملی محسوب می‌شود که بیشترین تأثیر را بر این روند داشته است. این تأثیرگذاری باعث شده تا در مقابل، شبیه‌سازها نیز جزو پارامترهای جدانشدنی این صنعت دسته‌بندی و در کنسول‌های مختلف و متنوع تعریف شوند با توجه به این امر که علاوه بر هزینه‌های چشمگیر آموزش و تربیت نیروهای متخصص در پرواز یک هواپیما که با خطرات احتمالی هم همراه است، امکان‌پذیر نبودن در اختیار داشتن شرایط مورد نظر آموزش از لحاظ ساختار محیطی نیز، ایفای نقش بسزا و تأثیرگذار شبیه‌سازهای پرواز را با توجه به تأمین تمامی شرایطی که در این زمینه نیاز است، آن هم بدون در نظر گرفتن موضوعات برشمرده، پررنگ‌تر می‌کند.

از کنسول‌های خانگی برای علاقه‌مندان به پرواز تا کنسول‌هایی که از لحاظ ساختاری هیچ تفاوتی با یک هواپیمای واقعی ندارد، در عمل احساس پرواز با یک هواپیما را به کاربر انتقال می‌دهد و حتی امکان دارد هزینه‌های ساخت آن با خود هواپیما گاهی برابری کند و یا بیشتر باشد. این موضوعی است که در دنیای امروز صنعت هوانوردی ایران بیشتر از پیش حائز اهمیت شده و پررنگ‌تر دیده می‌شود. خارج از بحث دیدگاه صرفاً تفریحی، یک شبیه‌ساز پرواز یا در اصطلاح FSTD (Flight Simulator Training Device) را با توجه به مأموریتی که برای آن طراحی و ساخته شده است، در کلاس‌های متعددی دسته‌بندی می‌کنند که به‌طورکلی از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به دو کلاس ثابت FBS (Fixed Base Simulator) و متحرک FFS (Full Flight Simulator) اشاره کرد.

در تعریفی ساده اگر شبیه‌سازی در اختیار داشته باشیم که فاقد حرکت (Movement) باشد، در کلاس FBS که همچنین نام دیگر آن FTD (Flight Training Device) است، طبقه‌بندی می‌شود. بارزترین ویژگی یک FTD در عین فاقد حرکت و واحد Vision بودن، باز بودن فضای کابین موردنظر است که تعدادی ادوات سخت‌افزاری تعبیه شده در آن به‌واسطه نرم‌افزارهای مربوطه به هم لینک شده‌اند. از شاخص‌ترین زیرمجموعه‌های کلاس FTD، می‌توان به گروه MFTD (Maintenance And Flight Training Device) اشاره کرد. یک MFTD، شبیه‌ساز پروازی متشکل از مانیتورهای لمسی در کنار هم تعبیه شده بر اساس چیدمان کابین خلبان (Cockpit) هواپیمای موردنظر است که از آن با هدف دادن آشنایی اولیه برای هر دو گروه خلبان و مهندسی، استفاده می‌شود. تمامی پارامترها بر اساس عملکرد هواپیمای موردنظر، کار می‌کنند.

در غیر این صورت، شبیه‌ساز در کلاس FFS طبقه‌بندی می‌شود که فاحش‌ترین تفاوت آن برخوردار بودن از Movement و Motion است. در نگاهی عوام گرایانه شاید هر دو واژه به یک معنی، حرکت کردن، باشند اما در دیدگاه تخصصی درصورتی‌که شبیه‌ساز علاوه بر صرفاً حرکت کردن، توانایی انتقال کامل احساس پرواز را به‌واسطه در اختیار داشتن امکان انتقال برخی پارامترهای پروازی به‌صورت مصنوعی و به‌اصطلاح Synthetic به کاربر داشته باشد، از Motion برخوردار است؛ در اینجا منظور از احساس پرواز، تمامی آن چیزی است که فرد از لحاظ عوامل مرتبط با عملکرد بدن در هنگام پرواز یا در اصطلاح Human Performance Flight تجربه می‌کند.

در این میان از بارزترین کلاس‌های شبیه‌ساز پروازی که امروزه در مراکز آموزش خلبانی ایران به چشم می‌خورد می‌توان به دو گروه FNPT (Flight Navigation Procedures Training) و BITD (Basic Instrument Training Device) اشاره کرد که می‌توان آن‌ها را با توجه به ساختارشان در گروه اصلی برشمرده طبقه‌بندی کرد. از این شبیه‌سازها در راستای آموزش اصول اولیه ناوبری پرواز و در مرحله‌ای پیشرفته‌تر، اصول مرتبط با پرواز در شرایط دید کور (Instrument Flying) استفاده می‌شود.

البته قابل اشاره است که علاوه بر مراکز آموزش خلبانی، تعدادی از شرکت‌های خطوط هوایی نیز از مراکز شبیه‌ساز پروازی با عنوان Type Flight Simulator Training Center برخوردار هستند که به‌واسطه آن‌ها آموزش تایپ هواپیمای موردنظر را انجام می‌دهند.

* کارشناس هوانوردی