طبق اعلام وزارت امور خارجه ایران، قرار است هماهنگ‌کننده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا در سفر به ایران با رئیس جمهوری، رئیس مجلس شورای اسلامی و وزیر امور خارجه دیدار و گفت‌وگو کند.
این دیپلمات ۷۲ ساله اسپانیایی که از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۷ سکاندار وزارت امور خارجه اسپانیا بود، شورای اروپا مردادماه امسال او را به جای فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا منصوب و از اول دسامبر (۱۰ آذر ماه) به طور رسمی کار خود را در این مسند آغاز کرد.
بورل و گام‌های برجامی ایران
شروع به کار بورل در مسند جدید همسو شد با چند گام برجامی ایران از جمله مهترین آن، یعنی گام پنجم.
در واقع به دنبال خروج یکجانبه و خلاف مقررات بین‌المللی آمریکا از اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۷ از برجام، ایران انتظار داشت با انجام تعهدهای طرف‌های اروپایی، آن را حفظ کند اما با گذشت نزدیک به دو سال و ناتوانی طرف‌های اروپایی در تحقق اهداف اقتصادی برجام بویژه خرید نفت و روابط بانکی، گام‌های کاهش تعهدات خود را در بازه زمانی ۶۰ روزه آغاز کرد و آن را تا گام پنجم ادامه داد.
پنجمین گام کاهش تعهدات برجامی ایران از ۱۵ دی‌ماه امسال با صدور بیانیه‌ای کلید خورد که براساس آن، تهران دیگر هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی‌سازی، درصد غنی‌سازی، میزان مواد غنی‌شده، و تحقیق و توسعه) نخواهد داشت و از این پس، برنامه هسته‌ای‌اش فقط طبق نیازهای فنی خواهد بود؛ البته همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز طبق روال ادامه می‌یابد.
با وجود این گام، تاکید شد در صورت رفع تحریم‌ها و بهره‌مندی ایران از منافع برجام، جمهوری اسلامی آماده بازگشت به تعهدات برجامی خود است.
این گام ایران با واکنش‌های مختلفی از سوی طرف‌های اروپایی از جمله مسئول جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا همراه شد.
واکاوی سخنان بورل از پیش از پذیرفتن مسئولیت جدید در اتحادیه اروپا و پس از آن، هرچند حمایت از برجام را نشان می‌دهد اما درون مایه این سخنان تاکنون در همان حدی بوده که سه کشور اروپایی برجام شامل فرانسه، انگلیس و آلمان در عملیاتی کردن تعهدات برجامی خود ناتوان بوده است.
وزیران امور خارجه تروئیکای اروپایی بدون توجه به بی‌عملی در برابر برجام و سهیم بودن در خنثی‌سازی آن، در واکنش به گام پنجم برجامی ایران، سه‌شنبه ۲۴ دی با صدور بیانیه‌ای از آنچه فعال کردن مکانیسم حل اختلاف در این توافق بین‌المللی خوانده اند، خبر دادند.
در ادامه این رویکرد این سه کشور، نخست‌وزیر انگلیس از اعضای موثر تروئیکای اروپایی گفته بود، «بیایید با همکاری یکدیگر، توافق پیشنهادی ترامپ را جایگزین برجام کنیم، این فرصت خوبی است».
جوسپ بورل رئیس دستگاه سیاست خارجی اتحادیه اروپا بدون اشاره به چنین اظهارات جانسون و سیاست همسویی آنها با دولت ترامپ، در توجیه بیانیه صادر شده تروئیکای اروپایی، هدف مشترک فرانسه، انگلیس و آلمان را نه همراهی با سیاست‌های آمریکا برای اعمال فشار حداکثری بر ایران، بلکه برای حفظ برجام و یافتن راهی برای بازگردان و پایبندی ایران به توافق هسته‌ای اعلام کرد.
این سخنان در حالی مطرح شد که روزنامه واشنگتن‌پست یک روز بعد از اعلام فعال شدن مکانیسم حل اختلاف از سوی اروپایی‌ها، در گزارشی فاش کرد که این سه کشور از سوی آمریکا تهدید شدند که اگر سازوکار حل اختلاف را فعال نکنند، صنعت خودروسازی آنها هدف تعرفه وارداتی ۲۵ درصدی قرار خواهد گرفت.
البته بورل یک روز پس از اعلام گام پنجم برجامی ایران، در یک پیام توئیتری نوشت: به همکاری با همه طرف‌های برجام برای حفظ و اجرای این توافق ادامه می‌دهد. در شرایط کنونی، اجرای کامل برجام بیش از هرزمان دیگر برای ثبات و امنیت منطقه‌ای و جهانی مهم است.
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اواخر دی‌ماه در نشست خبری پس از پایان جلسه وزیران امور خارجه کشورهای عضو اتحادیه اروپا بدون اشاره به سخنان دولتمردان انگلیسی درباره جایگزینی برجام، تاکید کرد که سه کشور اروپایی عضو برجام تاکید دارند که راه اندازی مکانیسم حل اختلاف در این توافق برای حفظ آن است و قصد جایگزین کردن برجام را با توافق دیگری ندارند.
او اعلام کرد که جدول زمانی مکانیسم حل اختلاف تمدید شده و اعضا توافق کردند مذاکرات در سطح کارشناسی برای رفع نگرانی‌ها درباره اجرای توافق هسته‌ای و تاثیرات گسترده‌تر خروج آمریکا از آن و اعمال دوباره تحریم‌ها که همه طرف‌های برجام درباره آن ابراز تاسف کرده‌اند، ادامه یابد.
کمیسیون مشترک روند پیشرفت مذاکرات را به طور منظم بررسی و نشست بعدی خود را در ماه فوریه (بهمن) برگزار خواهد کرد.
واکاوی سخنان بورل درباره برجام
بررسی اظهارات بورل از زمان پیش و بعد از حضور در مسند سیاست خارجی اتحادیه اروپا نشان می‌دهد که او نگاه منطقی به برجام و نقض عهد آمریکا در این زمینه دارد و بارها از پایبندی ایران به برجام سخن گفته و اینکه خارج از چارچوب آن عمل نکرده است.
پیش از پذیرش مسئولیت جدید، بورل دی‌ماه سال گذشته در مصاحبه‌ای گفته بود: حفظ برجام بخش مهمی از امنیت ماست. ما برای رسیدن به این توافق انرژی دیپلماتیک و اراده سیاسی زیادی را سرمایه‌گذاری کرده‌ایم. به همین دلیل ما حفظ توافق را مهم می‌دانیم.
وی همچنین امسال در گفت‌وگو با شبکه رادیویی «کادنا سر -Cadena SER » درباره برجام و افزایش تنش میان ایران و آمریکا تاکید کرده بود که به وضعیت برخورد نظامی نخواهیم رسید و سرانجام کار به عقلانیت ختم خواهد شد.
او درباره رویکرد کاخ سفید در این زمینه گفته «اقدام ترامپ نه تنها نقض برجام، بلکه اساساً خروج از آن بود.»
با توجه به گام‌های نخست برجامی ایران، بورل اردیبهشت‌ماه امسال بعد از گام‌های اولیه برجامی ایران تصریح کرد که «ایران برجام را نقض نکرده… بالاتر رفتن میزان اورانیوم غنی‌سازی شده فقط در راستای مسائل فنی بوده و فکر نمی‌کنم اراده دیگری پشت این تصمیم ایران بوده باشد... خوشبختانه ایران توافق هسته‌ای را پاره نکرد و باید مانع از پاره شدن کامل آن شد... »
اواسط مهرماه امسال نیز مسئول جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا در نشستی در پارلمان اروپا، تصریح کرد باید این توافق را برای دفاع از منافع و امنیت خود حفظ کنیم و از رویدادهای بدتر اجتناب کنیم زیرا حفظ برجام برای اتحاد سیاسی در اتحادیه اروپا حیاتی است.
آذرماه امسال نیز مسئول جدید سیاست خارجی و امنیت مشترک اتحادیه اروپا در گفت‌وگو با روزنامه ال پاییس اسپانیا بر لزوم انجام تلاش‌های همه جانبه برای «زنده نگه داشتن» برجام تاکید کرد.
«ما به دوستان ایرانی خود می گوییم که بهترین کار برای آنها این است که اجازه ندهند این توافق بمیرد.»
بورل نشان داده که برجام، از موضوع‌های اصلی اظهارات و توئیت‌هایش در چند ماه اخیر بوده و این مساله، اهمیت توافق هسته‌ای را برای سیاست خارجی اتحادیه اروپا روشن می‌سازد.
او ۱۶ آذرماه امسال در توئیتی بر اهمیت برجام تاکید کرد و حفظ توافق هسته‌ای را مسئولیت همه طرف‌ها دانست.
«برجام برای امنیت جهانی و عدم اشاعه هسته‌ای حیاتی است. ما مسئولیت جمعی برای حفظ توافق ایران داریم...».
این اظهارات، یک روز بعد از چهاردهمین نشست کمیسیون مشترک برجام در وین به ریاست هلگا اشمید به نمایندگی از طرف نماینده عالی اتحادیه اروپایی و با حضور چین، فرانسه، آلمان، روسیه، انگلیس و ایران، در سطح معاونان وزیران خارجه - مدیران سیاسی بود.
براساس برجام، کمیسیون مشترک مسئولیت نظارت بر اجرای این توافق را عهده دارد.
منفعت اروپا از برجام، موضوعی است که بورل بارها در سخنان و مصاحبه‌های خود به آن اشاره کرده است، از جمله اواخر آذرماه امسال در مصاحبه با شبکه «فرانس۲۴» با رد عبور ایران از حدود برجام، تصریح کرد که تهران در چارچوب آن حرکت می‌کند.
«برجام زنده است، من شخصا هماهنگ‌کننده گروه‌های کاری در این زمینه هستم و برای زنده نگه داشتن این توافق تلاش می‌کنیم.»
وی تاکید کرد که برجام منافع فراوان برای اروپا دارد و باید برای ادامه حیات این توافق مهم تلاش کرد.
او اشاره ضمنی به مخالفان و دیدگاه‌های متفاوت برخی کشورهای اروپایی به برجام نیز کرد و گفت: بطور قطع، حفظ برجام برای ما منافع زیادی دارد و این بخشی از سیاست خارجی مشترک میان اعضای اتحادیه اروپا است و مفهوم سیاست خارجی مشترک، این است که اکثریت با آن موافق هستند اگرچه ممکن است برخی نیز نظر متفاوت داشته باشد.
نخستین گفت‌وگوی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با وزیر امور خارجه ایران، اواسط دی‌ماه امسال بود که بورل در تماس با محمدجواد ظریف بر لزوم کاهش تنش در منطقه و حفظ برجام تأکید کرد.
او در این رابطه در یک پیامی توئیتری نوشت: با محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران در خصوص تحولات اخیر صحبت کردم... در خصوص اهمیت حفظ برجام که همچنان اهمیتی حیاتی برای امنیت جهانی دارد، صحبت کردم. من به نقش خود به عنوان هماهنگ‌کننده متعهدم.
هشدار برجامی بورل در پارلمان اروپا
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دی‌ماه امسال در سخنانی در پارلمان اروپا بعد از اقدام سه کشور اروپایی انگلیس، آلمان و فرانسه در فعال کردن مکانیسم حل اختلاف تاکید کرد که پیامد شکست توافق هسته‌ای، افزایش تنش‌ها در منطقه خواهد بود.
«در شرایط تنش‌آمیز کنونی، بیش از هر زمان دیگری مهم است که از ابزار مروج امنیت حفاظت کنیم؛ از این رو برجام یک توافق حیاتی است.»
او تصریح کرد که این مکانیسم، برای حل اختلاف درباره شیوه اجرای برجام و یافتن راه‌حلی در خصوص اجرای کامل این توافق تعبیه شده است.
البته او پیش از این، با توجه به به دریافت نامه وزیران امور خارجه سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان درباره فعال کردن مکانیسم حل اختلاف در برجام با صدور بیانیه‌ای تاکید کرد که مکانیسم حل اختلاف نیازمند تلاش‌های فشرده و با حسن نیت از سوی همه طرف‌هاست و هدف از این مکانیسم برطرف کردن مسائل مربوط به اجرای برجام در چارچوب کمیسیون مشترک است.
بورل تصریح کرد که برجام دستاورد مهمی در عرصه دیپلماسی چندجانبه پس از سال‌ها مذاکره است؛ از این رو با توجه به تنش‌ها در خاورمیانه، حفظ این توافق بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد.
بورل یادآورشد که این مکانیسم برخلاف ادعای برخی از رسانه‌ها ارتباطی به اعمال تحریم ندارد. «ما به دنبال بازگشت تحریم‌ها علیه ایران نیستیم.»
حمله به سیاست‌های برجامی ترامپ
نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور سیاست خارجی که از او به عنوان یکی از مخالفان سرسخت سیاست یکجانبه‌گرایی دولت ترامپ یاد می‌شود، تلاش کرده در هر نشستی با موضوع امنیت بین‌المللی در جهان، سیاست‌های تنش‌زای ترامپ را به باد انتقاد گرفته و خواستار بازگشت به اقدامات دیپلماتیک برای حل‌وفصل مناقشات شده است.
او دی‌ماه امسال در کنفرانس بین‌المللی رایسینا در دهلی‌نو با موضوع نگاهی به مسائل مهم جهانی، به انتقاد از سیاست کاخ سفید در خروج از برجام پرداخت و گفت: با خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، پیشرفت‌های به دست آمده به سوی یک رژیم جهانی باثبات و صلح، از بین رفت.
او همچنین در حاشیه این کنفرانس در نخستین دیدارش با محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی بر اهمیت حفظ برجام تاکید کرد و گفت که اتحادیه اروپا علاقه‌مند به حفظ توافق هسته‌ای است. بویژه آنکه تنش‌ها در خاورمیانه و منطقه خلیج‌فارس افزایش یافته است.
ظریف نیز در این دیدار ضمن برشمردن اشتباهات و بی‌عملی اروپایی‌ها در قبال تعهداتشان در برجام، اقدام سه کشور اروپایی در فعال کردن مکانیسم حل اختلاف در برجام و ادعاهای آنها را مردود خواند و خواستار تصحیح رفتار آنان در قبال ایران و برجام شد.
وی همچنین در این دیدار به اروپایی‌ها توصیه کرد که زورگویی دیگران را نپذیرند.
ظریف پیش از این نیز به اروپا گفته بود که پیروی مداوم اروپا از آمریکا، اعتبار آنها را تضعیف می‌کند.
برخی رسانه‌ها ویدئویی از دیدار ظریف با بورل را منتشر کرده‌اند که وزیر امور خارجه ایران در پایان ملاقات، هنگام خداحافظی با بورل، ظاهراً به پیروی اروپایی‌ها از آمریکا اشاره کرده و خطاب به بورل می‌گوید: «هرگز از یک قلدر کسب اجازه نکنید.»
فرجام سخن
در نخستین سفر جوسپ بورل به ایران که قرار است با مقام‌های ارشد دیدار و گفت‌وگو کند، نگاه‌ها را به نتایج این سفر معطوف کرده است.
یکی از مهمترین خواسته‌های ایران در اجرای تعهدات برجامی اروپا، انجام ۱۱ تعهد رسمی آنها در قبال جمهوری اسلامی و برجام است؛ تعهدهایی که مهمترین آن برقراری سازوکار مالی و بانکی و تسهیل خرید نفت و دریافت ارز حاصل از فروش آن اعلام شده است.
با وجود آنکه در نشست کمیسیون برجام در ۱۵ آذرماه، اعضاء از تصمیم دولت‌های بلژیک، دانمارک، فنلاند، هلند، سوئد و نروژ برای پیوستن به کانال مالی موسوم به اینستکس و چشم‌انداز گشایش آن برای فعالان اقتصادی دولت‌های ثالث استقبال کردند اما همچنان هدف نهایی که «تسهیل تجارت قانونی با ایران» است، محقق نشده و در حدف حرف باقی‌مانده است.
موضوعی که سیدعباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه نیز تصریح کرده امیدواری به نجات توافق هسته‌ای وجود دارد اما این مساله در گرو پایبندی اروپایی‌ها به اجرای تعهداتشان است.
با توجه به تحولات رخ داده، انتظار می‌رود مسئول جدید سیاست خارجی اروپا، با دست پُر به تهران سفر کند زیرا رویکرد کنونی تروئیکای اروپایی در قبال تعهدات برجامی، تاکنون پیامدی جز نزدیک شدن به سیاست‌های مورد نظر کاخ سفید بویژه در به سرانجام نرسیدن برجام، نبوده است.
2023
نظر شما