گروه سیاسی/ ایران باز هم بخش دیگری از تعهدات برجامی خود را متوقف کرد. حسن روحانی چهارشنبه شب و در پایان فرصت دو ماهه دیگری که از سوی جمهوری اسلامی برای محقق کردن منافع اقتصادی‌اش به اروپا داده شده بود، دستور آغاز گام سوم را صادر کرد. گامی که این بار کنار زدن محدودیت‌های موجود در بخش‌های پژوهشی صنعت هسته‌ای کشور را هدف قرار داد و دانشمندان ایرانی را موظف کرد در زمینه تحقیق و توسعه هر آنچه نیاز فنی کشور است، انجام دهند و تمام تعهداتی که در زمینه تحقیق و توسعه در برجام مد نظر بوده را کنار بگذارند. روحانی که بعد از جلسه مشترک سران قوا به میزبانی رئیس قوه قضائیه سخن می‌گفت، با بیان اینکه سازمان انرژی اتمی گسترش در حوزه تحقیق و توسعه در زمینه انواع سانتریفیوژهای جدید و هر آنچه را که برای غنی‌سازی مورد نیاز است انجام دهد، فرصت دو ماهه دیگری را تعیین کرد تا اروپایی‌ها با انجام تام و تمام تعهدات خود پیرامون برجام، زمینه را برای بازگشت ایران به نقطه آغاز تعهداتش در چارچوب این توافق مهیا کنند.
چهار ماه پیش (اردیبهشت ماه) و در سالروز یک سالگی خروج امریکا از برجام بود که ایران نخستین اقدام تلافی جویانه خود را در مواجهه با کارشکنی‌های مستمر امریکایی‌ها انجام داد و به شرکای اروپایی برجام اطمینان داد که چنانچه منافع اقتصادی‌اش تأمین نشود، اقدامات متقابل ایران ادامه خواهد یافت. ایران در نخستین گام اعلام کرد دیگر به محدودیت ذخیره اورانیوم غنی‌‌شده (سقف 300 کیلوگرم) پایبند نیست و در گام دوم نیز از سقف تعیین‌شده برای سطح غنی‌سازی اورانیوم (۳.۶۷ درصد) عبور کرد و به گفته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به ۴.۵ درصد رساند. سومین گام ایران یعنی برداشتن محدودیت‌های تحقیق و توسعه در صنعت هسته‌ای کشور در شرایطی برداشته شد که ایران و فرانسه در چند هفته اخیر تلاش کرده‌اند با تمرکز بر عملیاتی کردن یک راهکار سازنده، برجام را از خطر فروپاشی دور نگه دارند. در همین چارچوب امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه به عنوان یکی از سه کشور اروپایی طرف توافق طی روزهای اخیر تلاش کرده بود یک خط اعتباری به ارزش ۱۵ میلیارد دلار برای تجارت با ایران راه‌اندازی شود. این در حالی است که طبق گفته مقام‌های کشورمان ایران آماده است در برابر دریافت مبلغ مورد توافق با فرانسه برای سه ماهه آخر سال جاری میلادی از کاهش تعهدات خود در برجام صرفنظر کند. این در حالی است که به نتیجه رسیدن این راهکار منوط به موافقت امریکا و صدور معافیت برای شماری از خریداران نفت از ایران است اما دونالد ترامپ، رئیس جمهوری امریکا در جدیدترین گفت‌وگویی که با مکرون پیرامون برجام داشته، تأکید کرده است تحریم‌ها علیه ایران را لغو نخواهد کرد.
پیش‌تر گفت وگوهای اولیه درباره اعطای اعتبار 15 میلیاردی اروپا به ایران در خلال رایزنی‌های مقام‌های تهران و پاریس مطرح شده بود. موضوعی که در جریان نشست خبری مشترک رؤسای جمهوری امریکا و فرانسه در حاشیه نشست گروه «هفت» نیز مورد اشاره قرار گرفت و ترامپ هم تلویحاً برای معاف کردن تعدادی از مشتریان نفتی ایران چراغ سبز نشان داده بود. او در پاسخ به سؤالی در مورد تسهیلات مالی برای ایران گفت که «اگر دیگران بخواهند یک خط اعتباری در اختیار ایران قرار دهند، چنین اقدامی امکانپذیر است زیرا ایران دارای منابع نفتی به عنوان پشتوانه این اعتبار است.» در همین نشست خبری هم بود که مکرون اعلام کرد که شرایط برای گفت‌وگوی مستقیم روحانی و ترامپ مهیا شده است و رئیس جمهوری امریکا هم از چنین ملاقاتی جهت حل اختلاف دو کشور استقبال کرد. تنها کمی بعد از استقبال ترامپ از گفت وگو با همتای ایرانی‌اش بود که روحانی احتمال دیدار دوجانبه با ترامپ را رد کرد و گفت که در صورت بازگشت ایالات متحده به برجام، امکان ارتباط دو دولت منحصراً در چارچوب موضوعات برجامی وجود دارد اما رئیس جمهوری ایران هرگز با رئیس جمهوری امریکا ملاقات نخواهد کرد. در پی این موضعگیری بود که ترامپ از اظهارات خود مبنی بر معافیت دادن به تعدادی از مشتریان نفتی ایران عقب‌نشینی کرد و به میانجیگری فرانسه میان ایران و امریکا هم واکنش منفی نشان داد. به رغم پیگیری رئیس جمهوری فرانسه برای به سرانجام رساندن خط اعتباری جهت حفظ برجام به نظر می‌رسد که ترامپ مایل نیست فرانسه رهبری عملیات نجات برجام را در دست داشته باشد و میانجیگر مذاکرات دوجانبه ایران و امریکا باشد. چه «جود دییر»، سخنگوی کاخ سفید، در توئیتر خود از تماس تلفنی مکرون با ترامپ خبر داد و گفت که در این مکالمه طرح فرانسه برای حفظ توافق هسته‌ای مطرح شد. به گفته سخنگوی کاخ سفید، «رئیس جمهوری امریکا بار دیگر تأکید کرد که در این زمان، لغو تحریم ایران اتفاق نخواهد افتاد.» ترامپ پیش از آن در اظهاراتی با بیان اینکه «می‌دانم که نیت امانوئل مانند بقیه خوب است، اما هیچ کس به جز ایالات متحده به هیچ شکل و مدلی، ما را نمایندگی نمی‌کند»،
بی میلی‌اش را به نقش‌آفرینی پاریس برای میانجیگری میان تهران و واشنگتن نشان داده بود.
به هر روی تأکید رئیس جمهوری امریکا بر ادامه تحریم ایران در حالی است که ایران از روز گذشته دور دیگری از کاهش تعهدات برجامی خود را به اجرا گذاشته است. با این حال محمدجواد ظریف در نامه‌ای به فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفته است که ایران آمادگی دارد به گفت‌وگو با طرف‌های باقی مانده در برجام در تمامی سطوح ادامه دهد و در صورت عمل طرف‌های مقابل به کلیه تعهدات خود در برجام، مجدداً به اجرای کامل برجام بازگردد. این در حالی است که مکرون وعده داده است که از فرصت حضور سران کشورهای بزرگ در گردهمایی مجمع عمومی سازمان ملل که کمتر از سه هفته دیگر در نیویورک برگزار می‌شود، برای تداوم بخشیدن به گفت‌وگو با ترامپ با هدف متقاعد کردن او جهت عملیاتی کردن خط اعتبار 15 میلیاردی و نجات برجام بهره ببرد. باید دید که کوشش پاریس برای بهره‌گیری از این فرصت روزنه امیدی برای حفظ توافق هسته‌ای در دوره ضرب‌الاجل جدید تهران خواهد گشود یا نه.
نامه ظریف به موگرینی
محمدجواد ظریف روز پنجشنبه (۱۴ شهریور) با ارسال نامه‌ای خطاب به فدریکا موگرینی نماینده عالی سیاست خارجی و دفاعی اتحادیه اروپا اعلام کرد به دلیل تبعات ناشی از خروج امریکا از برجام و تحمیل مجدد تحریم‌های آن کشور و ناتوانی سه کشور اروپایی به اجرای تعهدات خود در برجام و در بیانیه‌های کمیسیون مشترک، جمهوری اسلامی ایران از شانزدهم شهریورماه تمامی تعهدات خود در برجام در حوزه تحقیق و توسعه هسته‌ای را متوقف می‌کند. به گفته سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه در این نامه تأکید شده است که این اقدام دقیقاً در راستای حقوق ایران در برجام و بویژه بر مبنای پاراگراف ۳۶ آن بوده و در پاسخ به نقض گسترده و مستمر برجام طی ۱۶ ماه گذشته انجام می‌شود. جزئیات فنی و عملیاتی توقف تعهدات ایران در حوزه تحقیق و توسعه هسته‌ای متعاقباً به اطلاع آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواهد رسید. در پایان نامه وزیر امور خارجه ایران تأکید شده است که «جمهوری اسلامی ایران به منظور نشان دادن حسن نیت خود، آمادگی دارد به گفت‌وگو با طرف‌های باقی‌مانده در برجام در تمامی سطوح ادامه دهد و در صورت عمل طرف‌های مقابل به کلیه تعهدات خود در برجام، مجدداً به اجرای کامل برجام برگشت کند. قرار است بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی امروز در نشستی خبری جزییات گام سوم کاهش تعهدات برجامی را اعلام کند.
تحلیل رسانه‌های جهان از گام سوم ایران
گام سوم ایران از سوی شماری از رسانه‌های جهان نشانه شکست مذاکرات دوجانبه ایران و فرانسه جهت حفظ برجام ارزیابی شد. روزنامه «گاردین» دلیل آغاز گام سوم ایران مبنی بر توسعه سانتریفیوژها را بی توجهی ایالات متحده به ابتکار فرانسه برای کاهش تنش‌ها عنوان کرد. روزنامه نیویورک تایمز هم کاهش تعهدات برجامی ایران را پاسخی به تحریم‌های امریکا و ناتوانی اروپا به عمل کردن تعهداتش تحت توافق هسته‌ای توصیف کرده است. شبکه خبری «فاکس نیوز» نوشته است که «به‌کارگیری سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر ظرفیت ایران را تا سطح تولید سلاح افزایش می‌دهد.» شبکه خبری «فرانس ۲۴» نیز دستور آغاز گام سوم را اگرچه به مفهوم توسعه تجهیزاتی دانست که به افزایش سرعت غنی‌سازی ایران منجر می‌شود اما معتقد است در مقابل به کشورهای اروپایی دوماه دیگر زمان داده شد تا برای نجات توافق چندجانبه هسته‌ای تلاش کنند.
بـــــرش
واکنش اروپا به گام سوم ایران
در پی اقدام ایران به متوقف کردن بخش دیگری از تعهدات هسته‌ای‌اش، کشورهای اروپایی نسبت به این کاهش تعهدات برجامی ابراز نگرانی کرده‌اند. کارلوس مارتین روئیز دی گاردیولا، سخنگوی کمیسیون اروپا گفته است که این اقدامات ایران، اقداماتی مغایر تعهدات این کشور در توافق هسته‌ای است. او گفته است: «ما از ایران می‌خواهیم از انجام این اقدامات صرفنظر کرده و از انجام هر اقدامی که مغایر توافق هسته‌ای است، پرهیز کند.» اگنس فون در مول، سخنگوی وزارت خارجه فرانسه نیز در واکنش به اقدام ایران از تلاش پاریس برای رایزنی با شریکان خود درباره گام سوم ایران برای کاستن از تعهدات خود ذیل برجام خبر داد و درعین حال گفت: «ایران باید از هر اقدام عینی که مغایر با تعهداتش است و می‌تواند مانع تلاش‌ها برای کاهش تنش‌ها شود، خودداری کند.» وزارت خارجه بریتانیا نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد که «گام سوم ایران برای فاصله گرفتن از تعهدات خود ذیل توافق هسته‌ای بخصوص در زمانی که ما و همکاران اروپایی‌مان سخت در تلاش برای کاستن از تنش‌ها با ایران هستیم، ناامید کننده است.» آلمان هم کاهش تعهدات برجامی را اقدامی اشتباه از سوی ایران توصیف کرد و از کشورمان خواست تا در تصمیمات اخیر خود در قبال تعهداتش تحت برجام تجدید نظر کند. یک دیپلمات ارشد روسیه نیز گفته است وزیران خارجه ایران و پنج کشور عضو برجام بزودی در نیویورک درباره «اجرای برجام» رایزنی خواهند کرد. اما یک روز پس از تأکید تهران بر برداشتن گام سوم خود مبنی بر کاهش تعهدات برجام، بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل در دیدار بوریس جانسون، نخست وزیر انگلیس اعلام کرد فشارهای بین‌المللی علیه ایران باید افزایش یابد. نتانیاهو همچنین از لندن خواست گفت‌وگوها با ایران درخصوص توافق هسته‌ای را متوقف کند. اما به رغم درخواست نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی برای توقف گفت‌وگوها با ایران درخصوص برنامه هسته‌ای، یک سخنگوی دفتر نخست‌وزیری انگلیس بر اهمیت دیپلماسی با ایران تأکید کرد.