- مقدمه
از زمان ورودم به شورای اسلامی شهر تهران، که مصادف با سومین دوره آن بود، به سبب سابقۀ سکونت خانواده و علاقه فراوانی که به تهران و مردمان آن داشته‌ام مباحث مربوط به شهر تهران همواره برایم از اولویت ویژه‌ای برخوردار بوده است. از همان روزهای نخست به سبب ارتباطاتی که داشتم، با مردم و نخبگان بسیاری دیدار کردم و از مشکلات و مسائل این شهر و مردمش آگاه شدم. این آگاهی بلحاظ ماهیت و مقیاس جدای از آن اطلاعاتی بود که به طور رسمی و اداری دریافت می‌کردم. در دوره شش ساله مسئولیتم در ستاد شورایاری ها در دوره سوم، جلسات هم اندیشی منظم و بی واسطه ای با منتخبین مردم محله‌های شهر داشتم و از نزدیک با مشکلات اکثر محلات تهران آشنا می‌شدم.
در آن دوره تلاش کردیم تا سازوکارهای ارتباط با شورایاران و نهادهای محله ای را تسهیل کنیم و به همین دلیل هر دو هفته یکبار شهرداران مناطق و نواحی و سایر مدیران اجرایی سازمانهای دخیل در مدیریت شهر جلساتی را در سطح مناطق با حضور اعضای شورایاری برگزار می کردیم و از مسائل و مشکلات محله و دغدغه های شورایاران به عنوان بازوها و نمایندگان شورا در محلات آگاهی پیدا می کردیم و به منظور پیگیری خواسته ها و مصوبات آن جلسات کمیته ای را با عنوان کمیته پیگیری با حضور نمایندگان ستاد شورایاری، شورا و شهرداری منطقه تشکیل داده بودیم که وظیفه اش پیگیری مصوبات جلسات فوق الذکر بود. علاوه بر آن و به منظور نهادینه کردن جایگاه شورایاری ها در نظام مدیریت شهری هر هفته نمایندگان شورایاری مناطق و محلات برای ارائه گزارش در صحن شورا حاضر می شدند و گزارش خود را در حضور خبرنگاران و اعضای شورا و مدیران کلان و محلی شهرداری ارائه می کردند. مجموعه این اقدامات باعث شد تا سطح اعتماد بنفس شورایاران افزایش یافته و شهرداری در مقابل آنها پاسخگو باشد و البته حس مسئولیت پذیری شورایاران را نیز افزایش می داد. در کنار همه این اقدامات نشست های هفتگی به منظور توانمندسازی شورایاران طراحی شد که کمک میکرد تا ضمن اشراف بر مسائل شهر و مدیریت و برنامه ریزی، قدرت و سطح مهارت آنها افزایش پیدا کند که این کمک می کرد تا شورایاران در بودجه ریزی محلی ورود کرده و پیشنهادات خود را عملی کنند. تا پیش از آغاز شورای چهارم، از این طریق اطلاعات خوبی درباره مسائل و مشکلات محلات شهر تهران به دست آوردیم. علاوه بر این‌ها بازدیدهای بسیاری که از مناطق و محلات مختلف داشتم، در شناخت مسائل تهران بسیار مؤثر بوده است. با شروع دوره چهارم شورا و انتخابم به عنوان رییس شورای شهر تهران، تصمیم بر این گرفتم تا علاوه بر دیدارها و بازدیدهای رسمی از بخش‌های مختلف شهر، به‌طور منظم، در روزهای جمعه و خارج از عرف دیدارهای معمول اداری، شهروندان و محله‌های تهران را از نزدیک ببینم و با مسائل و مشکلات و یادگارهای مادی و معنوی آنها آشنایی بیشتری حاصل کنم و از دغدغه ها و پیشنهادات شهروندان آگاهی پیدا کنم. این اهداف، بیشتر از وظایف معمول اعضای شورا در هر سمتی بوده است. انتخاب روز جمعه تصادفی نبود، زیرا در سنت‌های کهن این سرزمین، روز جمعه، روز دید و بازدید است. اهدافی همچون آشنایی بیشتر و عمیق‌تر با شهر و محله‌های آن، شناختن و شناساندن لایه‌های پنهان شهر به خبرنگاران و متخصصان شهری، ارتباط با نخبگان و هنرمندان و چهره‌های مختلف و تقویت یا پیوند ارتباط با مجموعه مدیریت و مدیران ذیربط در مسائل گوناگون شهری و در یک کلام شهر را از سایه و تاریکی به روشنی و آفتاب آوردن. در این دیدارها که هنوز ادامه دارد، با یاری اصحاب رسانه، مسائل و موضوعات شهری که در شرایط عادی، ورود و حضور در آنها برای دیگران میسر نبود، مورد بازدید قرار می‌گرفت و اطلاعات آن انتشار می‌یافت.
درگزارش حاضر، علاوه بر آن که به طور اجمال، مناطق و اماکن مورد بازدید در جلسات با شورایاری‌های محلات و مناطق و برنامه‌های تهرانگردی معرفی گردیده، عموم مسائل و مشکلات این کلانشهر که در طول این بازدیدها و در ارتباط با مردم محله‌ها و بخش‌های مختلف مورد بحث و گفتگو قرار گرفته مشخص و تفکیک شده است. اینک که این سال‌ها را پشت سر گذاشته‌ام، به خوبی درک می‌کنم که این روش تا چه میزان می‌تواند در حل و فصل و به‌ویژه فهم بی‌واسطۀ مشکلات شهری موثر باشد.
- منطقه نیروی هوایی تهران
منطقۀ سیزده یکی از مناطق شرقی تهران به حساب می‌آید. در سال‌های اول حکومت پهلوی دوم، کسی ساکن اراضی این منطقه نبود زیرا در خارج محدودۀ تهران قرار می‌گرفت. اراضی این منطقه با به سلطنت رسیدن ناصرالدین شاه قاجار، اسم و رسمی پیدا کرد که این معروفیت با ساخت کاخ‌هایی توسط او شروع شد. قصر دوشان‌تپه در خارج منطقه ۱۳ و در شرق بزرگراه شهید عباس دوران امروزی قرار داشت. امروزه این محدوده در اراضی مجموعه‌های نظامی شرق تهران واقع است. این قصر شامل باغ و عمارت زیبایی بود که بر فراز تپه‌ای ساخته شده بود. البته ناصرالدین شاه که از شکارگاه‌های این منطقه خیلی خوشش می‌آمد، به ساخت یک قصر اکتفا نکرد. او دستور ساخت قصر دیگری را در همان حوالی داد که به «قصر فیروزه» معروف است. میرزا مهدی‌خان شقاقی طراح و شیرجعفرخان، معمار این بنا بودند. امروزه بخشی از شرق بزرگراه بسیج به منطقه قصر فیروزه معروف است. بنای این قصر نیز در محدودۀ مناطق نظامی شرق بزرگراه شهید دوران امروزی قرار داشت. کار احداث این قصر در سال ۱۲۸۷ هـ. ق آغاز شد و اتمام آن چهار-پنج سالی طول کشید.
بعد از این، در سال ۱۳۰۲ هـ. ق نیز ناصرالدین شاه دستور ساخت قصر دیگری در اراضی سرخه حصار داد که آن را قصر یاقوت نامید. بنای بیمارستان شهید لواسانی در سرخه حصار، یادگار همین قصر است. در سال ۱۳۳۶و در زمان حکومت پهلوی دوم، باغ این قصر و تأسیسات آن با تصویب مجلس به سازمان بیمه‌های اجتماعی واگذار و به بیمارستان ریوی تبدیل شد. در دهۀ بعد، بخش‌های روانی و جراحی نیز به آن افزودند، تا این که در سال ۱۳۵۵با تصویب مجلس، به یک بیمارستان عمومی تبدیل شد. اکنون همان، بیمارستان و مرکز فوق تخصصی قلب دکتر لواسانی است. بوستان جنگلی سرخه حصار که بخش‌هایی از آن در منطقه ۱۳ واقع شده در آن زمان شکارگاه شاهان قاجار بود. حتی در زمان پهلوی نیز به عنوان شکارگاه از آن استفاده میشد. در سال ۱۳۵۹ این منطقه به پارک ملی تبدیل شد. اینجا یکی از قدیمیترین مراکز طبیعی حفاظت شده جهان است.
بعد از تأسیس سلسله پهلوی، اراضی دوشان‌تپه و محدودۀ اطراف آن نیز دستخوش تغییرات زیادی شد. رضا شاه دستور داد تا حصارها و دروازه‌های دور شهر را خراب کنند و خیابان‌ها و میدان‌های جدید در شهر بسازند. محدودۀ منطقه ۱۳ در زمان رضا شاه هم خارج از محدودۀ تهران بود. رضا شاه در این سال‌ها به ساخت کارخانه‌های زیادی در اطراف تهران دست زد. اراضی منطقه ۱۳ که از اراضی دوشان‌تپه بود، برای ساخت برخی از کارخانه‌ها مناسب تشخیص داده شدند.
در سال ۱۳۱۷ شمسی اولین کارخانه برق دولتی با نام ژاله در این اراضی (محله صفای امروزی) راه‌اندازی شد. تجهیزات این کارخانه را از شرکت اشکودای کشور چکسلواکی خریده بودند. بعدها تجهیزات بیشتری در این کارخانه مورد استفاده قرار دادند. قرار بود برق این کارخانه برای روشنایی معابر و سپس منازل استفاده شود. محل این کارخانه در ضلع شمال شرقی میدان شهدای امروزی قرار داشت که امروز هم شرکت برق منطقه‌ای تهران در آن واقع است. همچنین موزه صنعت برق نیز در این مجموعه قرار دارد. این موزه در سال ۱۳۷۴ راه‌اندازی شد که در آن، اسناد و اشیاء مربوط به برق از حدود ۱۲۰ سال پیش، به همراه پیشرفت‌های این صنعت در ایران در معرض دید عموم قرار گرفته است. تقریباً همزمان با این کارخانه، کارخانه هواپیماسازی شهباز نیز در این محدوده (محله نیرو هوایی امروزی) راه‌اندازی شد. در این کارخانه وسایل یدکی و اتاق هواپیما تولید و ساخته میشد. امروزه این محدوده این کارخانه و اراضی اطراف آن به ستاد نیروی هایی ایران تبدیل گشته است. در سال ۱۳۵۷ همافران این مجموعه بعد از بیعت تاریخی خود با امام در مدرسه علوی، با نیروهای گارد شاهنشاهی درگیر شدند که با کمک مردم منطقه و منطقه های اطراف، این پادگان مهم سقوط کرده و سقوط سایر پادگان های شهر را تسریع می بخشد.
تا پایان دوره پهلوی اول، هنوز کسی در این منطقه ساکن نشده بود. در دوره پهلوی دوم اراضی این منطقه که بیشترشان به فرزندان وثوق الدوله اختصاص داشت، تفکیک و قطعه بندی شده و بیشتر آنها به پرسنل نیروی هوایی ایران داده می شود و به این ترتیب محله نیروهایی شکل می گیرد. پیش از این نیز محله صفا در غرب منطقه ساخته شده بود. اراضی این منطقه در اواخر دهه ۲۰ صاحبی نداشت، لذا برخی از مهاجران به تهران، به این محدوده آمده بدون مجوز و خرید زمین ها به ساخت خانه پرداختند. از این رو این محله به محله مفت آباد معروف گشت. بیشتر ساکنان این محله به شغل دستفروشی مشغول بودند. این محله بعد انقلاب به صفا معروف شد. محله تهران نو نیز یکی از محله های خوب این منطقه است که در شرق منطقه واقع شده است. اراضی این محله نیز متعلق به فرزندان وثوق الدوله بود و به لحاظ شهرسازی، از محله های خوب تهران به حساب می آید. نام بیشتر خیابان های این محله مزین به نام شاعران ایران زمین است.
۱. تهرانگردی هجدهم: به تاریخ ۲۵/۱۱/۱۳۹۲
در این برنامه، از ۱۲ نقطه منطقه سیزده بازدید به عمل آمد و با برخی از افراد حاضر در این منطقه، پیرامون شهر و منطقه صحبت نموده، نقطه نظرات آنها را راجع به مسائل مورد بحث شنیده و در مجموعه شورا و گروههای کارشناسی مختلف شورا، آنها را مطرح نمودم. به دلیل اهمیت بازدید مسائل و مشکلات مربوط به منطقه از نزدیک و بنابر اهمیت موضوعات، در این بازدید، مسئولان دستگاههای دیگر همچون رئیس اداره فرهنگ و ارشاد شهر تهران، مدیر کل حوزه وزارتی سازمان میراث فرهنگی، معاون برنامه ریزی سازمان زیباسازی به همراه شهردار منطقه و معاونین ایشان اینجانب را همراهی می‌نمودند. نقاط مورد بازدید این منطقه به این شرح بوده اند:
۱. اداره برق، میدان شهدا و دیدار و گفتگو با مدیران و کارکنان این مجموعه
۲. بازارچه شهرستانی‌ها و دیدارو گفتگو با کسبه این بازارچه؛ همچنین بازدید از بافت فرسوده این بازارچه
۳. خانوادۀ کودکان شهید بمباران تهران در جنگ تحمیلی و دیدارو گفتگو با خانواده محترم آنها
۴. بیمارستان بوعلی و دیدار و گفتگو با مسئولین این بیمارستان
۵. میدان شهدا و بازدید از بخش های مختلف این میدان
۶. وضعیت بزرگراه امام علی(ع) و بازرسی از بخش هایی از اشکالات دسترسی این بزرگراه
۷. منزل پدر شهید محمدرضا حمیدی و دیدار و گفتگو با خانواده محترم این شهید
۸. منزل حبیب‌الله چایچیان (حسان) و دیدار و گفتگو با ایشان
۹. عمارت کلاه فرهنگی فرح آباد و دیدار و گفتگو با مسئولین آن در خصوث امکان دسترسی مردم به این عمارت و بازدید از بخش های مختلف آن
۱۰. بیمارستان شهید لواسانی (قصر یاقوت) و دیدار و گفتگو با مدیران این مجموعه و بازدید از اقدامات مسئولین بیمارستان در خصوص بازسازی عمارت زیبای قدیمی این بیمارستان
۱۱. بوستان جنگلی سرخه‌حصار و بازدید از وضعیت ایین بوستان
۱۲. زمین چوگان
بر اساس بازدید که در این برنامه از این منطقه انجام گردیده و همچنین بر اساس مطالعاتی که درباره مسائل شهری مختلف در این منطقه داشتم، و همچنین بر اساس گفتگوهایی که در طی این سال ها با مردم این محله و منطقه داشتم، لیستی از مشکلات این منطقه توسط مردم و شورایاران ارائه گردیده که به شرح زیر می باشند:
۱. مشکلات در ارائۀ مناسب خدمات شهری به دلیل باریک بودن برخی معابر (مانند برخی معابر بازارچۀ شهرستانی‌ها، محلۀ صفا ...)
۲. مشکلات دفع فاضلاب در برخی از محلات (مانند محلۀ صفا، محلۀ شورا، متصل نشدن سیستم فاضلاب محلۀ سرخه‌حصار به شبکۀ فاضلاب، محلۀ قاسم‌آباد... )
۳. مشکلات ناشی از وجود بافت فرسوده گسترده
۴. مشکلات ناشی از کم‌توجهی به فضای سبز یک‌پارچۀ منطقه (جنگل سرخه‌حصار، ...)
۵. مشکلات ناشی از فشردگی و ریزدانگی بافت مسکونی
۶. مشکلات ناشی از اقامت و اسکان غیر اصولی کارگران فصلی در برخی محلات منطقه
۷. محروم بودن برخی محلات از ارائه مناسب خدمات شهری (مانند محلۀ کوی زینبیه، ...)
۸. مشکلات ترافیک و حمل‌ونقل در برخی معابر (مانند چهارراه تهران‌پارس، اطراف ایستگاه مترو شهید کلاهدوز، خیابان امامت، ...)
۹. مشکلات ناشی از پایین بودن سرانۀ فرهنگی-اجتماعی و ورزشی (محلۀ قاسم‌آباد، پیروزی، آشتیانی، نیروی هوایی، ...)
۱۰. مشکلات ناشی از احداث بزرگراه‌ها و قطع دسترسی‌های محلی (مانند محلۀ کوی زینبیه، محلۀ آشتیانی، محلۀ صفا ...)
۱۱. مشکلات ناشی از حضور مهاجران غیر قانونی
۱۲. مشکلات زیست‌محیطی ناشی از دفع زباله و فاضلاب در مسیل‌های موجود در منطقه (مسیل جاجرود و سرخه‌حصار)
۱۳. مشکلات ناشی از ناهمگونی کاربری زمین‌ها در منطقه (مثلا استقرار پادگان نیروی هوایی در منطقۀ مسکونی، ...)
۱۴. مشکلات مرتبط با حریم منطقه (مثلا واقع شدن بخشی از سرخه حصار در حریم، ساخت‌وسازهای ترکمن‌ده، ...)
۱۵. مشکلات ناشی از پایین بودن سطح بهداشت (تجمع حیوانات و حشرات موذی در مسیل منوچهری در محلۀ امامت، کمبود مخزن زباله در محلۀ صفا، محلۀ نیروی هوایی، ...)
۱۶. آلودگی صوتی ناشی از فعالیت ترمینال شرق در محلۀ سرخه‌حصار
۱۷. مشکلات ناشی از بی‌توجهی در بازسازی برخی از معابر (بازسازی غیر اصولی آسفالت کوچه‌ها که باعث جاری شدن آب‌های سطحی به داخل منازل شهروندان در در محلۀ شهید اسدی شده است، ...)
در بازدیدی که از بخش های مختلف منطقه سیزده داشتم، علاوه بر نظارت و انتقال مباحث و مسائل این منطقه به مجموعه شورای اسلامی شهر تهران و طرح آنها در صحن و بخش های مختلف کارشناسی شورا، پیشنهاداتی نیز در حاشیه این بازدیدها ارائه نمودم و موضوعاتی با مسئولان و سازمانهای ذیربط مورد مذاکره قرار گرفتند که عبارت است از:
۱. ثبت ادارۀ برق در فهرست آثار ملی
۲. اتخاذ راهکارهایی برای استفادۀ عموم از موزۀ عمارت کلاه فرنگی و تبدیل آن به فضای توریستی
۳. مذاکراتی برای رفع مشکلات پیش روی بزرگراه امام علی (ع)
۴. حفظ و مرمت سر در سینما رنگین‌کمان
۵. ساماندهی میدان نیروی هوایی
۶. ساماندهی و بازپیرایی سیما و منظر خیابان پیروزی
۷. ساماندهی و بهسازی بازار شهرستانی
۸. ساماندهی و رسیدگی به وضعیت کارگران فصلی در منطقه
۹. مناسب‌سازی و ساماندهی فضای اطراف ترمینال شرق
۱۰. ساماندهی، بازپیرایی و حذف زوائد دیداری محور هفده شهریور
البته طرح این مباحث و پیشنهادها به تنهایی راهگشای تمام مشکلات محله ها و شورایاری ها نیست اما می تواند زمینه گفت و گو، ارائه نظر و پیشنهاد تکمیلی شهروندان به ویژه شورایاران را فراهم آورد.