هر چند که این موضوع از هفته‌ها قبل مورد بررسی روزنامه‌ها و خبرگزاری‌های مهم جهان بود اما روز گذشته کاخ سفید اعلام کرد که معافیت‌های تحریمی واردکنندگان نفت ایران از دوم ماه مه ‌دیگر تمدید نخواهد شد؛ اقدامی که تبعاتی برای بازار‌های جهانی نفت دارد. تحلیلگران بر این باورند که قطع صادرات نفت ایران آن هم در حالی که دو صادر کننده مهم دیگر نفت یعنی ونزوئلا و لیبی با بحران سیاسی دست به گریبانند، بازار نفت جهانی را به‌ طور جدی دچار چالش خواهد کرد.

اگرچه امریکا بر دو متحد خود یعنی ریاض و ابوظبی برای جایگزینی نفت ایران حساب باز کرده اما تحلیلگران معتقدند در واقعیت این تصمیم تاثیر زیادی در مناسبات نخواهد داشت، مشتریان نفت ایران همچنان به نفت ایران نیاز دارند و نفت ایران در بازار‌های بین‌المللی به فروش می‌رسد. افزایش قیمت نفت و افزایش تنش‌ها میان تولید‌کنندگان نفت از پیامد‌های دیگر این تصمیم خواهد بود.

**اهرم فشار نفت بر سر ایران
تحریم‌های نفتی به خصوص برای کشورهای وابسته به طلای سیاه‌ یکی از مهم‌ترین اهرم‌های اعمال فشار از جانب امریکاست که از زمان جنگ جهانی تا امروز بارها از آن استفاده شده است. اما به نظر می‌رسد، تحریم‌هایی که در شرایط فعلی بر ایران اعمال شده‌ نه تنها تکمیل‌کننده تحریم‌های قبلی که به نوعی مکمل آنها در افزایش بیشتر فشارهاست.

ایران قبل از این، روزانه بیش از 2.5 میلیون بشکه نفت صادر می‌کرد که با این اتفاق در خوش‌بینانه‌ترین حالت باید شاهد کاهش 1.7 میلیون بشکه‌ای بود. کاهشی که می‌تواند بیش از 10 میلیارد دلار از درآمدهای نفتی ایران را از بین ببرد. عربستان روی کاغذ توان افزایش ظرفیت تولید نفت خود را تا 1.5 میلیون بشکه در روز دارد به بیان دیگر عربستان می‌تواند روزانه بین 11.6 تا 11.8 میلیون بشکه نفت تولید کند. طبق برخی آمارها امارات توان تولید بیش از 2.5 میلیون بشکه نفت را دارد و حدود 40 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور به نفت بستگی دارد.

طبق آمارهای سال 2017 از میزان واردات نفت کشورهای خارجی از ایران، چین و هند مقصد 24 و 18 درصد صادرات نفتی ایران بودند و کره جنوبی نیز با 14 درصد در جایگاه سوم قرار دارد. ایران پس از برجام و تعلیق تحریم‌، صادرات نفت خود را به 2.5 میلیون بشکه نفت در روز رساند به‌ طوری که سال 2017 حدود 777 میلیون بشکه نفت صادر کرد که 62 درصد از نفت صادراتی به کشورهای آسیایی و 38 درصد نیز به کشورهای اروپایی فروخته شد.

آمارهای 2018 نیز بیان می‌کند که چین حدود 613 هزار بشکه، کره جنوبی 387 هزار بشکه، هند 258 هزار بشکه و ژاپن و ترکیه نیز به ترتیب 108 و 97 هزار بشکه نفت از ایران خریدند. هر چند این رقم نسبت به قبل از تحریم‌های سال 90 پایین‌تر بود اما به خوبی از سهم بالای نفت ایران در بازارهای آسیایی حکایت دارد.

**اشتباه محاسباتی در قیمت
با وجود اینکه امریکا تمام تمهیدات و توان خود را برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران به کار گرفته اما نتیجه تا این لحظه، افزایش حدود 40 درصدی قیمت‌ها از زمان آغاز تحریم‌ها و بالاترین سطح قیمت‌ها از نوامبر 2018 تاکنون بوده است. اما داستان به همین جا ختم نمی‌شود چراکه طبق گزارش جدید بانک مریل لینچ امریکا، احتمال جهش قیمتی نفت در سال جاری بسیار زیاد است.

محمدعلی خطیبی‌، نماینده سایق ایران در اوپک در گفت‌وگو با «اعتماد» از آماده‌سازی با هر رویدادی بیش از پیش‌بینی احتمال تمدید یا عدم تمدید معافیت‌ها تاکید کرد. خطیبی معتقد است، زمانی که معافیت‌ها برای 6 ماه صادر شد‌، ایران باید خود را آماده روزهای سخت‌تری می‌کرد و امید به تمدید معافیت‌ها عملا راه را برای اجرای دستورالعملی حیاتی برای ادامه فروش نفت ایران بسته است.

نماینده سابق ایران در اوپک آسیب‌پذیری اقتصاد ایران و وابستگی‌اش به نفت را مهم‌ترین معضل و نقطه ضعف ایران می‌داند که کشورهای دیگر از این وضعیت آگاهی کامل دارند به همین دلیل بیشترین فشار را از طریق تحریم‌های نفتی اعمال می‌کند تا اقتصاد را در گودال عمیقی قرار دهد.

**فروشندگان جدید‌، معضل خریداران نفت
عدم تمدید معافیت‌ها بیشترین لطمه را به کشورهای چین و هند به عنوان دو خریدار بزرگ نفتی می‌زند. هر چند این دو کشور نیز در این خصوص ساکت نماندند و در هر فرصتی مخالفت خود با تحریم‌های یکجانبه را اعلام کردند. چین ضمن تاکید بر این موضوع که همکاری چین با ایران در چارچوب قانون بوده است از ادامه تحریم‌های نفتی گله کرد. یک منبع آگاه هندی نیز با ابراز امیدواری از اینکه امریکا به هم‌پیمانان خود به جای قطع کامل خرید نفت امکان خرید بخشی از نفت ایران را بدهد زیرا قرار نبود خرید نفت به یک‌باره قطع شود.

گزارش‌ها حاکی از آن است که هنوز پالایشگاه‌های هند به دلیل اینکه لغو معافیت تحریمی امریکا مشخص نبوده، سفارشات خود را بر مبنای لغو معافیت‌های تحریمی ماه مه ‌تنظیم نکرده‌اند. ژاپن نیز با اینکه کمتر از دو کشور دیگر از ایران نفت می‌خرد اما نسبت به اقدامات جنجالی ترامپ که باعث بر هم خوردن تعادل بازار نفت می‌شود، واکنش نشان داد. هر چند ژاپنی‌ها قصد ندارند وارد جدل میان واشنگتن و تهران شوند اما هیروشیک سکو، وزیر اقتصاد، بازرگانی و صنعت ژاپن گفت کشورش حامی جلوگیری از تأثیر مخرب تحریم‌های امریکا بر ایران است.

به ‌نظر می‌رسد این کشور عضو اوپک اهمیت زیادی برای امنیت عرضه انرژی ژاپن داشته باشد. سکو گفت:«رابطه ژاپن با ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت جهان اهمیت دارد چون ژاپن نیاز به واردات تقریبا تمام نفت مصرفی خود دارد.» سکو ماهیت گفت‌وگوهای ژاپن با امریکا را در مورد تحریم‌های ایران فاش نکرد ولی گفت:«ما قصد داریم مذاکرات نزدیکی با امریکا داشته باشیم تا جلوی تاثیرات مخرب اقدامات امریکا را بر ثبات عرضه انرژی ژاپن و فعالیت شرکت‌های آن را بگیریم».

ترکیه به دنبال تیرگی روابطش با امریکا درصدد گرفتن معافیت برای واردات بیشتر است. چندی پیش ابراهیم کلین، سخنگوی ریاست‌جمهوری ترکیه گفت که کشورش از سیاست تحریم علیه ایران حمایت نمی‌کند و معتقد است این کار به نتیجه مورد نظر نمی‌رسد. وی اضافه کرد:«ما واضح گفتیم که می‌خواهیم به واردات نفت از ایران ادامه دهیم ولی ایران کشور همسایه ما هم هست، مردم نباید انتظار داشته باشند به ایران پشت کنیم».

سخنگوی وزارت نفت عراق نیز در خصوص افزایش تولید و جبران نبود عرضه احتمالی از سوی ایران گفت: عراق هیچ تصمیم یک‌جانبه‌ای برای جبران کاهش نفت در بازار به هر دلیلی نمی‌گیرد. عاصم جهاد از پایبندی عراق به توافق کاهش اوپک و متحدانش خبر داد و هر تصمیمی برای افزایش یا کاهش تولید نفت را نیازمند نظر اوپک دانست.

**دوئل با بازار نفت
سال گذشته و قبل از تحریم‌ها، که بهای نفت برای کشورهایی مانند امریکا بالا بود، عربستان با درخواست ترامپ تولید نفت را افزایش داد. این اقدام در کنار تحریم نفت ایران‌ باعث کاهش شدید درآمدهای نفتی به دنبال از دست رفتن بخش عمده‌ای از درآمدها برای کشورهای عربستان و روسیه تبدیل شد. در شرایط فعلی بین عرضه و تقاضای بازار نفت شکافی وجود دارد. هر چند ریاض و ابوظبی دوشادوش امریکا برای پر کردن جای ایران اعلام آمادگی کردند اما نباید از فرصت و پتانسیل روسیه برای گرفتن جای عربستان غافل شد. اما سکه تمدید یا عدم تمدید معافیت‌ها روی دیگری دارد و آن‌ افزایش نقش بیشتر روسیه به عنوان رقیب امریکا در بازارهای نفت است. اگر معافیت‌ها تمدید نشود، امریکا تامین انرژی برای چین که درصدد افزایش حجم اقتصاد خود و گرفتن جای امریکاست را سخت‌تر می‌کند.

از سویی ممکن است هر گونه تلاشی برای توافق با امریکا زیر سایه عدم تمدید معافیت‌ها از بین برود. از سویی دیگر هند نیز باید به دنبال فروشنده جدیدی باشد که یحتمل روسیه می‌تواند جای ایران را پر کند. این به معنای نزدیکی هند به روسیه به عنوان رقیب امریکاست. امریکا همواره خواهان کاهش صادرات نفت روسیه به اروپاست. با عدم تمدید معافیت‌ها، بشکه‌های روسی بیش از گذشته راهی اروپا می‌شوند.

خطیبی هر گونه تاثیر در بازار نفت را وابسته به واکنش اوپک و توافق اوپک پلاس می‌داند. به نظر او اگر اوپک پلاس تمدید شود و کشورهای توافق‌کننده‌ همچنان بر کاهش تولید تمرکز کنند، بازار نفت بیش از پیش دستخوش تغییر می‌شود و حتی می‌توان احتمال داد که قیمت هر بشکه نفت به بالاتر از 80 دلار برسد. اما اگر کشورهای عربستان و روسیه برای از دست ندادن سهم بازار عرضه خود را افزایش دهند‌، قیمت‌ها کاهش می‌یابند.

خطیبی در ادامه گفت: اکنون شرایط متفاوت است. در گذشته ما نفت‌مان را به خریداران می‌فروختیم ولی الان شرایطی است که باید نفت‌مان را بفروشیم. این کار نیازمند استفاده از تمام پتانسیل‌های دیپلماسی‌، سیاسی و اقتصادی است.

منبع: روزنامه اعتماد؛ 1398.02.03
گروه اطلاع رسانی**9370**9131