دوران مدرن پیوند مو در غرب به اواخر دهه 1950 بازمی‌گردد. در این تکنیک زیبایی برای رویش مجدد موهای سر که دچار ریزش شده‌اند، از پشت سر پیازهای دائمی مو برداشته و به نواحی بدون مو انتقال داده می‌شود. بعد از مدت کوتاهی فرد شاهد رویش تارهای موی سر پیوندزده‌شده خواهد بود. بعد از جراحی پیوند مو مانند هر عمل جراحی دیگری که نیازمند مراقبت‌هایی است، برای مراقبت از موی کاشته‌شده هم باید مواردی را رعایت کرد. اگر گشتی در فضای اینترنت بزنید برای نتیجه‌دهی مطلوب جراحی کاشت مو و رویش بهتر موها، مصرف انواع مختلف قرص‌های تقویت‌کننده مو، شامپو و لوسیون‌های متفاوت توصیه شده است که می‌تواند باعث سردرگمی و تردید فرد در استفاده از آنها شود. به همین بهانه در میزگرد این هفته به بررسی پرسش یکی از خوانندگان «سلامت» پرداخته‌ایم که برایمان نوشته: «حدود 8 ماه است کاشت مو انجام داده‌ام و از قرص‌های زینک‌پلاس، هیر ویت(Hair Vit) و شامپوی آلپسین کافئین استفاده می‌کنم. به نظر شما بین تونیک ضدریزش مو و لوسیون تقویت‌کننده موی سر، کدام‌یک بهتر است و بیوتین باید با چه دوزی مصرف شود؟ آیا بیوتین ۱۰۰۰ کافی است یا ۵۰۰۰؟»
مهین نادری
عرق کردن خطر ابتلا به عفونت را افزایش می‌دهد
: آقای دکتر! آیا بعد از کاشت مو به مراقبت‌های خاصی در دوره نقاهت نیاز است؟
اگر پیوند مو اصولی، علمی و با تکنیک درست انجام شود، به مراقبت خاصی نیاز ندارد و مراقبت‌های عمومی بعد از هر عمل جراحی سبک مثل مصرف منظم داروها، رعایت بهداشت، پرهیز از استعمال دخانیات و فعالیت ورزشی سنگین و... کفایت می‌کند. بعد از عمل پیوند مو، برای اینکه منطقه کاشت مو پوشیده شود، روی سر را با بانداژ می‌بندند. این بانداژ باید 24 تا 48 ساعت روی سر بماند. بعد از گذشت این زمان، بیمار مجدد به پزشک مراجعه می‌کند تا پانسمان تعویض شود. پس از برداشتن پانسمان، پزشک نحوه درست استحمام را در این مدت به فرد آموزش می‌دهد تا حین شستشو آسیبی به گرافت‌ها وارد نشود. اگر پیوند مو به روش FUT باشد، بعد از 10 روز تا 2 هفته فرد باید به مطب مراجعه کند تا بخیه‌ها کشیده شود. در روش FUT قسمت نواری‌شکلی از پوست پشت سر که دارای مو است را به عرض 1 تا 2 سانتی‌متر و به طول ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر برمی‌دارند و فولیکول‌های موی آن را زیر میکروسکوپ خارج می‌کنند سپس گرافت‌های جداشده را در قسمت طاس سر می‌کارند.
: یعنی محدودیتی برای استحمام نیست؟ نحوه شستن مو بعد از کاشت چگونه است؟
معمولا پس از گذشت 3 روز، محدودیتی برای استحمام وجود ندارد، فقط حین استحمام به هیچ‌وجه نباید از دوش با فشار آب زیاد استفاده شود. برای شستشو کافی است به آرامی با نوک انگشتان، شامپو روی سطح سر زده شود. به‌علاوه باید مراقب بود ناخن‌ها به گرافت‌ها گیر نکند و باعث کنده شدن آنها نشود. سپس با آبی که با فشار ملایم روی سر می‌ریزد، آبکشی شود. برای خشک کردن سر هم به هیچ‌وجه استفاده از حوله یا سشوار مجاز نیست و مو باید در معرض هوا خشک شود.
: آیا باید از شامپوی خاصی برای شستشو استفاده کرد؟
طی یکی- دو هفته اول سر فقط باید با شامپوی بچه شسته شود. بعد از آن نیازی به استفاده از شامپوی خاص برای شستشو نیست. فقط باید شامپو متناسب با موی سر باشد. در صورتی که فردی از ناحیه سر زیاد عرق می‌کند، به طور مرتب و روزانه باید سر خود را بشوید چون بی‌توجهی به این مساله می‌تواند با بروز عفونت همراه باشد.
: نحوه خوابیدن فردی که کاشت مو انجام داده، چگونه است؟
بهترین حالت خوابیدن بعد از عمل پیوند مو به پهلو یا به پشت است. البته زمانی که فرد به پشت می‌خوابد نحوه خوابیدن باید به‌گونه‌ای باشد که حتما سر بالاتر از سطح بدن قرار بگیرد و نباید روی شکم خوابید. دلیل این توصیه هم این است که تورم بیشتری در ناحیه صورت ایجاد نشود.
: می‌توان از کلاه برای محافظت از سر و قرار نگرفتن در معرض نور خورشید استفاده کرد؟
برخی افراد بعد از کاشت مو برای اینکه در معرض نور خورشید نباشند یا به دلیل ظاهر سر و تورمی که روی آن وجود دارد، تمایل به استفاده از کلاه برای پوشاندن آن دارند. تورم بعد از کاشت مو به تعداد برش‌های زده‌شده و عمق برش‌ها که برای محل کاشت استفاده می‌شود، بستگی دارد. استفاده از کلاه فقط در صورتی که گشاد و بافت آن توری باشد و باعث ایجاد فضای بسته و حالت کیپ روی سر نشود، منعی ندارد.
: محدودیتی هم در انجام فعالیت‌ها وجود دارد؟
بله، از دیگر مراقبت‌های خاص این دوران، اجتناب از فعالیت‌های سنگین و ورزش تا 2 هفته بعد از جراحی است. 2 تا 4 هفته بعد از عمل هم فقط فعالیت ورزشی سبک توصیه می‌شود اما 1 ماه بعد، فرد می‌تواند فعالیت طبیعی خود را داشته باشد. ضمن اینکه رفتن به سونای خشک و بخار هم به هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.
: مدت رشد مو بعد از کاشت چقدر است؟ مصرف دارو برای رویش بهتر موها لازم است؟
موی پیوندزده معمولا بعد از 2 هفته، وارد فاز استراحت می‌شود و شروع به ریزش می‌کند که طبیعی است و جای نگرانی‌ نیست. 3 تا 4 ماه پس از عمل کاشت، موها شروع به رشد می‌کنند و درست مانند موی سایر نواحی سر رویش خود را ادامه می‌دهند. برای رویش موی پیوندزده‌شده، به مصرف هیچ دارویی نیاز نیست. برخلاف تصور برخی افراد باید گفت استفاده از شامپوی خاص برای شستشو یا مکمل‌های تقویتی برای رویش موی کاشته ضروری نیست، مگر اینکه فردی دچار کمبود ویتامین‌ها و املاح باشد. در این صورت تحت نظر پزشک برای دوره کوتاه مصرف برخی مکمل‌ها پیشنهاد می‌شود. به‌طور کلی، اگر پیوند مو با تکنیک درست و توسط پزشک متخصص انجام شود، به اقدام خاصی برای رشد و تقویت موهای پیوندزده نیاز ندارد. چه‌بسا در مواردی فقط توصیه‌های غیرضروری و پرهزینه‌ به بیمار داده می‌شود. فقط برای دوره کوتاهی، مصرف آنتی‌بیوتیک خوراکی و داروهایی برای سرعت‌بخشیدن به رویش موهای کاشته‌شده الزامی است.
: آنتی‌بیوتیک و داروهای تسریع‌کننده رشد مو به چه منظور تجویز می‌شوند؟
تجویز آنتی‌بیوتیک‌‌ها برای پیشگیری از بروز عفونت است. محلول ماینوکسیدیل نیز برای تسریع در رویش موهای کاشته‌شده و جلوگیری از ریزش موهای غیرپیوندی تجویز می‌شود. در واقع با این داروها می‌توان سرعت ترمیم و بهبود را افزایش داد. گاهی اوقات حین رشد موها ممکن است مو زیر پوست باقی بماند و منجر به ایجاد فولیکولیت یا بروز عفونت در آن ناحیه شود. غیر از مصرف آنتی‌بیوتیک برای جلوگیری از عفونت، هم خود فرد و هم پزشک می‌تواند موی گیرافتاده در زیر پوست را خارج کند تا روند طبیعی خود را برای رویش ادامه بدهد.
: آیا سیگار کشیدن بعد از کاشت مو در نتیجه پیوند مو تاثیر دارد؟
بله، از دیگر توصیه‌های مهم بعد از پیوند مو، استفاده نکردن از قلیان، سیگار و مشروبات الکلی است. سیگار کشیدن بر خونرسانی به پوست سر تاثیر منفی دارد. سیگار می‌تواند جریان خون را در سر کاهش دهد و نتیجه کاشت مو را ضعیف ‌کند. ضمن اینکه افراد سیگاری در معرض تورم بعد از کاشت مو هستند بنابراین توصیه اکید می‌شود مواد دخانی را کنار بگذارند یا اینکه برای چند ماه قبل و بعد از کاشت مو به هیچ‌وجه از آن استفاده نکنند.
دکتر مجتبی امیری/ عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌ا...(عج)
از سبزیجات غافل نشوید
پیروی از برنامه غذایی متنوع و سالم که ویتامین‌ها و املاح موردنیاز را به بدن برساند، برای حفظ سلامت پوست و مو لازم و ضروری است. میان ویتامین‌ها‌ و املاح، ویتامین‌های گروه B و A، روی و آهن نقش کاملا شناخته‌شده‌ای در رشد و سلامت موها بازی می‌کنند. افرادی که لازم است مراقبت بیشتری از پوست و مویشان داشته باشند، به‌خصوص آنهایی که به‌تازگی کاشت مو انجام داده‌اند حتما باید الگوی غذایی سالم داشته باشند. این نکته بسیار اهمیت دارد که انرژی موردنیاز روزانه که از طریق مصرف خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها دریافت می‌شود، متناسب با نیاز بدن باشد. مطالعات نشان داده‌اند سوءتغذیه حتی سوءتغذیه پروتئین، داشتن الگوی غذایی نامناسب، زیاده‌روی در مصرف غذاهای پرکالری، پرچرب و غذاهای فرایندشده، باعث ایجاد فرایندهای استرس اکسیداتیو و التهاب در بدن می‌شود که سلامت عمومی بدن و به‌خصوص پوست و مو را به خطر می‌اندازد، در نتیجه از آنجا که برای رشد موهای جدید مضر است، توصیه می‌شود بعد از پیوند مو، مصرف این خوراکی‌ها کنار گذاشته شود یا اینکه به حداقل برسد.
مصرف چربی‌های اشباع که منابع آن سابق بر این، روغن‌های هیدروژنه نباتی، پیه، دنبه، کره، خامه و حتی چربی‌های اشباع موجود در گوشت قرمز و لبنیات هستند، تا حد ممکن کاهش یابد. بهترین جایگزین برای آنها روغن‌های گیاهی شامل روغن زیتون، ذرت، کانولا، آفتابگردان یا روغن کنجد است. البته در مصرف همین روغن‌های مفید و خوب هم نباید زیاده‌روی شود چراکه تراکم کالری بالایی دارند. کالری زیاد می‌تواند فرایند اکسیداتیو و التهاب را در بدن شروع کند و اثر سوئی بر سلامت مو و پوست بگذارد. بین ویتامین‌ها، مهم‌ترین خاصیت آنتی‌اکسیدانی را ویتامین E دارد. این ویتامین آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد و التهاب را کاهش می‌دهد و به رشد موها کمک می‌کند. منبع اصلی این ویتامین، روغن‌های مایع گیاهی به‌خصوص روغن زیتون تازه، سالم و بکر است که اسیدهای چرب بسیار ضروری را به بدن می‌رساند.
پروتئین‌‌های مصرفی نیز باید حتما از نوع پروتئین کامل باشد که شامل گوشت، تخم‌مرغ و شیر است بنابراین همه افراد خواهان پوست شاداب و موی باطراوت و به‌خصوص فردی که جراحی کاشت مو داشته، باید به مقدار کافی منابع پروتئین کامل که چربی اشباع کم دارند مثل لبنیات کم‌چرب و تخم‌مرغ مصرف کنند. مصرف گوشت قرمز هم باید محدود شود زیرا منبع چربی اشباع است که به شدت می‌تواند مضر باشد.
با توجه به اینکه تمامی ویتامین‌های گروه B برای سلامت پوست و مو ضروری و لازم هستند، کربوهیدرات مصرفی باید از نوع کامل باشد. نان سنگک، بربری و تافتون از آرد کامل‌تری تهیه می‌شود و میزان ویتامین گروه B آن زیاد است. ضمن اینکه این نان‌ها، نمایه گلایسمی خوبی دارند و با مصرفشان قندخون به سرعت بالا نمی‌رود. دیده شده یکی از مواردی که به شدت روی سلامت عمومی بدن و همچنین سلامت پوست و مو تاثیر منفی دارد، بالارفتن مکرر قندخون است. مصرف کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده مثل نان لواش، باگت، فانتزی، فرانسوی، قند و شکر و شیرینی‌هایی که در ترکیبات آن از قند ساده استفاده شده، می‌تواند سطح قندخون را به سرعت بالا ببرد. قندخون بالا باعث افزایش التهاب در بدن و به دنبال آن تاخیر در بهبود و ترمیم زخم و جراحت بعد از عمل پیوند مو یا حتی تشدید عفونت می‌شود.
وضعیت تغذیه تاثیر قابل‌توجهی بر بهبود و ترمیم زخم دارد. ویتامینC در روند بهبود سریع‌تر زخم‌ها نقش موثری دارد بنابراین باید از بهترین منابع آن که شامل انواع سبزی، صیفی و میوه‌های تازه است، استفاده شود. ضمن اینکه ترکیبات آنتی‌اکسیدان که ضدفرایندهای اکسیداتیو و التهاب عمل می‌کنند، بیشتر در میوه و سبزی‌ها وجود دارد. توصیه می‌شود حتما سبزی، صیفی و میوه‌های تازه به‌طور کامل در برنامه غذایی گنجانده شود. باید همراه صبحانه، ناهار و شام و حتی در میان‌وعده از این گروه غذایی مصرف شود. مصرف خود میوه به صورت تازه و سالم به آبمیوه آن برتری دارد چراکه هر فرایندی که روی میوه و سبزی‌ها انجام شود، باعث می‌شود میزان ترکیبات آنتی‌اکسیدانی آن کاهش یابد. ضمن اینکه فیبر موجود در میوه و سبزی به احساس سیری کمک می‌کند و سبب می‌شود فرد پرخوری نکند. به علاوه در بهبود فرایند هضم و بهبود سطح قندخون موثر است. داشتن فعالیت فیزیکی مناسب می‌تواند به بهبود متابولیسم بدن کمک کند. متابولیسم مناسب برای سلامت عمومی بدن و همچنین حفظ سلامت و زیبایی پوست و مو ضروری است. البته فعالیت فیزیکی فردی که به تازگی مو کاشته، باید مناسب و متعادل باشد، نه فعالیت ورزشی سنگین و شدید که با تعریق همراه است.
همیشه توصیه متخصصان بر این است که همه موادمغذی به شکل طبیعی دریافت شود. اگر همه گروه‌های غذایی به مقدار کافی مصرف شوند نیازی به دریافت مکمل نیست ولی اگر به هر دلیلی الگوی غذایی فرد نشان دهد دچار کمبود ریزمغذی‌هاست، مصرف مکمل با دوز مشخص برای دوره معین به فرد توصیه می‌شود، مثلا برای خانم‌هایی که کاشت مو انجام داده‌اند و در معرض کمبود آهن هستند مکمل آهن یا برای آقایان مکمل روی تجویز می‌شود. اگر لازم باشد، مصرف مکمل‌های امگا3 به علت پیشگیری از التهاب و تعادل نسبت چربی خوب در بدن و همچنین مکمل‌های گروه ویتامین B، B1، B2 و B6، اسیدفولیک و بیوتین که بسیار در سلامت مو مهم هستند، به این افراد توصیه می‌شود.
دکتر محمدرضا وفا/ عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران
پس از کاشت مو استفاده از مکمل‌ها ضروری نیست
داروهای تجویزی بعد از کاشت مو شامل مسکن، آنتی‌بیوتیک‌های موضعی و داروهایی برای کاهش تورم بعد از جراحی است.
البته مسکن‌ مصرفی برای کاهش درد بهتر است استامینوفن کدئین باشد، نه از خانواده مسکن‌های بروفن و ژلوفن چرا که این مسکن‌ها خطر بروز خونریزی را افزایش می‌دهند.
در مرحله اول بعد از عمل پیوند مو که حدود یک هفته تا 10 روز طول می‌کشد، تجویز آنتی‌بیوتیک صددرصد لازم و ضروری نیست زیرا احتمال خطر عفونت بعد از پیوند مو به دلیل پرخون بودن پوست سر، بسیار کم است، مگر اینکه کاشت مو در شرایط غیربهداشتی و استریل انجام شده باشد.
بعد از گذشت این مدت، از هفته دوم و سوم بعد از کاشت مو، ریزش مو شروع می‌شود. برخلاف تصور عموم، همه افراد متقاضی کاشت مو طاس نیستند و در بیشتر موارد، این افراد در قسمت‌هایی از سر دارای مو هستند.
از این رو، بعد از پیوند مو حفظ موهای قبلی خود فرد بسیار اهمیت دارد و باید با اقدام درمانی موثر، احتمال آسیب‌رسیدن به موهای قبلی فرد را کاهش داد و از ریزش آنها جلوگیری کرد.
برای این منظور، استفاده از برخی داروها مثل فیناستراید و ماینوکسیدیل از هفته دوم بعد از عمل کاشت مو تجویز می‌شود.
اگرچه حدود 3 هفته قبل از شروع پیوند مو، به بیمار توصیه می‌شود مصرف ماینوکسیدیل را قطع کند، از هفته سوم و چهارم بعد از کاشت مو، می‌توان مجدد از این محلول استفاده کرد. به کمک محلول ماینوکسیدیل، هم سرعت رشد موهای کاشته‌شده افزایش می‌یابد و هم موهای قبلی فرد حفظ می‌شود.
مصرف داروی فیناستراید نیز برای حفظ موهای طبیعی و قبلی خود فرد به دلیل اینکه حساس شده و مستعدریزش هستند، حتمی و ضروری است.
اغلب یکی از سوال‌های بیماران این است که تا چه زمان باید فیناستراید را مصرف کرد؟!
باید گفت شاید لازم باشد تا چند سال بعد از کاشت موی پیوندی، مصرف آن را ادامه بدهند. البته محلول ماینوکسیدیل را هم می‌توان برای مدت طولانی استفاده کرد ولی قبل از آن از بیمار پرسیده می‌شود آیا مشکلی در استفاده مرتب و به موقع آن برای دوره بلندمدت دارد یا نه؟
استفاده از مکمل‌های تقویتی هم برای همه کسانی که کاشت مو انجام داده‌اند، ضروری نیست، بلکه مصرف آن با توجه به شرایط فرد، توصیه می‌شود. در صورتی که فرد رژیم غذایی نامناسبی داشته و دچار کمبود املاح و ویتامین‌ها باشد، حتما مصرف مولتی‌ویتامین و مکمل‌های تقویتی حاوی بیوتین، روی و...، برای دوره 1 تا 3 ماهه تجویز می‌شود بنابراین اینکه بیوتین هزار میکروگرم مصرف شود یا 5 هزار میکروگرم، برحسب رژیم تغذیه‌ای فرد متفاوت خواهد بود.
این موضوع در مورد استفاده از تونیک ضدریزش مو یا لوسیون مو یا شامپوهای خاص نیز صدق می‌کند و جزو مواردی است که باید با تشخیص و تجویز پزشک معالج استفاده شود.
برخی بیماران ممکن است بعد از هفته دوم و سوم جراحی دچار جوش در ناحیه سر شوند.
احتمال بروز چند جوش بعد از کاشت مو طبیعی است بنابراین اگر تعداد جوش‌ها کم باشد، جای نگرانی نیست. با تجویز داروهای آنتی‌بیوتیک موضعی مثل محلول کلیندامایسین و داروهای ضدالتهابی مثل قطره‌های کورتونی می‌توان آن را درمان کرد ولی اگر تعداد جوش‌ها زیاد است و برای مدت طولانی روی سر ایجاد شده، نیاز به درمان جدی است.
در این شرایط حتما باید از ضایعات، نمونه‌برداری و آزمایش‌های‌ پوستی انجام شود.
دکتر امیرهوشنگ احسانی
عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران