مخالفت زنان قزوین با تصویب قانون کشف حجاب
زنان غیرتمند و مسلمان قزوین در کنار مردان، علما و مراجع تقلید، از همان آغازین روز‌های تصویب و اجرایی شدن قانون کشف حجاب در ۱۷ دی ۱۳۱۴ و همنوا با شهدای مسجد گوهرشاد، مخالفت خود را با تجدد منهای اسلام اعلام کردند و در طول قریب به ۵۵ سال حکومت پهلوی، با حفظ حجاب و پوشش اسلامی، به مقابله با تفکرات پهلوی اول و دوم برخاستند.
قزوین در کوران حوادث تاریخی
قزوین به دلیل موقعیت‌های سیاسی و جغرافیایی، همواره یکی از مناطق مهم و مورد وثوق حکومت های مختلف از اشکانیان گرفته تا پهلوی، محسوب می شد. با ظهور اسلام، قزوین به دلیل موقعیت جغرافیایی و سیاسی مورد توجه مسلمانان قرار گرفت و به یکی از مناطق مهم اعزام مجاهدین به مناطق شرقی تبدیل شد.
اوج شکوفایی قزوین به دوران سلطنت صفویان و به رسمیت شناختن مذهب تشیع برمی گردد و شاه طهماسب اول، به دلیل تعرضات پی در پی عثمانی به تبریز، قزوین را به عنوان پایتخت برمی گزیند. قزوین در نیم قرنی که پایتخت ایران بود، نه تنها از نظر سیاسی و اقتصادی مرکز ثقل ایران به حساب آمد بلکه در عرصه فرهنگی و مذهبی نیز به یکی از مهمترین مراکز کشور و منطقه تبدیل شد.
حوادث مشروطیت در دوران قاجار، جنگ جهانی اول و کودتای رضاخان، بار دیگر این شهر را به اوج رساند و به کانون تحولات سیاسی و اجتماعی در ایران تبدیل کرد.
آغاز کودتای رضاخان از گراند هتل قزوین
مهمترین رویداد معاصر در قزوین، طرح کودتای انگلیسی سوم اسفند ۱۲۹۹ هجری شمسی بود که به وسیله ژنرال آیرونساید، سید ضیاءالدین طباطبایی، رضاخان میرپنج و تعدادی دیگر از رجال کشوری و لشکری در گراند هتل قزوین طراحی و اجرا شد.
در جریان سرکوب نهضت جنگل و جنگ‌های میان روس‌های سفید و بلشویک ها نیز قزوین از مناطق مهم و راهبردی به حساب می آمد که بار‌ها در معرض هجوم بیگانگان قرار گرفت. در حقیقت در این زمان مرکز ثقل سیاست ایران از تهران به قزوین منتقل شده و بسیاری از نیرو‌های قزاق و انگلیسی در این شهر مستقر شده بودند.
رضاخان، فرمانده آتریاد همدان هنگامی که در «آقابابا قزوین» اردو زده بود، مورد شناسایی ژنرال آیرونساید، فرمانده کل قوای انگلیس قرار گرفت و طرح کودتا نیز در این شهر ریخته شد. در ۲۵ بهمن ۱۲۹۹ هجری شمسی حرکت به سمت تهران برای کودتا آغاز شد و از این زمان تا به قدرت رسیدن رضاخان به سلطنت ایران و انقراض قاجاریه در سال ۱۳۰۴ به مدت ۵ سال رضاخان به چهره سیاسی و نظامی کشور تبدیل شد.
وی ابتدا به عنوان سردار سپه در کابینه های مختلف تا سال ۱۳۰۳ وزارت جنگ را بر عهده گرفت و پس از آن به عنوان نخست وزیر به مدت 2 سال انتخاب شد. وی پس از رسیدن به سلطنت با تکیه بر ارتش و کمک مشاورانی چون؛ داور، تیمورتاش، فیروز فرمانفر، فروغی و البته مشاوره کسانی، چون اردشیر ریپورتر از عوامل انگلیسی در ایران، برنامه‌هایی را در جهت نوسازی کشور به اجرا گذاشت که تأکید اصلی آن برای هویت زدایی اسلامی- ایرانی از جامعه، حذف روحانیت و ترویج غربگرایی و رواج فرهنگ مدرنیته در کشور بود.
در راستای تحقق این اهداف، وی و مشاورانش به تدریج با طرح مسائلی مانند متحدالشکل کردن لباس در سال ۱۳۰۶ و اعطای مجوز به روحانیون برای پوشیدن لباس در سال ۱۳۰۷ استفاده از کلاه پهلوی و شاپو، احیای ناسیونالیسم ایرانی به موازات تضعیف مذهب و نهایتاً کشف حجاب در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی، بخش عمده ای از جامعه را مخالف خود کرده بود. به رغم مخالفت و نارضایتی گسترده مردم، رضا شاه با تکیه بر نیرو‌های نظامی که در اختیار داشت، کوچک ترین مخالفت ها را سرکوب و هرگونه صدایی را در نطفه خاموش می کرد. او در مدت ۱۶ سال سلطنت خود نه تنها بسیاری از آزادی خواهان مانند آیت الله سید حسن مدرس را به شهادت رساند، بلکه بسیاری از مشاوران خود را به تدریج به کام مرگ فرستاد.
آشنایی اولیه رضاخان با کشف حجاب
رضاخان هنگام بازدید از ترکیه در ۱۲ خرداد ۱۳۱۳ برای اولین بار با مسئله کشف حجاب آشنا شد و به همین دلیل نیز پس از بازگشت به صورت جدی به اجرای آن پرداخت. رضاخان به همراه همسر و دخترانش در جشنی که در دانشسرای عالی دختران در ۱۷ دی ۱۳۱۴ تشکیل شده بود، اولین بار مسئله کشف حجاب را مطرح کرد.
در اسنادی که در کتاب‌های «از قاجاریه به پهلوی بر اساس اسناد وزارت خارجه آمریکا» و «رضا شاه و بریتانیا بر اساس اسناد وزارت خارجه آمریکا» ترجمه و منتشر شده، درباره تصمیم پهلوی اول برای کشف حجاب آمده است:
روز ۱۷ دی ۱۳۱۴ موکب اعلیحضرت همایون شاهنشاهی و موکب علیاحضرت ملکه پهلوی و والاحضرتین شاهدخت برای افتتاح دانشسرای مقدماتی و اعطای دانشنامه‌های محصلات طب و قابلگی به عمارت جدید دانشسرای مقدماتی نزول اجلال فرمودند. حضور علیاحضرت ملکه پهلوی و والاحضرتین شاهدخت در مراسم افتتاح فصل تازه‌ای در تاریخ جدید ایران و مرحله نوینی در دوره حیات اجتماعی کشور ماست....
در این چند روزه برای پیروی از سرمشق اعلیحضرت همایونی شاهنشاه و اطاعت از منویات شاهانه....
مهمانی‌های متعدد داده می شود که خانم ها نیز در آن شرکت می کنند و بدین ترتیب باید روز ۱۷ دی ماه را تاریخ اصلاح اجتماعی زنان در ایران دانست.»
پس از این بود که قانون کشف حجاب به صورت رسمی و با زور و خشونت و ارعاب در کشور به اجرا درآمد.
مخالفت زنان قزوینی با کشف حجاب
متحدالشکل کردن لباس و کشف حجاب که با فرهنگ اسلامی- ایرانی مغایرت داشت در سراسر کشور با مخالفت های جدی مواجه شد.
بر اساس اسناد منتشر شده در کتاب «تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد» که مرکز بررسی اسناد تاریخی منتشر کرده است، در قزوین نیز به علت ماهیت مذهبی این شهر از همان ابتدا مخالفت های زیادی با این قوانین ضد اسلامی صورت گرفت، به طوری که در ماجرای متحدالشکل کردن لباس، حاکم قزوین به نام «لسان سپهر» تا حدودی خود را از ترس واکنش‌های مردم کنار کشید.
کشف حجاب که یک توطئه استعماری برای تضعیف جوامع اسلامی محسوب می شود، در ایران نیز، مانند ترکیه و افغانستان که به وسیله آتاتورک و امان الله خان اجرا شده بود، با پافشاری رضاخان اجرا شد و در این مسیر، مقاومت زیادی از سوی مردم صورت گرفت. بر اساس اسناد موجود، بسیاری از زن ها ترجیح می دادند که دیگر از خانه ها بیرون نیایند، اما برخی از زنان که در معابر حضور داشتند، به وسیله مأمورین رضاخان مجبور به برداشتن پوشش اسلامی خود می شدند.
در شهرستان قزوین نیز به گفته اسناد ساواک که در جلد اول کتاب «انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک» منتشر شده است، مقاومت های زیادی علیه این طرح استعماری صورت گرفت و همانگونه که گفته شد، حتی بسیاری از زنان از بیرون رفتن از خانه اجتناب کردند.
زنان غیرتمند و مسلمان قزوین در کنار مردان، علما و مراجع تقلید، از همان آغازین روز‌های تصویب و اجرایی شدن قانون کشف حجاب در ۱۷ دی ۱۳۱۴ و همنوا با شهدای مسجد گوهرشاد، مخالفت خود را با تجدد منهای اسلام اعلام کردند و در طول قریب به ۵۵ سال حکومت پهلوی، با حفظ حجاب و پوشش اسلامی، به مقابله با تفکرات پهلوی اول و دوم برخاستند.
قزوین در کوران حوادث تاریخی
قزوین به دلیل موقعیت‌های سیاسی و جغرافیایی، همواره یکی از مناطق مهم و مورد وثوق حکومت های مختلف از اشکانیان گرفته تا پهلوی، محسوب می شد. با ظهور اسلام، قزوین به دلیل موقعیت جغرافیایی و سیاسی مورد توجه مسلمانان قرار گرفت و به یکی از مناطق مهم اعزام مجاهدین به مناطق شرقی تبدیل شد.
اوج شکوفایی قزوین به دوران سلطنت صفویان و به رسمیت شناختن مذهب تشیع برمی گردد و شاه طهماسب اول، به دلیل تعرضات پی در پی عثمانی به تبریز، قزوین را به عنوان پایتخت برمی گزیند. قزوین در نیم قرنی که پایتخت ایران بود، نه تنها از نظر سیاسی و اقتصادی مرکز ثقل ایران به حساب آمد بلکه در عرصه فرهنگی و مذهبی نیز به یکی از مهمترین مراکز کشور و منطقه تبدیل شد.
حوادث مشروطیت در دوران قاجار، جنگ جهانی اول و کودتای رضاخان، بار دیگر این شهر را به اوج رساند و به کانون تحولات سیاسی و اجتماعی در ایران تبدیل کرد.
آغاز کودتای رضاخان از گراند هتل قزوین
مهمترین رویداد معاصر در قزوین، طرح کودتای انگلیسی سوم اسفند ۱۲۹۹ هجری شمسی بود که به وسیله ژنرال آیرونساید، سید ضیاءالدین طباطبایی، رضاخان میرپنج و تعدادی دیگر از رجال کشوری و لشکری در گراند هتل قزوین طراحی و اجرا شد.
در جریان سرکوب نهضت جنگل و جنگ‌های میان روس‌های سفید و بلشویک ها نیز قزوین از مناطق مهم و راهبردی به حساب می آمد که بار‌ها در معرض هجوم بیگانگان قرار گرفت. در حقیقت در این زمان مرکز ثقل سیاست ایران از تهران به قزوین منتقل شده و بسیاری از نیرو‌های قزاق و انگلیسی در این شهر مستقر شده بودند.
رضاخان، فرمانده آتریاد همدان هنگامی که در «آقابابا قزوین» اردو زده بود، مورد شناسایی ژنرال آیرونساید، فرمانده کل قوای انگلیس قرار گرفت و طرح کودتا نیز در این شهر ریخته شد. در ۲۵ بهمن ۱۲۹۹ هجری شمسی حرکت به سمت تهران برای کودتا آغاز شد و از این زمان تا به قدرت رسیدن رضاخان به سلطنت ایران و انقراض قاجاریه در سال ۱۳۰۴ به مدت ۵ سال رضاخان به چهره سیاسی و نظامی کشور تبدیل شد.
وی ابتدا به عنوان سردار سپه در کابینه های مختلف تا سال ۱۳۰۳ وزارت جنگ را بر عهده گرفت و پس از آن به عنوان نخست وزیر به مدت 2 سال انتخاب شد. وی پس از رسیدن به سلطنت با تکیه بر ارتش و کمک مشاورانی چون؛ داور، تیمورتاش، فیروز فرمانفر، فروغی و البته مشاوره کسانی، چون اردشیر ریپورتر از عوامل انگلیسی در ایران، برنامه‌هایی را در جهت نوسازی کشور به اجرا گذاشت که تأکید اصلی آن برای هویت زدایی اسلامی- ایرانی از جامعه، حذف روحانیت و ترویج غربگرایی و رواج فرهنگ مدرنیته در کشور بود.
در راستای تحقق این اهداف، وی و مشاورانش به تدریج با طرح مسائلی مانند متحدالشکل کردن لباس در سال ۱۳۰۶ و اعطای مجوز به روحانیون برای پوشیدن لباس در سال ۱۳۰۷ استفاده از کلاه پهلوی و شاپو، احیای ناسیونالیسم ایرانی به موازات تضعیف مذهب و نهایتاً کشف حجاب در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی، بخش عمده ای از جامعه را مخالف خود کرده بود. به رغم مخالفت و نارضایتی گسترده مردم، رضا شاه با تکیه بر نیرو‌های نظامی که در اختیار داشت، کوچک ترین مخالفت ها را سرکوب و هرگونه صدایی را در نطفه خاموش می کرد. او در مدت ۱۶ سال سلطنت خود نه تنها بسیاری از آزادی خواهان مانند آیت الله سید حسن مدرس را به شهادت رساند، بلکه بسیاری از مشاوران خود را به تدریج به کام مرگ فرستاد.
آشنایی اولیه رضاخان با کشف حجاب
رضاخان هنگام بازدید از ترکیه در ۱۲ خرداد ۱۳۱۳ برای اولین بار با مسئله کشف حجاب آشنا شد و به همین دلیل نیز پس از بازگشت به صورت جدی به اجرای آن پرداخت. رضاخان به همراه همسر و دخترانش در جشنی که در دانشسرای عالی دختران در ۱۷ دی ۱۳۱۴ تشکیل شده بود، اولین بار مسئله کشف حجاب را مطرح کرد.
در اسنادی که در کتاب‌های «از قاجاریه به پهلوی بر اساس اسناد وزارت خارجه آمریکا» و «رضا شاه و بریتانیا بر اساس اسناد وزارت خارجه آمریکا» ترجمه و منتشر شده، درباره تصمیم پهلوی اول برای کشف حجاب آمده است:
روز ۱۷ دی ۱۳۱۴ موکب اعلیحضرت همایون شاهنشاهی و موکب علیاحضرت ملکه پهلوی و والاحضرتین شاهدخت برای افتتاح دانشسرای مقدماتی و اعطای دانشنامه‌های محصلات طب و قابلگی به عمارت جدید دانشسرای مقدماتی نزول اجلال فرمودند. حضور علیاحضرت ملکه پهلوی و والاحضرتین شاهدخت در مراسم افتتاح فصل تازه‌ای در تاریخ جدید ایران و مرحله نوینی در دوره حیات اجتماعی کشور ماست....
در این چند روزه برای پیروی از سرمشق اعلیحضرت همایونی شاهنشاه و اطاعت از منویات شاهانه....
مهمانی‌های متعدد داده می شود که خانم ها نیز در آن شرکت می کنند و بدین ترتیب باید روز ۱۷ دی ماه را تاریخ اصلاح اجتماعی زنان در ایران دانست.»
پس از این بود که قانون کشف حجاب به صورت رسمی و با زور و خشونت و ارعاب در کشور به اجرا درآمد.
مخالفت زنان قزوینی با کشف حجاب
متحدالشکل کردن لباس و کشف حجاب که با فرهنگ اسلامی- ایرانی مغایرت داشت در سراسر کشور با مخالفت های جدی مواجه شد.
بر اساس اسناد منتشر شده در کتاب «تغییر لباس و کشف حجاب به روایت اسناد» که مرکز بررسی اسناد تاریخی منتشر کرده است، در قزوین نیز به علت ماهیت مذهبی این شهر از همان ابتدا مخالفت های زیادی با این قوانین ضد اسلامی صورت گرفت، به طوری که در ماجرای متحدالشکل کردن لباس، حاکم قزوین به نام «لسان سپهر» تا حدودی خود را از ترس واکنش‌های مردم کنار کشید.
کشف حجاب که یک توطئه استعماری برای تضعیف جوامع اسلامی محسوب می شود، در ایران نیز، مانند ترکیه و افغانستان که به وسیله آتاتورک و امان الله خان اجرا شده بود، با پافشاری رضاخان اجرا شد و در این مسیر، مقاومت زیادی از سوی مردم صورت گرفت. بر اساس اسناد موجود، بسیاری از زن ها ترجیح می دادند که دیگر از خانه ها بیرون نیایند، اما برخی از زنان که در معابر حضور داشتند، به وسیله مأمورین رضاخان مجبور به برداشتن پوشش اسلامی خود می شدند.
در شهرستان قزوین نیز به گفته اسناد ساواک که در جلد اول کتاب «انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک» منتشر شده است، مقاومت های زیادی علیه این طرح استعماری صورت گرفت و همانگونه که گفته شد، حتی بسیاری از زنان از بیرون رفتن از خانه اجتناب کردند.
کوچ مردم به کشور‌های اطراف برای مقابله با قانون کشف حجاب
در برخی مناطق مرزی کشور مخالفت با این طرح چنان بود که بسیاری از قبایل ترجیح می دادند ایران را ترک کنند تا اینکه این قانون را اجرا کنند.
بر همین اساس در دستوری از وزارت جنگ برای مقامات کشوری و لشکری در ۱۳۱۴/۱۰/۲۱ آمده است:
«نظر به این که از ورود خانم ها با حجاب به اماکن تفریحی از قبیل سینما‌ها و تئاتر‌ها و کافه ها و مهمانخانه‌ها و غیر جلوگیری می شود، مقتضی است قدغن فرمایید، مراتب را به عموم افسران آن قسمت اطلاع دهند.»
و در سندی دیگر از افسران خواسته می شود:
«حسب المقرر، پس از اجرای مهمانی ها، خانم های افسران نباید چادر استعمال نمایند. مقتضی است قدغن فرمایید به وسایل مقتضی این موضوع را به افسران گوشزد نمایند.»
با این حال، اما زنان مؤمن و انقلابی قزوین، هیچگاه از ارزش‌های اسلامی و حفظ حجاب، دست نمی کشند و شانه به شانه مردان انقلابی، در تظاهرات ها، حضور جدی پیدا می کنند.
در برخی مناطق مرزی کشور مخالفت با این طرح چنان بود که بسیاری از قبایل ترجیح می دادند ایران را ترک کنند تا اینکه این قانون را اجرا کنند.
بر همین اساس در دستوری از وزارت جنگ برای مقامات کشوری و لشکری در ۱۳۱۴/۱۰/۲۱ آمده است:
«نظر به این که از ورود خانم ها با حجاب به اماکن تفریحی از قبیل سینما‌ها و تئاتر‌ها و کافه ها و مهمانخانه‌ها و غیر جلوگیری می شود، مقتضی است قدغن فرمایید، مراتب را به عموم افسران آن قسمت اطلاع دهند.»
و در سندی دیگر از افسران خواسته می شود:
«حسب المقرر، پس از اجرای مهمانی ها، خانم های افسران نباید چادر استعمال نمایند. مقتضی است قدغن فرمایید به وسایل مقتضی این موضوع را به افسران گوشزد نمایند.»
با این حال، اما زنان مؤمن و انقلابی قزوین، هیچگاه از ارزش‌های اسلامی و حفظ حجاب، دست نمی کشند و شانه به شانه مردان انقلابی، در تظاهرات ها، حضور جدی پیدا می کنند.
سخن پایانی
تأکید بر سبک زندگی اسلامی- ایرانی، حفظ حجاب و پیروی از مکتب امام خمینی (ره) و علما، کلید واژه‌هایی هستند که هنوز هم می توان با گذشت ۴۰ سال از پیروزی انقلاب اسلامی، آثار آن را در میان زنان استان قزوین مشاهده کرد.
پیروی زنان و مردان انقلابی قزوین از فرامین امام خمینی (ره) و بهره مندی از آموزش‌های اخلاقی علمایی، چون آیت الله سید عباس ابوترابی، آیت الله سید ابوتراب ابوترابی، آیت الله موسوی شالی، آیت الله تاری وردی، آیت الله هادی باریک بین، آیت الله شهیدی و... در مساجد و منابر، نقطه عطفی در این زمینه محسوب می شود.
نگارنده: صادق سلمانی
تأکید بر سبک زندگی اسلامی- ایرانی، حفظ حجاب و پیروی از مکتب امام خمینی (ره) و علما، کلید واژه‌هایی هستند که هنوز هم می توان با گذشت ۴۰ سال از پیروزی انقلاب اسلامی، آثار آن را در میان زنان استان قزوین مشاهده کرد.
پیروی زنان و مردان انقلابی قزوین از فرامین امام خمینی (ره) و بهره مندی از آموزش‌های اخلاقی علمایی، چون آیت الله سید عباس ابوترابی، آیت الله سید ابوتراب ابوترابی، آیت الله موسوی شالی، آیت الله تاری وردی، آیت الله هادی باریک بین، آیت الله شهیدی و... در مساجد و منابر، نقطه عطفی در این زمینه محسوب می شود.
نگارنده: صادق سلمانی
نظر شما