به گزارش خبرنکار خبرگزاری صدا و سیما؛ با نگاهی گذرا به زندگی نامه امام حسن مجتبی علیه السلام، جلوه‌های حقانیت و برجستگی‌های ممتاز آن حضرت بر همگان نمودار می‌شود.

امام حسن علیه السلام سال سوم هجرت در مدینه متولد شد و ۷ سال و اندی جد خود را درک کرد و در آغوش مهر آن حضرت به سر برد و پس از رحلت پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله که با رحلت حضرت فاطمه ۳ ماه یا ۶ ماه بیشتر فاصله نداشت تحت تربیت پدر بزرگوار خود قرار گرفت.

امام حسن علیه السلام پس از شهادت پدر بزرگوار خود به امر خدا و طبق وصیت آن حضرت، به امامت و خلافت رسید و نزدیک به ۶ ماه به اداره امور مسلمانان پرداخت و در این مدت معاویه که دشمن سرسخت امام علی و خاندان او بود و سال‏ها به طمع خلافت جنگیده بود به عراق که مقر خلافت امام حسن علیه السلام بود لشکر کشید و جنگ آغاز کرد و از سوی دیگر سرداران لشکریان آن حضرت را به تدریج با پول‏های گزاف و نوید‌های فریبنده اغوا کرد و لشکریان را بر آن حضرت شورانید.

بالاخره آن حضرت به صلح مجبور شد خلافت ظاهری را با شرایطی (به شرط این‏که پس از درگذشت معاویه دوباره خلافت به امام حسن علیه السلام برگردد و خاندان و شیعیانش از تعرض مصون باشند) به معاویه واگذار کرد.

معاویه به این ترتیب خلافت اسلامی را قبضه کرد و وارد عراق شده و در سخنرانی عمومی رسمی شرایط صلح را لغو و از هر راه ممکن استفاده کرد و سخت‏‌ترین فشار و شکنجه را بر اهل بیت و شیعیان ایشان روا داشت.

امام حسن علیه السلام در تمام مدت امامت خود که ۱۰ سال طول کشید در نهایت شدت و اختناق زندگی کرد و هیچ‏گونه امنیتی حتی در داخل خانه خود نداشت و بالاخره در سال ۵۰ هجری به تحریک معاویه به‏ دست همسر خود مسموم و شهید شد. (برگرفته از شیعه در اسلام علامه طباطبایی (ره))

پیشوای دوم حضرت امام حسن (علیه السلام) پیش از امامت

امام حسن ۷ سال از عمرش را در دوران پیامبر سپری کرد.

ایشان علاوه بر درک محضر پیامبر در بسیاری از حوادث دوران هجرت همراه شان بود، مانند حادثه مباهله؛ آن حضرت مشمول حدیث کسا و آیه تطهیر شد که از دلایل مهم بر عصمت آن حضرت است.

علاوه بر آن همراه برادرش حسین در بیعت رضوان حاضر بود. امام حسن به همراه برادرش، امام حسین، بالای سر آن حضرت هنگام رحلت حاضر بود.

هنگامی که ابوموسی اشعری فرماندار کوفه با فرستادگان امام علی (ع) برای مقابله با شورش داخلی (برپاکنندگان جنگ جمل) همکاری نکرد، امام علی فرزند خود امام حسن را به همراه عمار یاسر با نامه‌ای به کوفه اعزام کرد، آن حضرت با سخنرانی خود در مسجد کوفه توانست حدود ۱۰ هزار نفر را به میدان جنگ علیه ناکثین بکشاند.

امام حسن علیه السلام قبل از جنگ جمل سخنرانی کرد و امیرالمؤمنین وی را در این جنگ به میمنه (سمت راست) سپاه فرستاد؛ برخی گفته‌اند که در این جنگ، حضرت علی (علیه السلام) به محمد حنفیه فرمود: این نیزه را بگیر و جمل [منظور شتر عایشه است که عده بسیاری در مقابل آن کشته شدند]را پی کن. محمد حنفیه رفت و از شدت تیرباران بازگشت، پس از او حسن نیزه را گرفت و شتر را پی کرد. (برگرفته از ویکی شیعه)

امام حسن (ع)، مسؤولیت خلافت را در جوی مضطرب و ناآرام و در وضعی بسیار پیچیده و پر کشاکش که در پایان زندگانی پدر بزرگوارش امام علی (ع) بروز کرده و شعله ور شده بود به عهده گرفت.

امام حسن (ع) حکومت خود را با مردمی شروع کرد که به مکتبی بودن مبارزه و هدف‌های آن، ایمان واضح و کاملی نداشتند و آنان را از جنبه دینی و اسلامی با خواسته‌های مبارزه هماهنگی نبود و در آن هنگام به چهار حزب تقسیم شده بودند که از این قرار بود:

الف - حزب امویان: این حزب از گروه‌های قومی تشکیل شده بود که از نفوذ بسیار برخوردار بودند و پیروان فراوان داشتند، آن‌ها در محیط شیعیان امام حسن برای پیروزی معاویه کار و فعالیت داشتند و به منزله جاسوسان و مأموران مخفی، حرکات امام را زیر نظر داشتند.
ب - خوارج: بیشتر اهل کوفه به جنگ اصرار داشتند تا جائی که وقتی می‌خواستند با امام حسن (ع) بیعت کنند، با آن بزرگوار شرط کردند که باید با این تجاوز کنندگان گمراه حکومت بجنگند، اما امام نپذیرفت؛ سپس به خدمت امام حسین (ع) رفتند تا با او بیعت کنند و او به آنان گفت: «معاذ الله که تا حسن زنده است با شما بیعت کنم»، آنگاه چاره‌ای ندیدند جز آنکه با امام حسن بیعت کنند، آنان در زمینه توطئه گری‌های خطرناک و مبارزه با برنامه و نقشه امام حسن (ع) با حزب اموی همکاری داشتند.
ج - شکاکان: آنان کسانی بودند که دعوت خوارج در آنان تأثیر گذاشته بود، بی آنکه از آنان باشند؛ اینان افرادی فرصت طلب و مذبذب بودند و خوی فرار بر طبیعت آنان غالب بود.
د - حمراء (سرخ): آنان پاسبانان «زیاد» بودند و میخواستند که سربازان شخص پیروز و شمشیر‌های شخص غالب باشند، کارشان به جائی رسید که کوفه را بخود نسبت دادند و گفتند: «کوفه حمراء». اما پیروان امام حسن (ع) کسانی بودند که پس از شهادت پدر بزرگوارش علی (ع)، به بیعت با او شتافتند و در کوفه عده آنان بسیار بود. اما دسیسه‌ها و فتنه گری دیگران، پیوسته هر حرکتی را که از اینان سر می‌زد، با شکست روبرو و خنثی می‌کرد.

صلح امام حسن مجتبی علیه السلام

یکی از کار‌های مفید برای اسلام و مسلمین صلح امام حسن (ع) با معاویه است؛ این عمل مفید برای کسانی که آگاهی تاریخی و اسلامی ندارند، مورد شک است که چرا حضرت امام حسن با معاویه صلح کرد و چرا مثل امام حسین قیام نفرمود؟!

مطلبی که قبل از هر چیز لازم می‌دانیم متذکر شویم، این است که قیام امام حسین (ع) بعد از گذشت ۲۰ سال از صلح امام حسن واقع شده است؛ امام حسین، ۱۰ سال با حضرت امام حسن بود و باید تابع حضرت امام حسن باشد، او ۱۰ سال بعد از امام حسن، امام بود و در رهبری اختیار تام داشت؛ ولی قیام نکرد، و قیام ایشان پس از ۱۰ سال از امامت او به وقوع پیوست، اگر ایرادی باشد - که به طور قطع نیست- بر هر دو وارد است؛ خود این مطلب دلیل است که قیام، زمینه و اقتضاء می‌خواهد و در آن بیست سال چنین زمینه و اقتضایی نبوده است.

امام حسن مجتبی علیه السلام چند روز پس از امضای قرار داد صلح با معاویه و رفت و آمد‌های مکرر از سوی دوستان و دشمنان، مصلحت را در آن دید که به همراه بعضی از یاران، از کوفه به مدینه جدش رسول خدا صلی الله علیه و آله هجرت کنند.

سبط اکبر پیامبر، این ناخدای بردبار تصمیم گرفت با فرو بردن خشم خود و صبر و تحمل، کشتی اسلام را از غرقاب حتمی حکومت معاویه نجات بخشد و نگذارد حکام بنی امیه با احادیث جعلی و نسبت‌های ناروا به پیامبر عظیم الشان صلی الله علیه و آله و پدرش امیرمؤمنان علیه السلام و صحابه بزرگ، چهره واقعی اسلام را عوض کنند و به اسم اسلام بعد از پیامبر، اهداف شیطانی خود را بر امت اسلامی تحمیل و بدعت‌ها و سنت‌های جاهلیت را دوباره همانند اجدادشان احیا کنند.

حضرت ده سال در مدینه اقامت گزید و در این مدت همچون پدر و جد بزرگوارش، طبیب و معلمی دلسوز و پناهگاهی مطمئن برای مردم مدینه و مظلومان عالم بود و خورشید گونه بر همه زوایای تاریک عالم اسلام می‌تابید و با سخنان زیبای علی گونه و رفتار حلیمانه محمدی و حجب و تقوای فاطمه گونه اش مسلمین جهان را رهبری می‌کرد و در مقابل جبهه کفر تاویلی و همه اندیشه‌های شیطانی آنان در راستای مبارزه با باطل، راست قامتانه ایستادگی کرد و به نور الهی درخششی دیگر داد.

فضایل و مناقب امام حسن مجتبی علیه السلام

از برجسته‌ترین فضایل امام مجتبی علیه السلام این است که او جزو اصحاب کساء و آل عبا و از اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است؛ اهل بیتی که آیات فراوانی در شأن ایشان نازل شده است؛ آیه تطهیر از جمله آن آیات است: عمر بن ابی سلمه (پسر همسر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم) می‌گوید: پیامبر در خانه امّ سلمه حضور داشت که این آیه نازل شد: «انّما یُریدُ اللّه لیُذهب عنکم الرّجس اهل البیت و یطهّرکم تطهیراً»؛ خداوند اراده کرده است که از شما اهل بیت، پلیدی را بزداید و پاکیزگیتان بخشد. در این هنگام حضرت، دخترش فاطمه و پسرانش حسن و حسین را فراخواند و عبائی را بر سرآن‌ها افکند و در حالی که علی پشت سر او ایستاده بود، فرمود: «اللّهمّ هؤُلاء اهلُ بیتی فَاَذْهَبْ عَنهُمُ الرّجسَ و طَهِّرْهُم تَطهیراً؛ پروردگارا! اینان اهل بیت من هستند، پس پلیدی را از آنان دور فرما و آنان را پاکیزه گردان». امّ سلمه از آن حضرت پرسید: آیا من نیز جزو آنان هستم؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم پاسخ داد: «تو در جایگاه خودت هستی، جایگاه تو بسیار نیکو است».

حضور امام مجتبی علیه السلام در جریان «مباهله» نیز نشانه اعتبار و اهمیّتی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم برای امام مجتبی علیه السلام قائل شده است؛ و نیز حضور آن حضرت در «بیعت رضوان» و بیعت نمودن پیامبر با او، جایگاه رفیع آن امام همام را نشان می‌دهد.

چگونگی شهادت امام حسن علیه السلام

حکومت اموی پس از تحمیل صلح بر امام حسن علیه السلام گرچه به بسیاری از اهداف خود رسیده بود، ولی هم چنان وجود امام حسن علیه السلام مانع از به اجرا درآوردن برخی از نیّات پلید آنان بود.

از جمله اهدافی که معاویه دنبال می‌کرد تعیین جانشین برای خود بود، وی از اجرای این تصمیم که برخلاف مفاد صلح نامه او با امام حسن علیه السلام بود وحشت داشت و می‌دانست که اگر در زمان حیات آن حضرت به چنین کاری دست بزند، بدون شک با مخالفت شدید حسن بن علی علیه السلام روبه رو خواهد شد، بر این اساس تصمیم گرفت از هر راه ممکن امام علیه السلام را به شهادت برساند.

پس از بررسی‌های زیاد جعده همسر امام حسن علیه السلام را مناسب‌ترین فرد برای تحقق بخشیدن به این هدف پلید دید؛ آن گاه به صورت محرمانه و با ارسال صدهزار درهم به جعده، به او قول داد که اگر امام حسن علیه السلام را به شهادت برساند او را به همسری یزید درخواهد آورد، بدین وسیله جعده آن حضرت را با ریختن زهر در آب آشامیدنی مسموم کرد و طولی نکشید بر اثر آن، امام حسن علیه السلام به شهادت رسید.

وصیت امام حسن علیه السلام

چون امام حسن علیه السلام را مسموم کردند و حال او دگرگون شد برادرشان امام حسین علیه السلام به بالین آن حضرت حاضر شدند، وقتی جویای احوال او گشتند امام حسن علیه السلام فرمودند: «خود را در اوّلین روز از روز‌های آخرت و آخرین روز از روز‌های دنیا می‌بینم».

در ادامه، این گونه وصیت فرمودند: «گواهی می‌دهم به وحدانیت خدا و این که برای او شریکی نیست و تنها او سزاوار پرستش است. هرکه اطاعت او را در پیش گیرد رستگار می‌شود و هرکه نافرمانی اش کند گم راه می‌گردد و کسی که از گناهان و تقصیراتش به نزد او توبه کند هدایت می‌شود.‌ای حسین، جنازه مرا در کنار جدم رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم دفن کن به شرط آن که کسی مانع این کار نباشد. اگر تو را از این کار باز داشتند مبادا بر آن پافشاری کنی؛ چون راضی نیستم به خاطر این کار قطره‌ای خون به زمین ریخته شود».

اشعار امام حسین علیه السلام در سوگ برادر

وقتی از دفن جنازه امام حسن علیه السلام در کنار مرقد جد بزرگوارش پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم جلوگیری کردند، امام حسین علیه السلام دستور دادند جنازه را به بقیع منتقل کردند و آن را در کنار قبر جده اش فاطمه بنت اسد در خاک نهادند.

طبق روایت ابن شهر آشوب وقتی امام حسین علیه السلام از دفن جنازه برادر فارغ شد اشعاری به این مضمون در سوگ برادر بر زبان جاری فرمودند: «حالا که بدن مطهّر تو را با دست خود کفن کرده، در قبر گذاشتم از این بعد چگونه می‌توانم شاد باشم و خود را آراسته سازم یا از زینت‌ها و امکانات دنیا بهره گیرم؟ من از این به بعد همواره در سوگ تو اشک خواهم ریخت و اندوهم در فراق تو طولانی خواهد شد. غارت زده کسی نیست که مالش را به غارتت برده اند؛ بلکه غارت زده کسی است که مصیبت مرگ برادر را دیده باشد».

فضیلت و آثار گریه بر مصیبت امام حسن علیه السلام

ابن عباس روایت می‌کند که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: «آن گاه که فرزندم حسن مجتبی را با زهر شهید کنند تمام ساکنان آسمان وزمین بر او سوگوار می‌شوند. بدانید سوگواری و گریه بر مصیبت‌های فرزندم حسن بسیار فضیلت دارد. هرکس در مصیبت او گریه کند چشمان او در روزی که همه دیده‌ها نابینا خواهند بود روشن و بینا خواهد شد و دل او در روزی که تمام دل‌ها اندوهناک خواهند بود از غبار اندوه پاک خواهد شد و هرکس که مرقد او را در بقیع زیارت کند، قدم‌های او در پل صراط، در روزی که قدم‌ها بر آن لرزان شوند، از لغزش در امان خواهد ماند».