قتل فجيع «جمال خاشُقجي» روز دوم اکتبر در کنسولگري عربستان در استانبول ترکيه رخ داد. پس از گذشت 17 روز، براي همگان از جمله براي رئيس جمهوري آمريکا ثابت شده که اين قتل را حکومت سعودي و با دستور «محمد بن سلمان» صورت داده است. فشارهاي جهاني به حدي زياد است که حتي تئوري «عناصر خودسر» دونالد ترامپ نيز نتوانسته است عربستان را از اين جنايت تبرئه کند.
علاوه بر پيامدهايي نظير شکل گيري اجماع جهاني ضد عربستان، به نظر مي رسد اين جنايت بر ساختار قدرت در عربستان نيز تاثير خواهد گذاشت. شديدترين پيامد مي تواند شدت گرفتن جنگ قدرت ميان شاهزادگان سعودي باشد. بدون ترديد جايگاه محمد بن سلمان، وليعهد عربستان که همه شواهد قتل خاشُقجي عليه وي است، در اثر اين جنايت تضعيف شده است.
روزنامه سوئيسي آلماني زبان «اس تي گالر تاگبلات St. Galler Tagblatt» در تحليلي در اين خصوص نوشت: «محمد بن سلمان، وليعهد عربستان که سعي داشت در اکتبر کنفرانس سرمايه گذاري رياض را برگزار کند، اکنون بايد فکر کند که چگونه مي تواند از بحران شديدي که شخصاً براي خودش ايجاد کرده است بيرون بيايد.» در ادامه اين تحليل آمده است که: «محمد بن سلمان، وليعهد جوان سعودي دو سال تمام با همه قوا تلاش کرد تا پايه هاي قدرت خود را در مقابل رقبايش در خاندان سلطنتي محکم کند و حتي براي نيل به اين هدف، «محمد بن نايف» را قرباني و جنگ قدرت را مديريت کرد. قتل خاشُقجي، اما، بدون ترديد جنگ قدرت را در خاندان آل سعود مجدداً شعله ورتر خواهد کرد زيرا شانس محمد بن سلمان براي رسيدن به کرسي پادشاهي کاهش يافته است.»
در همين خصوص حتي خبرهايي نيز منتشر شد مبني بر اينکه ملک سلمان، پادشاه عربستان ممکن است «خالد»، پسر کوچکترش و برادر محمد بن سلمان، را که سفير عربستان در واشنگتن است، جايگزين محمد بن سلمان در سمت وليعهدي کند.
در همين حال، «ديويد ايگناتيوس»، ستون نويس سرشناس روزنامه «واشنگتن پست» از شکل گيري جرياني حول شاهزاده «احمد بن عبدالعزيز»، فرزند عبدالعزيز، بنيان گذار عربستان سعودي خبر داده است و نوشته: «منابع سعودي به من گفته اند کساني که با محمد بن سلمان، وليعهد سعودي مخالف هستند به صورت پنهاني گِرد شاهزاده احمد بن عبدالعريز، فرزند عبدالعزيز ابن سعود، جمع مي شوند و تلاش دارند وي را به کرسي پادشاهي عربستان برسانند.»
اگرچه با قاطعيت نمي توان در خصوص برکناري محمد بن سلمان از وليعهدي عربستان سخن گفت، اما بدون شک جايگاه وي در ساختار قدرت عربستان سعودي متزلزل شده و اين يکي از پيامدهاي مهم قتل جمال خاشُقجي و ديگر جنايت ها به خصوص جنگ عليه يمن است که محمد بن سلمان مرتکب شد.
با وجود اين، «ملک سلمان» و «محمد بن سلمان» تلاش دارند اشخاص ديگري را در ساختار قدرت عربستان قرباني کنند تا شايد بتوانند وليعهد کنوني را از اين بحران خودساخته نجات دهند. به نظر مي رسد «عادل الجبير»، وزير خارجه عربستان، شخصي است که قرار است از سمت خود برکنار شود. عادل الجبير پس از قتل جمال خاشُقجي هيچ موضع گيري در اين خصوص نداشته است و پيش از اين نيز خبرهايي مبني بر اختلاف ميان وي و محمد بن سلمان منتشر شده بود.
روزنامه «نواي وقت»، چاپ شهر اسلام آباد پاکستان با انتشار خبري نوشت: در نشست اخير کابينه دولت سعودي که به رياست ملک سلمان پادشاه عربستان برگزار شد، با جايگزيني «نواف سعيد المالکي»، سفير سعودي در پاکستان به جاي «عادل الجبير» وزير کنوني امور خارجه اين کشور موافقت شده است.»
پيش از اين خبرهايي نيز در خصوص برکناري «محمد العتيبي»، سرکنسول عربستان در استانبول منتشر شده بود. برکناري برخي از مقام هاي عربستاني شايد بتواند در کوتاه مدت محمد بن سلمان را از بحران ايجاد شده نجات دهد، اما بدون ترديد، جايگاه محمد بن سلمان در ساختار قدرت عربستان بيش از هر زمان ديگري طي 45 ماه اخير متزلزل شده است. 114/112
نويسنده: سيد رضي عمادي
کليدواژه جمال خاشقجي