به گزارش مشرق، جلال چراغی در یادداشتی با عنوان «نشانه‌های پیدا و پنهان یک قتل/ چرا خاشقجی مهم بود؟» به ماجرای توافق پشت‌پرده‌ی آمریکا، عربستان و ترکیه در ماجرای خاشقجی پراخت و نوشت: با توجه به داده‌ها و گزارش‌های رسانه‌ای که طی چند روز گذشته منتشر شد، به نظر می‌رسد سه کشور عربستان سعودی، ترکیه و آمریکا برای رسیدن به توافقی پشت پرده درباره نجات ولیعهد عربستان سعودی از مخمصه ماجرای جمال خاشقجی تلاش می‌کنند.
چرایی اهمیت خاشقجی برای دربار عربستان
پیش از پرداختن به موضوع این یادداشت شایسته است، به چرایی اهمیت جمال خاشقجی، روزنامه منتقد حاکمیت عربستان سعودی، اشاره شود و به این پرسش پاسخ داده شود که چرا دربار پادشاه عربستان انتقادهای اصلاحی و نه براندازانه خاشقجی را برنتابید و در مقام سربه‌نیست کردن او بر آمد. در این باره باید گفت که نخستین عامل اهمیت جمال خاشقجی که در برخی مطبوعات غربی از جمله روزنامه «واشنگتن پست» نیز در انتقاد از عملکرد ولیعهد عربستان مطلب می‌نوشت، این بود که وی روزنامه‌نگاری برجسته و تأثیرگذار در سطح داخلی عربستان و در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی بود.
بیشتر بخوانید:
ترامپ: عربستان سعودی متحد ما علیه ایران است
تیم تحقیق ترکیه وارد خانه سرکنسول سعودی شد
کنسول عربستان در استانبول برکنار شد
اشاره به این نکته حائز اهمیت است که تاکنون هیچ روزنامه‌نگاری در سطح منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای میزان تاثیرگذاری خاشقجی را به دست نیاورده است. خطر خاشقجی برای ولیعهد جوان عربستان، به ویژه به این علت بود که وی ستون نویس و تحلیلگر مهم‌ترین روزنامه‌های غربی، چون واشنگتن پست، اشپیگل و فایننشال تایمز بود که به‌طور چشم‌گیری در افکار عمومی جهان و غربی‌ها تأثیر گذار هستند. خاشقجی تا پیش از به قدرت رسیدن محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان، که ناگزیر از فعالیت رسانه‌ای در داخل عربستان منع شد و راه مهاجرت به آمریکا را در پیش گرفت، مشاور رسانه‌ای دربار عربستان به‌ویژه شاهزاده ترکی الفیصل، سفیر پیشین عربستان در لندن و واشنگتن، بود.
او یکی از کنشگران اصلی در حوزه‌ی رسانه و دیپلماسی رسانه‌ای عربستان سعودی و نزدیک به دربار پادشاه به‌شمار می‌رفت، اما در سال ۲۰۱۷ در پی انتقاد او از رویکردهای سیاسی دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، درباره منطقه غرب آسیا، مورد خشم دربار پادشاه قرار گرفت و از قلم زدن منع شد و در نتیجه عربستان را به مقصد آمریکا ترک کرد. او با یادداشت‌ها و گزارش‌های مستمر خود تهدید فرسایشی برای طرح‌های داخلی و خارجی بن‌سلمان ایجاد کرده بود. در سطح منطقه‌ای نیز او بیشتر رسانه‌های عربستان، چون «الوطن» را هدایت کرده و مشاور نزدیک ولید بن طلال، شاهزاده میلیاردر سعودی، و مالک رسانه‌های مختلف عربی در سطح منطقه از جمله تلویزیون «العرب» بود که با مخالفت دربار عربستان سعودی پس از چند روز به‌کار خود پایان داد.
دومین عامل اهمیت خاشقجی برای دربار عربستان و ضرورت سربه‌نیست شدن او این بود که وی در افشاگری‌های خود از رخدادهای پشت پرده‌ی دربار پادشاه عربستان نقش عمده‌ای داشت. او بود که نخستین بار سفر هیئت عربستانی را به فلسطین اشغالی فاش کرد. سعد الدین ابراهیم، استاد جامعه شناسی سیاسی و رئیس مرکز مطالعات ابن خلدون در قاهره نیز در گفتگو با روزنامه مستقل «رأی الیوم» - که دفتر آن در لندن قرار دارد-بر این نکته اشاره می‌کند. به گفته وی، علت اینکه خاشقجی هدف دستگاه‌های امنیتی عربستان قرار داشت، اطلاعات زیاد او درباره محمد بن‌سلمان، ولیعهد جوان عربستان سعودی، بود.
سومین عامل اهمیت وی برای دستگاه‌های امنیتی عربستان سعودی خطر بالقوه‌ای بود که وی می‌توانست در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی برای عربستان ایجاد کند. حاکمیت عربستان سعودی در سایه قدرت مطلق محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، هرگونه انتقاد از وضع حقوق بشر را بر نمی‌تابد. در این باره واکنش شدید عربستان را به انتقاد اخیر دولت کانادا از وضع حقوق بشر در این کشور شاهد بودیم که ریاض سفیر خود را فراخواند و خواستار عذرخواهی کانادا به‌علت انتقادی ساده و معمولی از نقض حقوق بشر در این کشور شد.
درباره خاشقجی نیز مقام‌های عربستان احساس کرده بودند که وی ممکن است با کمک برخی دیگر از طرف‌های منطقه‌ای، چون ترکیه و قطر درصدد ایجاد نهادی فعال در حوزه هایی، چون موضوع حقوق بشر در عربستان باشد و به کنشگری درباره افشای وضع اسفبار حقوق بشر و حقوق زندانیان در عربستان بپردازد و این خطری بود که عربستان به هیچ روی نمی‌توانست به آن بی توجه باشد. بنابراین، ریاض این احتمال را می‌داد که خاشقجی کانونی برای فعالیت‌های برونمرزی علیه حاکمیت عربستان ایجاد کند که در مراحل بعدی مهار آن ممکن نباشد.
عبدالباری عطوان، سردبیر و مدیر مسئول روزنامه مستقل «رأی الیوم»، اخیرا در یکی از شماره‌های این روزنامه به نقل از یکی از دوستان نزدیک خاشقجی فاش کرد که او قصد داشت به همراه برخی از منتقدان آل‌سعود و شخصیت‌های عرب سازمانی به نام «سازمان الفجر» در استانبول تاسیس کند که حوزه فعالیت آن موضوع حقوق بشر در عربستان باشد. اینکه دربار عربستان تصمیم می‌گیرد اندکی پیش از برگزاری کنفرانس بسیار حائز اهمیت سرمایه‌گذاری در عربستان موسوم به «کنفرانس داووس در صحراء» که قرار است ۲۳ تا ۲۵ ماه اکتبر کنونی (۱ تا ۳ آبان) برگزار شود، خاشقجی را سربه‌نیست کند، نشان‌دهنده میزان تهدید و خطر این فرد برای آینده طرح‌های سیاسی عربستان است، به‌گونه‌ای که اجازه نداد این ماموریت به پس از برگزاری این کنفرانس موکول شود.
قتل خاشقجی از پیش برنامه‌ریزی شده بود
بر اساس گزارش‌های منابع خبری منطقه‌ای و ترکیه، تیم ۱۵ نفره اعزامی برای ربایش یا قتل خاشقجی که روز دوم اکتبر (۱۰ مهر) همزمان با ورود جمال خاشقجی به کنسولگری عربستان در استانبول، با دو فروند هواپیما وارد این شهر شده و مستقیما راهی کنسولگری عربستان در این شهر شده و دو ساعت بعد استانبول را ترک کرده‌اند. برخی رسانه‌ها در این باره گزارش دادند که این تیم ۱۵ نفره ماموریت داشتند خاشقجی را ربوده و با خود به ریاض منتقل کنند، امری که در پیشینه حاکمیت آل‌سعود بر عربستان کاملاً مرسوم است و شمار زیادی از مخالفان خود را از کشورهای اروپایی، چون فرانسه، ایتالیا، سوئیس و لبنان ربوده و به ریاض منتقل کرده و در همان جا سر به نیست کرده‌اند. این پیش‌انگاره، اما با چند سؤال رد می‌شود و این پرسش‌ها این است که تیم اعزامی دربار عربستان چه نیازی به وسیله ای، چون اره‌ی برقی داشت، زیرا گزارش‌های رسانه‌های ترکیه و عربی حاکی است که این تیم به ریاست صلاح الطبیقی، رئیس پزشکی قانونی سازمان امنیت عربستان سعودی، شخصا بن‌سلمان را با اره برقی تکه تکه کرده است و به احتمال زیاد تکه‌های جسد را با قرار دادن در چمدان‌هایی که به همراه خود به کنسولگری آورده بودند، خارج کرده‌اند. افزون بر این، روزنامه واشنگتن پست به نقل از سازمان اطلاعات و امنیتی آمریکا (سیا) فاش کرد که فایل صوتی در اختیار دارد که در آن مقام‌های ارشد دربار عربستان دستور کشتن خاشقجی را صادر کرده‌اند. بنابراین، همه گمانه‌زنی‌ها و گزارش‌های موجود حاکی است که قتل خاشقجی از پیش طراحی‌شده بود و تیم ۱۵ نفره (جوخه قتل) ماموریت داشت خاشقجی را سلاخی کند.
تلاش ترامپ برای سرپوش گذاشتن
از همان ابتدا که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، درباره ورود جمال خاشقجی به کنسولگری عربستان در استانبول در تاریخ دوم اکتبر (۱۰ ماه مهر) سخن گفت، برخی از تحلیلگران و مطبوعات از وجود دوگانگی و تردید در لحن سخنان اردوغان سخن گفتند. از همان ابتدا دستگاه‌های امنیتی ترکیه از وجود دلایل قطعی خبر دادند که نشان‌دهنده قتل و تکه تکه شدن جسد خاشقجی در استانبول است. در حالی که روزنامه نیمه رسمی «صباح»، نزدیک به اردوغان، اطلاعات و گزارش‌های اولیه را درباره قتل خاشقجی منتشر کرد، اردوغان در همان حال از وجود نیات خوب دولت ترکیه درباره عربستان خبر داد و اعلام کرد که دستگاه‌های امنیتی ترکیه علاقه‌مند به همکاری با دستگاه‌های امنیتی عربستان برای کشف ابعاد این ماجرا هستند. در همین حال، دیگر مقام‌های در حالی از وجود فایل‌های صوتی و تصویری درباره ماجرای جمال خاشقجی در داخل کنسولگری سخن گفتند که حاضر به افشای هیچ یک از آن‌ها نشدند. مقام‌های ترکیه همچنین، ابتدا هرگونه همکاری دستگاه اطلاعاتی و امنیتی این کشور را با نیروهای امنیتی آمریکایی و عربستانی رد و تأکید کردند که نیروهای امنیتی خود به این کار اقدام خواهند کردند و نیازی به یاری کشورهای خارجی ندارند، اما پس از چند روز ترکیه اعلام کرد که با درخواست عربستان برای همکاری دو کشور در این باره موافقت کرده است.
در مرحله بعد، به‌طور نگهانی روز جمعه گذشته ترکیه از آزادی «اندرو برانسون» کشیش آمریکایی خبر داد که پیشتر به اتهام جاسوسی و همکاری با گروه‌های تروریستی از جمله گروه فتح الله گولن به بیش از سه سال زندان محکوم شده بود و این اقدام سبب تیره شدن روابط دیپلماتیک آنکارا و واشنگتن شد و آنکارا هرگونه میانجیگری برای حل‌وفصل این موضوع را نیز رد کرده بود.
این اقدام ترکیه سبب بهبودی وضع بورس و بالا رفتن ارزش لیر این کشور شد. پس از آزادی برانسون، مطبوعات عربستان و ترکیه از سفر هیئتی سعودی به ریاست خالد الفیصل، مشاور سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان به آنکارا برای بررسی و هماهنگی درباره اجرای تحقیقات مشترک درباره خاشقجی خبر دادند. پس از این خبر بود که خبر دیگری منتشر شد و در آن رسانه‌ها از گفتگوی تلفنی رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، با پادشاه عربستان سعودی خبر دادند و اعلام کردند که در این گفتگوها عبارت‌های مثبت بین دو طرف رد و بدل شد. خبرگزاری رسمی عربستان خبر گفتگوی پادشاه عربستان سعودی را با رجب طیب اردوغان منتشر و تأکید کرد که عربستان همان قدر به منافع ترکیه علاقه‌مند است که ترکیه به منافع عربستان علاقه مند است.
پس از این رخدادها بود که دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، وارد خط شد و طی یک گفتگوی تلویزیونی عربستان تهدید کرد که به‌علت دست داشتن در قتل خاشقجی به‌شدت مجازات خواهد شد.
از دیگر نشانه‌هایی که بر وجود توافق پشت پرده آمریکا، ترکیه و عربستان برای پایان دادن به ماجرای خاشقجی است، اظهارات اخیر مقام‌های ترکیه درباره حضور عناصر مسلح در شرق فرات در خاک سوریه بود. مقام‌ها و رسانه‌های ترکیه پس از آزادی برانسون از نزدیک بودن پایان حضور افراد مسلح کرد در شرق فرات خبر دادند، امری که برای انجام عملیات نظامی طی یک سال گذشته با مخالفت آمریکا مواجه می‌شد. در این باره روزنامه «ینی شفق» ترکیه از آمادگی ارتش ترکیه برای انجام عملیات نظامی در شرق فرات خبر داد و اعلام کرد که شمارش معکوس برای اجرایی شدن سخنان اخیر رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، درباره عملیات نظامی در شرق فرات آغاز شده است و در آن منطقه از حضور تروریست‌ها آزاد خواهد شد و هدف اول نیز منطقه منبج خواهد بود.
همچنین، اقدام عربستان سعودی در اجازه دادن به ورود تیم تحقیقات ترکیه به کنسولگری خود در استانبول نیز گواهی از وجود بده بستان پنهانی بود. پس از انتشار این گزارش‌ها بود که دونالد ترامپ که پیشتر به‌علت فشار رسانه‌ها و اعضای کنگره و سنا وعده داده بود عاملان قتل خاشقجی به‌شدت مجازات خواهند شد، در موضع خود دچار چرخش شد و از احتمال وجود عوامل خودسر در قتل خاشقجی خبر داد.
او پس از گفتگوی تلفنی با سلمان بن عبدالعزیز پادشاه و محمد بن‌سلمان، ولیعهد، با فاصله یک روز، اعلام کرد که سلمان بن عبدالعزیز و محمد بن‌سلمان از قتل خاشقجی هیچ اطلاعی ندارند. این سخنان وی، به معنای این بود که ترامپ درصدد بی گناه جلوه دادن بن‌سلمان است. او سپس مایک پمپئو، وزیر امور خارجه خود را برای گفتگو با پادشاه و ولیعهد و البته، هماهنگی درباره عناصر خودسر و معرفی آن‌ها به‌عنوان قاتلان خاشقجی راهی ریاض کرد. در این باره روز چهارشنبه، روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی نوشت همزمان با ورود مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا به ریاض عربستان سعودی ۱۰۰ میلیون دلار به آمریکا پرداخت کرد.
پس از این سخنان ترامپ، تلویزیون «سی. ان. ان» روز دوشنبه گزارش داد که عربستان در حال تهیه گزارشی درباره قتل خاشقجی است تا قتل وی را تصادفی و در زمان بازجویی جلوه دهد. بر اساس این گزارش، احتمالا گزارش عربستان مبتنی بر این نکته خواهد بو دکه خاشقجی بدون اطلاع و اجازه ریاض کشته شده است و افرادی که در قتل وی دست دارند مجازات خواهند شد.
در ارتباط با این موضوع نیز روزنامه اینترنتی «ایلاف» که نزدیک به خاندان آل‌سعود است اخیرا در گزارشی اعلام کرد که مقام‌های عربستان بعضی از افرادی را که اسامی آن‌ها در ارتباط با ناپدید شدن خاشقجی در رسانه‌ها منتشر شد، احضار خواهند کرد و علت حضور آن‌ها را در استانبول همزمان با حضور علنی خاشقجی جویا خواهند شد. روز سه‌شنبه نیز منابع خبری گزارش دادند که «محمد العتیبی» سرکنسول سعودی در پی پایان ماموریت بازرسان ترکیه‌ای در داخل کنسولگری عربستان سعودی در استانبول، ترکیه را به قصد ریاض ترک کرده است و روز وز چهارشنبه نیز روزنامه القدس العربی در خبری از برکناری وی و بازجویی از او به‌علت کارشکنی‌های صورت گرفته در کنسولگری عربستان در استانبول خبر دادند.
بنابراین، با توجه به داده‌ها و گزارش‌های رسانه‌های، این گمانه‌زنی قوت گرفته است که آمریکا، عربستان و ترکیه در حال طراحی نقشه‌ای هستند تا بتوانند محمد بن‌سلمان را از اتهام قتل یک روزنامه‌نگار نجات دهند و در حال آماده کردن سناریویی مشابه سناریوی «لاکربی» هستند تا بر اساس آن سرکنسول عربستان یا یکی از مقام‌های امنیتی عربستان را به‌عنوان عامل قتل خاشقجی معرفی کنند و به این پرونده فیصله دهند.
نقش لابی صهیونیست در بی‌گناه جلوه دادن محمد بن‌سلمان
درباره تلاش‌های رئیس جمهور آمریکا برای نجات بن‌سلمان و بی‌گناه جلوه دادن او از قتل فجیع یک روزنامه‌نگار منتقد، نباید نقش لابی صهیونیست را در واشنگتن نادیده انگاشت. لابی صهیونیست تلاش می‌کند تا هیچ گسست و تیرگی در روابط دیپلماتیک عربستان و آمریکا پیش نیاید، زیرا در آن صورت به زعم صهیونیست‌ها ایران در برابر عربستان قوت خواهد گرفت. رژیم صهیونیستی محمد بن‌سلمان را بهترین گزینه برای اجرایی کردن سناریوهای طراحی‌شده خود، چون یهودی سازی قدس، انتقال پایتخت خود از تل‌آویو به قدس و پایان دادن به پرونده تشکیل کشور مستقل فلسطین می‌دانند و به همین علت کاخ سفید را به‌شدت تحت فشار قرار داده‌اند تا از هر گونه اتهام‌زنی و شبه افکنی علیه محمد بن‌سلمان پرهیز و بلکه برای نجات او از این مخمصه تلاش کند. افزون بر این، پافشاری لابی صهیونیست به این علت است که ریاض مهم‌ترین نقش را در مهار ایران به عهده گرفته است و نباید تلاش‌های آن را تضعیف کرد بلکه باید ریاض را در این باره یاری کرد و مانع از منحرف شدن رسانه‌ها از برجسته‌سازی ادعاها و واهی‌گویی‌ها علیه ایران شد.