صاحب‌خبر - شکایت حقوقی ایران از امریکا به دلیل بازگشت تحریم‌ها در دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه درگام نخست با پیروزی ایران همراه شد. دیوان روز گذشته با صدور یک قرار موقت و در حالی که صلاحیت خود را برای رسیدگی به شکایت ایران از امریکا بر پایه پیمان مودت تأیید کرد، تحریم‌ها را خطری جدی برای سلامت شهروندان ایرانی دانست و بر همین اساس از دولت امریکا خواست تا صدور حکم نهایی، از تحریم اقلام بشردوستانه علیه ایران خودداری کند. این رأی پس از آن صادر شد که دونالد ترامپ رئیس جمهوری امریکا با اعلام خروج کشورش از توافق هسته‌ای با ایران، در اواسط اردیبهشت ماه سال جاری (18 ماه می) فرمان بازگشت تحریم‌های رفع شده با این توافق را صادر کرد. تصمیمی که باعث شد مقام‌های ایران در کنار آغاز رایزنی‌های دیپلماتیک و اقتصادی با سایر کشورهای طرف توافق، در تیرماه سال جاری از امریکا به دلیل بازگرداندن تحریم‌های یکجانبه به دیوان دادگستری بین‌المللی به عنوان اهرم قضایی سازمان ملل برای حل و فصل مناقشات‌ بین‌المللی شکایت کند. اهرمی که تهران با بهره‌گیری از آن و با استناد به عهدنامه مودت منعقده میان ایران و امریکا در سال 1334 کوشید واشنگتن را به پاسخگویی درباره مانع‌تراشی بر سر مراودات اقتصادی‌اش با سایر کشورهای جهان ناچار کند. به موجب این عهدنامه، امریکا متعهد شده بود با اتباع ایرانی رفتار منصفانه داشته باشد و مانع از مراودات پولی و بانکی نشود. همچنین بر اساس همین عهدنامه ایران و امریکا دیوان بین‌المللی دادگستری را به عنوان مرجع رسیدگی به شکایات‌شان علیه طرف مقابل پذیرفته‌اند. ایران در شرایطی که اقدام امریکا در برگرداندن تحریم‌های یکجانبه را برخلاف تعهدات بین‌المللی این کشور در چارچوب عهدنامه سال ۱۳۳۴ دانست، از دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه خواست تا اقدام به بازگرداندن تحریم‌ها و کارشکنی‌های اقتصادی علیه ایران را مورد بررسی قرار دهد. دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه پس برگزاری چهار جلسه در اوایل شهریورماه گذشته برای رسیدگی به پرونده شکایت ایران و شنیدن ادله وکلای ایرانی و امریکایی روز گذشته با صدور رأیی بخشی از تدابیر درخواستی ایران را پذیرفت و امریکا را به رفع محدودیت‌های انسان‌دوستانه، کشاورزی و هوانوردی ملزم و طرفین را از اقداماتی که می‌تواند به تشدید مناقشه منجر شود، منع کرد. عبدالقوی یوسف، رئیس دیوان پیش از اعلام رأی با بیان اینکه دو شرط مراجعه ایران و امریکا به این نهاد بر اساس پیمان مودت برقرار است، گفت: «دیوان معتقد است که صلاحیت رسیدگی به این پرونده را داراست.» به گفته او، دیوان معتقد است که میان بخشی از حقوق مورد درخواست ایران بر اساس پیمان مودت و اقدامات موقت درخواستی ایران از ایالات متحده، بخصوص در ارتباط با آزادی تجارت و اقلام انسانی و هوانوردی، ارتباط وجود دارد. رئیس دیوان در بررسی اینکه آیا آن طور که ایران استدلال کرده تحریم‌ها می‌تواند به «خسارت غیرقابل جبران» منجر شود و باید اقدامات موقتی را در دستور کار قرار داد، گفت: «دیوان معتقد است که این تحریم‌ها در بخش اقلام دارویی، غذایی و هوانوردی و کشاورزی می‌تواند به خسارت غیرقابل جبران منجر شود.» رئیس دیوان اظهارات شفاهی امریکا مبنی بر اینکه واشنگتن تلاش می‌کند تحریم‌ها آثار منفی انسانی بر ایران نداشته باشد را «ناکافی» دانست و گفت به عقیده دیوان، همچنان چنین ریسکی وجود دارد. ضمانت اجرای رأی دیوان ایران در تیرماه گذشته با گشودن پرونده شکایت خود در دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه و اعلام اینکه امریکا عهدنامه مودت 1334 را نقض کرده از دیوان خواسته بود تا با صدور دستور موقت، امریکا را از اجرای تحریم‌ها تا زمان صدور رأی نهایی منع کند. بر همین پایه رئیس دیوان بین‌المللی دادگستری طی نامه‌ای رسمی خطاب به پمپئو وزیر خارجه امریکا، به دولت آن کشور هشدار داده بود که طوری رفتار کند که آثار تصمیمات آتی دیوان در مورد درخواست‌های ایران را خدشه‌دار نکند. با این حال وکیل مدافعان امریکایی در خلال جلسات رسیدگی به قضات دیوان بین‌المللی دادگستری با طرح این بهانه که مسأله تحریم‌ها علیه تهران به امنیت ملی ایالات متحده ارتباط دارد، مدعی شدند که این نهاد صلاحیت آن را ندارد تا طبق تقاضای ایران به واشنگتن دستور لغو تحریم‌ها علیه تهران را بدهد. چنان که وزیر خارجه امریکا، نیز رجوع ایران به دیوان بین‌المللی دادگستری را «سوء استفاده» از این دادگاه خوانده بود. به رغم اینها دادگاه با رأیی که روز گذشته صادر کرد، رسماً خود را برای بررسی پرونده شکایت ایران واجد صلاحیت دانست و از امریکا خواست تا از انجام هر اقدامی که ممکن است تا صدور رأی نهایی مناقشه بین دو کشور را تشدید کند خودداری کنند. رأی دیوان در حالی صادر شده است که عدم اجرای این حکم از سوی هر یک از اعضا، ارجاع این موضوع را به شورای امنیت سازمان ملل ممکن می‌سازد. در چنین شرایطی شورای امنیت می‌تواند در صورت لزوم با صدور قطعنامه‌ای هر یک از طرفین این دعوا را به پیروی از دستور قرار موقت ملزم کند. با این حال اغلب صاحبنظران معتقدند چنانچه طرف متشاکی همچنان از پیروی احکام یاد شده خودداری ورزد، بی تردید با هزینه‌های سیاسی و اعتباری بیشماری در عرصه بین‌الملل مواجه خواهد شد. وزیر خارجه ایران: حکم لاهه شکستی برای امریکاست وزیر امور خارجه ایران حکم دادگاه لاهه را شکستی دیگر برای امریکای معتاد به تحریم‌ها دانست. محمدجواد ظریف در توئیت خود نوشت: «دیوان بین‌المللی دادگستری حکم داد که امریکا باید به تعهداتی که با تحریم مجدد مردم ایران پس از خروج از برجام نقض کرده، متعهد بماند. این شکستی دیگر برای دولت امریکای معتاد به تحریم‌هاست و پیروزی حاکمیت قانون است. مقابله جمعی با یکجانبه‌گرایی مخرب امریکا برای جامعه بین‌المللی ضروری است.» استقبال وزارت خارجه از رأی دیوان وزارت امور خارجه ایران با صدور یک بیانیه به استقبال رأی دیوان لاهه رفت. وزارت امور خارجه در این بیانیه تصمیم دیوان را که با اتفاق آرا اتخاذ شده است، نشانه بارز دیگری در تأیید حقانیت جمهوری اسلامی ایران و غیرمشروع و ظالمانه بودن تحریم‌های امریکا علیه مردم و شهروندان کشورمان دانست.وزارت امور خارجه قرار صادره از سوی دیوان بین‌المللی دادگستری را نشان دهنده آن دانست که «این دولت امریکاست که با سیاست‌های غلط و افراطی خود و در نتیجه زیاده‌خواهی‌های خود در قبال دیگر کشورها، روز به روز منزوی‌تر می‌شود و بایستی از عادت غلط و اعتیاد ناپسند خود در اعمال تحریم‌های ظالمانه و غیرقانونی علیه مردم و شهروندان دست کشیده و به عضوی مسئولیت‌پذیر و کشوری عادی در جامعه بین‌المللی تبدیل شود.» وزارت خارجه در نهایت تأکید داشته که در پرتو تأیید مجدد دیوان بین‌المللی دادگستری بر حقانیت جمهوری اسلامی ایران و صحه گذاشتن بر رویکرد غیرمشروع و غیرقانونی دولت امریکا، امروز افکار عمومی جهانی و تمامی کشورهای مستقل با اطمینان خاطر بیشتری مصمم است اراده خود مبنی بر احترام به توافقات بین‌المللی، احترام به حقوق بین‌الملل و احترام به مسئولیت دولت‌ها را در قالب حفظ و اجرای برجام بیش از پیش به نمایش بگذارد. جمشید ممتاز، استاد حقوق بین‌الملل و قاضی اختصاصی ایران در دیوان بین‌المللی دادگستری بعد از صدور رأی دیوان، ضمن اشاره به اینکه به قرار صادره دیوان رأی مثبت داده است، تاکید کرده که ضرورت داشت دیوان به سایر حوزه‌های مهم از جمله به عنوان مثال، فروش هواپیما و اجرای سفارش‌هایی که تاکنون صورت پذیرفته می‌پرداخت. این استاد حقوق بین‌الملل با اشاره به قطعنامه 2231 که برجام را تایید کرده است، آن را یک واقعیت عینی مرتبط با اختلاف خواند که تعهداتی را برای همه دولت‌های عضو ملل متحد از جمله امریکا ایجاد کرده است. او افزود: «از آن گذشته، بر مبنای گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به عنوان نهاد ذیصلاح فنی، اعتبار توجیهات امریکا برای وضع مجدد تحریم‌ها زیر سؤال می‌رود.»ممتاز همچنین مشروعیت تحریم‌های ثانویه ایالات متحده را از منظر حقوقی به چالش کشیده و گفته این تحریم‌ها دامنه فراسرزمینی داشته و هدف آنها اثرگذاری مستقیم بر نحوه چینش روابط خارجی دولت‌های حاکم و مستقل است و این نقض اصل بنیادین عدم مداخله به نحو مصرح در منشور ملل متحد است.لعیا جنیدی، معاون حقوقی رئیس جمهوری نیز در حاشیه جلسه هیأت دولت با اشاره به دستور موقت صادر شده از سوی دادگاه دیوان لاهه با بیان اینکه در حقوق بین‌الملل ضمانت اجرایی احکام متناسب با جامعه بین‌الملل است، گفت:«اعضای سازمان ملل باید از احکام صادر شده از سوی دادگاه دیوان بین‌المللی تبعیت کنند و هر کسی که به مفاد آرای صادر شده از سوی این دادگاه عمل نکند، آن را نقض کرده است.» حشمت الله فلاحت پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس هم با بیان اینکه رأی دیوان مبنی بر صلاحیت رسیدگی به شکایت ایران به معنای شکستن غرور قدرت امریکا در یک قالب حقوقی است، گفت که «لاهه برای صلح، اعتبار و اهمیت قائل است. بویژه در منع اشاعه که موضوع برجام سازوکاری برای آن است.» امریکا: دیوان فاقد صلاحیت رسیدگی است ساعاتی پس از آنکه دیوان بین‌المللی دادگستری تصمیم خود درباره تدابیر موقت مورد درخواست ایران در ارتباط با تحریم‌های وضع‌شده امریکا علیه ایران را اعلام کرد، واشنگتن بار دیگر این نهاد حقوقی را فاقد صلاحیت رسیدگی به این پرونده خواند. پت هوکسترا، سفیر امریکا در هلند در واکنش به رأی دیوان «لاهه»، در توئیتر نوشت: «این یک پرونده فاقد وجاهت است و این دیوان صلاحیتی درباره آن ندارد. با این حال، لازم به ذکر است که دیوان از تأیید خواسته‌های فراگیر ایران خودداری کرد و رأیی محدود درباره گستره بسیار کوچکی از بخش‌ها صادر کرد.» سفیر امریکا در حالی علیه رأی دیوان موضع گرفته است که چارلز براور، قاضی اختصاصی امریکا در دیوان لاهه که کشورش طرف دعواست هم به نفع استدلال حقوقی ایران رأی داده و گفته ایالات متحده هم باید موانع اقلامی که بشردوستانه توصیف شده را برای صدور به ایران بردارد. واشنگتن پست: حکم دادگاه لاهه یک پیروزی دیپلماتیک برای ایران است رسانه‌های بین‌المللی روز گذشته واکنش متفاوتی به حکم دادگاه لاهه در موضوع شکایت ایران از امریکا نشان دادند. خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارش خود بر اینکه حکم دادگاه لاهه به لحاظ قانونی الزام‌آور است تأکید کرد اما با بیان اینکه «باید دید دولت دونالد ترامپ از این حکم پیروی خواهد کرد» در مورد تأثیر آن بر رفتار دولت ترامپ ابراز تردید کرد.به گزارش ایسنا، روزنامه واشنگتن پست نیز با اشاره به اینکه حکم دیوان بین‌المللی دادگستری که به نفع ایران صادر شد الزام‌آور است، نوشت: «این حکم یک پیروزی دیپلماتیک برای تهران پس از آن محسوب می‌شود که تحریم‌های جدید امریکا را که بخش اول آن در ماه ژوئیه اعمال شد، به چالش کشید.»اغلب رسانه‌های فارسی زبان خارجی نیز روز گذشته این خبر را در رأس اخبار خود قرار دادند. بی‌بی سی فارسی که تیتر خبر فوری‌اش با عنوان «دادگاه لاهه: بازگشت تحریم‌های امریکا جان ایرانیان را در خطر قرار داده است» به دلیل رویکرد منفی به یک اتفاق مثبت با واکنش و اعتراض مخاطبان مواجه شده بود در بازنشر خبر نوشت: «دادگاه لاهه از امریکا خواست موانع صدور اقلام بشردوستانه به ایران را رفع کند.» کاربران شبکه‌های اجتماعی نیز با استقبال از این رأی، پیروزی ایران را یک پیروزی حقوقی و اخلاقی تفسیر و بر اثر بخشی رویکرد صلح‌جویانه سیاست خارجی ایران تأکید کردند. برش «دستور اقدامات تأمینی موقت» دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه که تا زمان صدور رأی نهایی برای دو طرف الزام‌آور است: ۱- ایالات متحده امریکا، منطبق با تعهداتش ذیل پیمان ۱۹۵۵ مودت، روابط اقتصادی و حقوق کنسولی، باید به نحو مورد انتخاب خود، هر مانع برآمده از تدابیر اعلامی ۸ می ‌۲۰۱۸ بر صادرات آزاد این اقلام به اراضی جمهوری اسلامی ایران را رفع کند: دارو و تجهیزات پزشکی؛ مواد غذایی و اقلام زراعی؛ قطعات یدکی، تجهیزات، خدمات مربوطه (شامل خدمات پس از فروش، تعمیر و خدمات نگهداری و بازرسی) مورد نیاز ایمنی هوانوردی مسافری. ۲- ایالات متحده امریکا باید اطمینان یابد که در ارتباط با اقلام و خدمات فوق‌الذکر، مجوزها و تأییدیه‌های مورد نیاز صادر شده و پرداخت‌ها و دیگر انتقال‌های منابع تحت هیچ محدودیتی نباشند؛ ۳- هر دو طرف باید از هر اقدامی که ممکن است مناقشه ارائه‌ شده در دیوان را تشدید کرده یا ابعاد آن را گسترش دهد و حل آن را دشوارتر کند، خودداری کنند. واکنش توئیتری ظریف به خروج امریکا از عهدنامه مودت با ایران محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران وزیر امور خارجه بعد از واکنش دولت امریکا به رأی دادگاه لاهه این کشور را «رژیم قانون شکن» خواند. محمدجواد ظریف در حساب توئیتر خود نوشت: «امریکا برجام را که توافقی چندجانبه و بخشی از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است نقض کرده و ادعا کرد که به دنبال یک «عهدنامه دوجانبه با ایران» است. امروز هم امریکا از یک «عهدنامه دوجانبه با ایران » بعد از اینکه دیوان بین‌المللی دادگستری دستور داد به نقض آن عهدنامه - تحریم مردم ایران - خاتمه دهد، خارج شد. رژیم قانون شکن!» سخنگوی وزارت خارجه نیز در واکنش به اظهارات وزیر امور خارجه امریکا با بیان اینکه به نظر می‌رسد که امریکایی‌ها علی‌رغم ناکامی‌های اخیرشان در شورای امنیت و مجمع عمومی سازمان ملل همچنان علاقه‌مند هستند که در مسیر اشتباه گذشته خود در مورد ایران ادامه حرکت دهند، گفت: به آقای پمپئو توصیه می‌شود به جای اظهار تأسف برای رأی دیوان لاهه به خاطر رفتارهای نامعقول دولت امریکا در برابر ملت ایران و تحریم‌های ظالمانه‌ای که علیه آنها اعمال کرده است، متأسف باشد. وزیر خارجه امریکا: از عهدنامه مودت خارج می‌شویم مایک پمپئو وزیر خارجه امریکا نوع واکنش امریکا به رأی دادگاه لاهه دور ازذهن نبود. چنان که مایک پمپئو، وزیر خارجه امریکا با ابراز تأسف از رأی دادگاه لاهه و طرح این ادعا که امریکا برای مسائل انسان دوستانه مردم ایران استثنا قائل است، از تصمیم واشنگتن برای خروج از عهدنامه مودت 1955 با ایران خبر داد. پمپئو درباره این تصمیم گفت: «امریکا به توافق مودت با ایران (1955) پایان می‌دهد. این تصمیمی است که 39 سال دیر انجام می‌شود.»وزیر خارجه امریکا گفت که ایران به دنبال آن است که تصمیم امریکا را برای خروج از توافق هسته‌ای (برجام) و همین طور بازگرداندن تحریم‌هایی که بعد از اجرای برجام رفع شده بود، به چالش بکشد.او گفت که ایران برای این کار در حال سوء استفاده از دیوان بین‌المللی دادگستری با مقاصد تبلیغاتی و سیاسی است.عهدنامه مودت و روابط اقتصادی و حقوق کنسولی ایران و امریکا در ٢٣ مرداد سال ۱۳۳۴ بین نمایندگان دو کشور امضا شد. بر اساس این عهدنامه، هر اختلافی میان ایران و امریکا در مورد تفسیر یا اجرای این عهدنامه که از طریق دیپلماتیک میان ایران و امریکا قابل حل نباشد، باید به دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه ارجاع شود.∎​