به گزارش خبرگزاری فارس به نقل از روابط عمومی حوزه هنری، سید نظام‌الدین موسوی در نشست سالانه مسئولان آموزش و پژوهش حوزه هنری مراکز استانی که در حوزه هنری تهرانبرگزار می‌شود، به ویژگی‌های یک پژوهش قابل اعتنا پرداخت.

* ۶ شاخصه یک اثر پژوهشی

موسوی گفت: پس از مطالعه یک کتاب چگونه به پژوهشی بودن آن پی ببریم؟ بی‌شک یک اثر پژوهشی دارای ویژگی‌های خاصی است که در آثار غیر پژوهشی یافت نمی‌شود. یکی از این ویژگی‌ها داشتن حرف نو و تازه است. به عنوان مثال در مورد اندیشه انقلاب اسلامی حرف نو و تازه‌ای داشته باشد. حتی اگر با افکار و اندیشه‌های ما همسو نباشد، اما حرف تازه‌ای برای گفتن داشته باشد که نشان از اندیشه و عمق اثر باشد.

وی افزود: دومین ویژگی اثر پژوهشی برای آن دسته از آثاری است که حرف تازه‌ای ندارند اما بار دیگر به بررسی و بیان موضوعات قبلی با هدف واکاوی وضعیت کنونی آن موضوعات می پردازند. این کار نیز ارزشمند است. سومین ویژگی لازم در پژوهش، مخاطب‌شناسی درست است. یعنی انتخاب موضوع مورد پژوهش باید متناسب با مخاطب هدف باشد. چهارمین ویژگی پژوهش، نوع ارائه مناسب اثر است. هنگامی که اثر پژوهشی با روش جذاب و گیرا به مخاطب ارائه می‌شود موفق‌تر خواهد بود.

موسوی ادامه داد: پنجمین شاخصه‌ای که یک اثر پژوهشی باید از آن بهره‌مند باشد، پرهیز از کلی‌گویی است. پژوهشی که به کلی‌گویی بپردازد، پژوهش نیست. آثار پژوهشی باید از کلی‌‌گویی‌ها فاصله گرفته و به سوی جزئیات حرکت کنند. یعنی اثر پژوهشی باید یک موضوع را که جزئی از کلیات است مورد نظر قرار داده و به بررسی دقیق آن بپردازد. پژوهش باید موضوع خاصی را جزء به جزء بررسی و تحلیل کند. اثر مکتوبی که به مسائل عمومی بپردازد، پژوهش نیست. چرا که به چند سوال پراکنده پاسخ می‌دهد. در حالی‌که اثر پژوهشی باید دارای یک سوال واحد باشد.

وی افزود: ششمین ویژگی لازم برای تولید اثر پژوهشی، داشتن قلم متناسب با مخاطب است. یعنی در انتخاب نوع بیان مطالب متناسب با نیاز مخاطب اقدام شود. هفتمین ویژگی به استفاده از منابع معتبر در پژوهش مربوط می‌شود. چرا که در برخی پژوهش‌ها دیده می‌شود پژوهشگر از سایت‌های اینترنتی استفاده کرده است. در حالی‌که این سایت‌ها ممکن است پس از مدتی از دسترس خارج شود.

* ۴ وظیفه مسئولان پژوهشی در مراکز استانی حوزه هنری

مدیرعامل پیشین خبرگزاری فارس ادامه داد: اگر پژوهشگر اثری را که با وجود ساختار، محتوا، زیبایی ظاهری، جز‌ئی‌نگر بوده و عمق داشته باشد تولید کند، می‌توانیم آن اثر را قابل ارائه بدانیم. متاسفانه کمتر از سوی مراکز استانی حوزه هنری با چنین آثار پژوهشی روبه‌رو می‌شویم.

موسوی با تاکید بر انتخاب دیدگاه واحد برای انجام پژوهش افزود: هنگام انجام کار پژوهشی باید بدانیم که از چه حیثی می‌خواهیم پژوهش را انجام دهیم. آیا می‌خواهیم از حیث کاربردی یا نظری پژوهش را انجام دهیم؟ یا می‌خواهیم هر دو مورد را در پژوهش خود جای دهیم؟ از نظر موضوع پژوهش، آیا باید به مسائل هنری بپردازیم و یا به مسائل سیاسی، اجتماعی و غیره بپردازیم؟ از بُعد رسانه آیا باید به شیوه مکتوب، دیداری یا شنیداری بپردازیم؟ یا باید تمامی مطالب گفته شده به کار گرفته شود؟ اگر بخواهیم به تمامی مسائل گفته شده رسیدگی کنیم دچار کلی‌گویی می‌شویم. در حالی که حتی در حوزه هنری مرکز هم به تمامی این مسائل یکجا رسیدگی نمی‌شود و سعی بر جزئی نگری نسبت به انجام پژوهش‌ها است.

وی در ادامه به آسیب‌شناسی پژوهش در مراکز استانی حوزه هنری پرداخت و گفت: یکی از مشکلات مراکز استانی حوزه هنری نداشتن هدف دقیق در حوزه پژوهش است. اما وظیفه مسئولان پژوهشی استان‌ها چیست؟ یکی از این وظایف فهم دقیق وظایف، ماموریت‌ها و اولویت‌ها است. دومین وظیفه، شناسایی موضوعات پژوهشی استان‌ها و قابلیت‌های پژوهشی آن‌ها است. سوم اینکه اولویت‌بندی، امکان‌سنجی و برنامه‌ریزی درست در کار داشته باشند. چهارمین وظیفه مسئولان پژوهشی استان‌ها اجرای صحیح پروژه است. آخرین وظیفه این مسئولان ارائه صحیح پژوهش‌های انجام شده است.

موسوی ادامه داد: اجرای صحیح پژوهش یعنی چه؟ یعنی مسئول مربوطه فهم دقیقی از پژوهش کسب کند. همچنین بر شیوه اجرا و ماکت کار نظارت داشته باشد و آن را به خوبی بررسی کند. از طرفی هم باید بهترین و مناسب‌ترین فرد را برای انجام پژوهش برگزیند. باید توجه داشته باشیم که بهترین و مناسب‌ترین فرد برای انجام پژوهش کیست؟

وی افزود: اجرای صحیح پژوهش یعنی نظارت دقیق، دائمی و همه جانبه بر پژوهش داشته باشیم. چرا با وجود ناظر بر پژوهش‌های انجام شده آن‌ها را غیر قابل قبول می‌دانیم؟ چون ناظر پژوهش کار خود را به خوبی انجام نداده است. حال این سوال پیش می‌اید که چه کسی باید بر ناظر پژوهش نظارت داشته باشد؟

موسوی با تاکید بر اجرای دقیق پژوهش گفت: اجرای صحیح پژوهش یعنی کارشناسی دقیق برای انجام پژوهش داشته باشیم. کارشناسی را باید به تیم متخصص در این کار بدهیم. متاسفانه برخی استان‌ها یک تیم متخصص دائمی دارند که در مورد همه پژوهش‌ها نظر می‌دهند. این در حالی است که حوزه تخصصی آن‌ها هنری است. اما به عنوان مثال روی پژوهش‌های سیاسی و دینی هم آن‌ها باید نظر کارشناسانه بدهند. کارشناسی باید با تیم متخصص، قبل از شروع پژوهش، هنگام اجرا و بعد از آن نیز انجام شود. در این صورت است که پژوهش به درستی پیش می‌رود. اگر ما بعد از انجام پژوهش که هزینه‌های مالی و زمانی را در بر داشته است به کارشناسی بپردازیم و متوجه بی استفاده بودن آن پژوهش شویم فایده‌ای ندارد.

موسوی ادامه داد: مورد دیگری که باید در نظر بگیریم، انتخاب پژوهشگر است. لزوما پژوهشگری که نامدار است و میان اهالی پژوهش حوزه کاری خود شناخته شده است، پژوهشگر خوبی نیست. همچنین پژوهشگران گمنام، پژوهشگران ناتوان و ناکارآمد نیستند. این مطلب به معنای بی‌توجهی به سوابق و توانایی‌های پژوهشگران نیست. بلکه به معنای الزام و ضرورت شناخت درست از توانمندی‌های پژوهشگران هر استان است.

*

وی سهل‌انگاری در پژوهش را بسیار مضر دانست و گفت: شایان ذکر است که دور زدن‌های ‌پژوهشی ممنوع است. یعنی تا زمانی که خودتان به پژوهشی باور و ایمان نداشته باشید که یک کار پژوهشی خوب است و نتایج قابل قبولی را نیز به همراه دارد، اقدام به پیگیری آن کار پژوهشی نکنید. چرا که در این صورت پژوهش انجام شده دچار سهل‌انگاری و چشم‌پوشی شما نسبت به نواقص و ایرادات آن پژوهش می‌شود.

موسوی در مورد پروپوزال‌های ارائه شده برای پژوهش گفت: پروپوزال‌های ارائه شده برای هر پژوهش باید متناسب با موضوع و خواسته‌های آن پژوهش انجام شود. چرا که اکثر پروپوزال‌های ارائه شده بر اساس ساختار واحدی ارائه می‌شود که گاه با موضوع آن منطبق نیست. همچنین منابع پژوهشی بسیار مهم است. این موضوع باید از سوی مسئولان پژوهشی مراکز استانی با دقت زیر نظر گرفته شود. چرا که در انجام پژوهش اعتبار و درجه یک بودن منابع بسیار مهم است.

وی افزود: انجام پژوهش‌های مشابهی که قبلا از سوی دیگر سازمان‌های فرهنگی  به خوبی انجام شده، ممنوع است. مگر آنکه مخاطب مورد نظر متفاوت باشد و روی قشر دیگری از جامعه تاثیرگذار باشد. با توجه به بودجه اندک پژوهش در استان‌ها باید مسائل ناب و کار نشده مورد توجه قرار گیرد.

موسوی در ادامه زمان‌بندی مناسب و مدیریت آن برای انجام پژوهش را ضروری دانست و گفت: زمان‌بندی مناسب برای پژوهش یکی از مهم‌ترین نکاتی است که باید مورد توجه دقیق قرار گیرد. اما باید دقت داشته باشیم که زمان‌بندی برای پژوهش به‌نوعی تیغه دو لبه است. چرا که هم می‌تواند به انجام هرچه بهتر پژوهش کمک و هم می‌تواند باعث ضعف آن شود. زمان‌بندی انجام پژوهش نباید به گونه‌ای باشد که موجب عجله پژوهشگر شود و به انجام درست کار صدمه بزند. از طرفی‌ هم نباید آن را نادیده بگیریم. چرا که زمان‌بندی انجام پژوهش به برنامه‌ریزی بهتر کار کمک می‌کند.

* لزوم سرویس‌دهی مناسب به پژوهشگر

دبیرکل انجمن روزنامه‌نگاران مسلمان اظهار داشت: گاهی ممکن است برخی پژوهش‌ها چند سال کار داشته باشد. به عنوان مثال رمان «دا» هشت سال زمان برد تا به بار نشست. همچنین انجام پژوهش‌های رمان «خاطرات عزت‌شاهی» و نگارش و تدوین آن بیش از ۶ سال طول کشید. باید در زمان‌بندی انجام پژوهش سیاستگذاری درست و موفق داشته باشیم. یعنی پژوهشگر را به حال خودش رها نکنیم و هنگام موعد مقرر به سراغش برویم. باید با پژوهشگر مربوطه دائما ارتباط داشته باشیم و پیشروی کار را بر اساس زمان‌بندی مطلوب بررسی و مدیریت کنیم.

وی در راستای ارتباط میان مسئولان پژوهشی با پژوهشگرانی که پروژه‌ای را به آن‌ها داده‌اند، گفت: مسئولان پژوهشی باید به پژوهشگر سرویس‌دهی مناسب داشته باشند. یعنی بتوانیم هرگونه اطلاعات لازم پژوهشی را در اختیارش قرار دهیم و در تمام مراحل کار از اوضاع ایشان باخبر باشیم. باید ارتباط پژوهشی قوی با پژوهشگر برقرار کنیم. یعنی اگر ما نیز به مطلب قابل استفاده‌ای در آن پژوهش دست یافتیم بلافاصله در اختیار پژوهشگر قرار دهیم.

موسوی با اشاره به برخی آثار مکتوب پژوهشی استان‌ها گفت: فهرست این آثار را که بررسی می‌کردم به دنیای گسترده و پراکنده مواجه شدم. از تاریخ حکومت‌های کهن قبل از میلاد در برخی استا‌ن‌ها تا حماسه «۹ دی» میان این آثار دیده می‌شد. از باب هنر گرفته تا مسائل پیچیده سیاسی درون آثار پژوهشی مکتوب استان‌ها دیده می‌شود. این نشان عدم هدفمندی مناسب حوزه پژوهش در مراکز استانی حوزه هنری است. بهتر است در حوزه پژوهش به جای اقیانوسی به عمق یک سانتی‌متر، چاهی به عمق هزاران متر باشیم.

این مدیر فرهنگی باسابقه افزود: برخی آثار استان‌ها در منابع ‌پژوهشی خود بیش از 200 منبع ذکر کرده‌اند. در حالی که تنها تنها از 20 منبع در متن کتاب ارجاع دادند. این شیوه روی مخاطب نتیجه عکس می‌دهد. چرا که هر چه کتاب را بررسی می‌کند منابع ذکر شده را نمی‌تواند پیدا کند. در واقع این آثار به ظاهر استفاده گسترده از منابع داشته است اما در واقع این‌چنین نیست.

وی در پایان گفت: قلم شعاری در آثار استانی زیاد است. نیازی به شعار دادن نداریم. اگر متن ارائه شده ارزشی باشد آنچه را باید به مخاطب ارائه می‌دهد. متن ارزشی متنی است که مخاطب پس از خواندن آن حس خوبی نسبت به موضوع مورد پژوهش در آن کتاب داشته باشد.