صاحب‌خبر - استاد شهید، آیت‌ا... دکتر محمد مفتح، روز 28 خردادماه سال 1307، در شهر همدان متولد شد. پدرش، مرحوم شیخ محمود مفتح، از زعمای حوزه علمیه همدان بود. شهید مفتح، مقدمات علوم دینی و ادبیات را نزد پدرش فرا گرفت و در هفت سالگی به دبستان رفت. او پس از طی کردن دوره شش ساله دبستان، وارد حوزه علمیه «آیت‌ا... ملاعلی همدانی» شد. شهید مفتح، در سال 1326 و با تشویق پدر و برای تکمیل درس، راهی حوزه علمیه قم شد. او در قم، از محضر استادانی همچون آیات عظام بروجردی و کمره‌ای، در خارج فقه و اصول، امام خمینی(ره)، در عرفان و اصول فقه و علامه طباطبایی، در فلسفه و عرفان بهره برد. شهید مفتح پس از پایان تحصیلات حوزوی، به تدریس پرداخت. او در زمره بهترین مدرسان فلسفه در حوزه علمیه قم بود. شهید مفتح، همزمان با فراگیری علوم دینی، به تحصیل در دانشگاه پرداخت. او در سال 1333 وارد دانشکده الهیات دانشگاه تهران شد و توانست طی سه سال، دوره کارشناسی فلسفه را به پایان برساند. شهید مطهری و مرحوم حسینعلی راشد، داوران پایان‌نامه دوره کارشناسی شهید مفتح بودند.او پس از دریافت مدرک دانشگاهی، افزون بر حوزه علمیه، به تدریس در دبیرستان‌های قم مشغول شد و به همراه شهید بهشتی، «کانون اسلامی دانش‌آموزان قم» را بنیان گذاری کرد. این کانون، محلی برای گردهمایی معلمان، دانشجویان و دانش‌آموزان علاقه‌مند به مباحث دینی بود و نقش مهمی در تربیت نسل انقلابی و مدیران جوانی داشت که بعدها خدمات ارزنده‌ای به کشور و انقلاب ارائه کردند. شهید مفتح، در سال 1341، تحصیلات خود را در مقطع دکترا آغاز کرد و توانست در سال 1344، از رساله دکترای خود، با عنوان «حکمت الهی و نهج‌البلاغه»، زیر نظر استاد سیدمحمد مشکات، دفاع کند و با درجه «بسیار خوب»، دانش آموخته شود. او طی تحصیل در دوره دکترا، با کمک جمعی از فضلای حوزه و دانشگاه، «مجمع علمی اسلام‌شناسی» را تأسیس کرد که هدف آن، تألیف و ترجمه کتاب‌های مورد نیاز جامعه در عرصه دین و اندیشه بود. این اقدام در شرایطی انجام می‌گرفت که بازار اندیشه‌های چپ در جامعه ایرانی داغ بود و بسیاری از جوانان، جذب ظاهر فریبنده دیدگاه‌های این جریان می‌شدند. کلاس های تفسیر «مسجدالجواد(ع)» با آغاز نهضت اسلامی، شهید مفتح به آن پیوست. او، به دستور حضرت امام(ره) راهی خوزستان شد و در این منطقه با سخنرانی‌های عالمانه به افشای ماهیت واقعی رژیم پرداخت. شهید مفتح به دلیل فعالیت‌های انقلابی خود، از آموزش و پرورش قم اخراج شد و مدتی را در تبعید گذراند. او در سال 1349 تصمیم گرفت به قم بازگردد، اما با ممانعت رژیم، ناچار به اقامت در تهران شد. شهید مفتح در تهران با محافل دانشگاهی ارتباط گسترده‌ای برقرار کرد. او با کمک شهید مطهری در دانشکده الهیات دانشگاه تهران به تدریس پرداخت. شهید مفتح، همزمان با آغاز تدریس در دانشگاه، به دعوت انجمن اسلامی دانشجویان، مسئولیت امامت نماز جماعت دانشگاه تهران را برعهده گرفت. سخنرانی‌های او پس از اقامه نماز، نقش مهمی در معرفی مبانی دینی به دانشجویان داشت. شهید مفتح، مدتی بعد، به دعوت شهید مطهری، به «مسجدالجواد(ع)» رفت و این مسجد را به پایگاه فعالیت‌های فکری و سیاسی خود تبدیل کرد. کلاس‌های تفسیر قرآن و اسلام‌شناسی او در «مسجدالجواد(ع)»، با استقبال فراوان جوانان و دیگر قشرهای جامعه روبه‌رو شد و تالار کتابخانه این مسجد را به کانون مباحث دینی و مباحثات داغ اعتقادی و سیاسی تبدیل کرد. همین موضوع باعث تعطیلی «مسجدالجواد(ع)» و جلوگیری از سخنرانی شهید مفتح و شهید مطهری در این مسجد شد. با این حال، فعالیت‌های شهید مفتح متوقف نشد. او مدتی در حسینیه ارشاد سخنرانی کرد و سپس، امامت جماعت مسجد «جاوید» را برعهده گرفت و برگزاری جلسات بحث و تدریس برای جوانان را، در این مسجد ادامه داد. شهید مفتح، افزون بر تفسیر قرآن، مباحثی همچون اسلام‌شناسی، نهج‌البلاغه، تاریخ ادیان، اقتصاد، فلسفه و جامعه‌شناسی را هم با کمک دوستان و همفکرانش، در مسجد «جاوید»، به علاقه‌مندان ارائه می‌کرد. گسترش فعالیت‌های شهید مفتح در مسجد جاوید، باعث شد عوامل ساواک روز سوم آذرماه سال 1353 به این مسجد حمله و پس از سخنرانی حضرت آیت‌ا... خامنه‌‌ای، ایشان و شهید مفتح را بازداشت کنند. معرفی مبانی اقتصاد اسلامی در «مسجد قبا» شهید مفتح پس از آزادی از زندان، در سال 1354، مسجد قبا در نزدیکی حسینیه ارشاد را مرکز فعالیت‌های خود قرار داد. تأسیس صندوق قرض‌الحسنه مسجد قبا و تلاش برای معرفی مبانی اقتصاد اسلامی، به همت شهید مفتح، در همین دوره اتفاق افتاد. او ضمن مسافرتی به مصر، از دو تن از استادان اقتصاد اسلامی دانشگاه الازهر دعوت کرد تا در سالگرد تأسیس صندوق قرض‌الحسنه به ایران بیایند و سخنرانی کنند، اما ساواک از اجرای این برنامه جلوگیری کرد. شهید مفتح، در راستای افشای ماهیت ضدمردمی رژیم پهلوی، دست به فعالیت‌های رسانه‌ای زد و طی مصاحبه‌ای با یک نشریه اروپایی، با شجاعتی مثال زدنی، به تشریح شرایط اختناق آمیز حاکم بر کشور پرداخت. افزون بر این، جلسات پرشور وعظ و خطابه در مسجد قبا که با حضور حدود 30 هزار نفر برگزار می‌شد، نقش مهمی در تنویر افکار عمومی نسبت به شرایط کشور داشت. با اوج‌گیری انقلاب اسلامی در سال 1357، شهید مفتح، مسجد قبا را به یکی از مراکز اصلی هدایت انقلاب و فعالیت‌های مبارزاتی تبدیل کرد. اجتماعات ده‌ها هزار نفری مقابل مسجد و سخنرانی‌های پرشور آن عالم مبارز، نقشی مهم در گسترش اعتراضات مردمی داشت. برگزاری نماز عید فطر سال 1357، به امامت شهید مفتح در تپه‌های قیطریه و با حضور بیش از 50 هزار نفر از مردم تهران، یکی از رویداد‌های مهم و تأثیرگذار در روند پیروزی انقلاب اسلامی بود. با وجود فعالیت‌های مبارزاتی شهید مفتح علیه رژیم پهلوی، او به شرایط مسلمانان در دیگر سرزمین‌های اسلامی هم بی‌توجه نبود. شهید مفتح، پس از هجوم رژیم صهیونیستی به لبنان، کوشید با جمع‌آوری کمک‌های مردمی، به داد مردم مصیبت زده این کشور برسد. او مسافرتی به لبنان کرد و در همین سفر، طرح تأسیس یک بیمارستان و مدرسه را با کمک خیران ایرانی ریخت. با پیروزی انقلاب اسلامی، شهید مفتح مدتی مسئولیت روزنامه اطلاعات را برعهده داشت و ضمن سخنرانی در مؤسساتی مانند «مکتب‌الرضا(ع)»، با عضویت در جامعه روحانیت مبارز تهران، فعالیت‌های سیاسی را نیز پی‌گرفت. او همچنین برای ایجاد وحدت و همدلی میان حوزه و دانشگاه تلاش فراوانی کرد. این موضوع یکی از محورهای اصلی سخنرانی‌های شهید مفتح، تا زمان شهادتش در آذرماه سال 1358 بود. حضور در سنگر دانشگاه همان‌طور که اشاره شد، شهید مفتح، در زمره آن دسته از عالمان دینی بود که علاوه بر تحصیلات عالی حوزوی و رسیدن به درجه اجتهاد، بنابر ضرورتی که تشخیص داده بود، موفق به ادامه تحصیل در دانشگاه، تا رسیدن به درجه دکترا شد. در واقع، او هم با معارف اسلامی و فرهنگ حوزه آشنایی داشت و هم مسائل دانشگاه را به خوبی می‌شناخت و با این پشتوانه ارزشمند، تلاش گسترده‌ای را برای از بین بردن شکاف میان حوزه و دانشگاه آغاز کرد. شهید مفتح، مسئولیت بزرگ و راهبردی گسترش ارزش‌های الهی در محیط‌های دانشگاهی را پی‌گرفت. او ضمن مقاومت در برابر فرهنگ وارداتی و افکار الحادی، ایمان به خدا و باورهای دینی را در روح و ذهن جوانان دانش‌پژوه، شکوفا کرد.شهید مفتح معتقد بود دانشگاه به تهذیب و تربیت دینی حوزه نیاز دارد و حوزه نیز، از شیوه‌های نوین پژوهش، که در دانشگاه عرضه می‌شد، بی‌نیاز نیست. او ایجاد وحدت میان حوزه و دانشگاه را یک شعار دست نیافتنی نمی‌دانست و از طرفی، به خوبی آگاه بود که به وجود آوردن این وحدت، با صرف شعار، فرمان و دستور ممکن نخواهد شد. دیدگاه شهید مفتح در این زمینه، مصداق بارز کلام امام(ره) بود که خطاب به حوزویان و دانشگاهیان فرموده بودند:«مغز متفکر جامعه، شما دو طایفه هستید و آن قشری که می‌تواند خنثی کند آن توطئه‌هایی که با کمال دقت، برای شکست دادن نهضت، در شرف تکوین است، آن هم شماها هستید. تکلیف برای شما دو طایفه از سایرین زیادتر است و مسئولیتتان بسیار زیاد، همه مسئول اند، لکن شما دو طایفه مسئولیتتان زیادتر است.»∎​