ایران آنلاین / دلالان، کاغذ را از بازار جمع‌آوری می‌کنند؛ قیمت‌ها به یکباره اوج می‌گیرند و بحران کاغذی مطبوعات که به‌طور ادواری و هر چند سال یکبار عود می‌کند؛ آغاز می‌شود آثار این بحران اما در شرایط کنونی از دامنه تأثیر بیشتری برخوردار است.اوضاع مطبوعات بدون این شوک کاغذی هم در باریکه مرز مرگ و بقا قرار گرفته است. فضای مجازی با این بحران کاغذ گویی می‌خواهد پیروزمندانه و با اقتدار بگوید دوران مطبوعات کاغذی دیگر به سر آمده؛ چرا که جدای از افت شمارگان و کاهش اقبال مخاطبان به مطبوعات، مسئولان و مدیران مرتبط هم توانایی مدیریت بازار حیاتی‌ترین نیاز مطبوعات را ندارند. آن هم در وضعیتی که اقتصاد رسانه‌های چاپی اکنون به مویی بند است؛ کمترین التهاب و آشوبی در بازار نهاده‌های تولید این محصول فرهنگی، موجی شکننده برمی‌انگیزاند که بر قدرت مشکلات موجود برای آسیب زدن به وضعیت شکننده کنونی می‌افزاید. اینکه کاغذ چگونه مطبوعات را زمینگیر کرد موضوع گفت‌و‌گوی ما با برخی از دست‌اندرکاران و مدیران مطبوعات است که از نظرتان می‌گذرد:

وی با بیان اینکه اگر همین روال ادامه پیدا کند مطبوعات به بایگانی تاریخ می‌پیوندند می‌افزاید: البته این را به مزاح گفتم اما با این شیوه بدون هیچ دردسری خیال مسئولان از این عنصر مزاحم در جامعه راحت می‌شود و دیگر نیازی به این همه تذکر هیأت نظارت و برخورد قضایی و دادگاه هم نیست.
رحمانیان در ادامه می‌گوید: به نظر من ناتوانی مدیران مربوطه و مسئولان این حوزه در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی عامل اصلی این اتفاق بوده است. کاغذ یک کالای استراتژیک است و باید ذخیره استراتژیک هم داشته باشد یعنی باید برای کاغذ ذخیره و انبارکافی داشته باشند. اما نبود مدیریت و توانایی لازم در این حوزه باعث شده که ما امروز با انبارهای خالی رو به رو شویم یا شاید هم با بحث احتکار مواجه هستیم. چرا که در حال حاضر کسانی هستند که پیشنهاد فروش کاغذ به قیمت بالاتر و به شکل نقدی را می‌دهند پس این نشان می‌دهد که کاغذ وجود دارد اما عده‌ای به‌دنبال سود‌جویی هستند.
این روزنامه نگار در پاسخ به این سؤال که شایعه ای درباره خرید کلان کاغذ روزنامه توسط یک مشتری وجود دارد در صورت صحت این شایعه تا حدی در آشفتگی بازار موثر بوده می‌گوید: فقط به این خاطر که مدیران مربوطه از تأمین کاغذ مورد نیاز بازار ناتوان هستند نمی‌توانیم به روزنامه‌ای بگوییم کاغذ نخر یا چه میزان کاغذ بخر. از سوی دیگر ما هنوز مطمئن نیستیم که موضوع خرید 2 هزار تن کاغذ از سوی یک مشتری صحت دارد یا خیر با این حال به اندازه مورد نیاز خود کاغذ می‌خرد و به نظرم این مسأله یک موضوع انحرافی است چرا که در واقع عامل اصلی این اتفاق کسانی هستند که نتوانسته‌اند ارز لازم را برای این موضوع تأمین کنند، کسانی که باید انبارها را کنترل و کاغذ ذخیره می‌کردند و نکردند، کسانی که می‌توانستند با توجه به شرایط احتمالی با هواپیما بلافاصله کاغذ وارد کنند و در این کار کوتاهی کردند و ما همه این عوامل را رها کرده و به 2 هزار تن کاغذی که یک روزنامه خریده چسبیده‌ایم.
وی اقدام برخی روزنامه‌ها در کاهش تعداد صفحات را نوعی مدیریت تعبیر کرده و می‌گوید: به جای اینکه انتشار روزنامه را متوقف کنیم به‌طور موقت تعداد صفحات را کم کردیم تا بتوانیم در این فاصله چاره‌ای بیندیشیم. به‌نظرم روزنامه‌ها خودشان باید کاغذ وارد کنند چرا که در ظاهر از دولتمردان کاری ساخته نیست و نمی‌شود پنجره اطلاع‌رسانی را نیز ببندیم. بی‌تردید اگر این پنجره بسته شود راه دیگری باز خواهد شد که ممکن است قابل کنترل نباشد. من پیشنهادم این است که دولت بسرعت با هواپیماهای مخصوص کاغذ وارد کند ولی مطبوعات هم ناچار هستند خودشان راهی پیدا کنند و نباید دست روی دست بگذارند.
محمد تقی روغنی‌ها – مدیر عامل مؤسسه فرهنگی مطبوعاتی ایران – در این باره می‌گوید: گرانی کاغذ در هفته‌های اخیر دلایل متعددی داشته از جمله اینکه تعدادی از تجار کاغذ بخصوص

کاغذ روزنامه در چند ماه اخیر از صحنه خارج شدند، از طرف دیگر شنیده‌ها حاکی از این است که دو کارخانه بزرگ تولید کاغذ یکی در چین و یکی در کشور کره تعطیل شده و از آنجا که بخش عمده کاغذ مصرفی ما از کشور کره خریداری می‌شد با مشکل واردات کاغذ رو به‌رو شدیم؛ البته در حال حاضر کاغذ روزنامه از کشور روسیه وارد می‌شود، همچنین دلیل دیگر نیز خرید عمده کاغذ از سوی یک مشتری بود که باعث کم شدن کاغذ در بازار شد و به این معضل دامن زد.
مدیر عامل مؤسسه ایران در ادامه می‌افزاید: عامل دیگری که جو روانی بازار کاغذ روزنامه را آشفته‌تر کرد شایعه افزایش تعرفه کاغذ بود. چندی قبل دولت با برداشتن ارز رقابتی از کاغذ تحریر در واقع باعث شد عده‌ای به‌تصور اینکه این اتفاق برای کاغذ روزنامه هم خواهد افتاد با نگرانی اقدام به جمع کردن کاغذ‌های روزنامه از بازار کردند. هر چند دولت اطمینان داد که این اتفاق برای کاغذ روزنامه نخواهد افتاد اما به هر حال در بحران پیش آمده تأثیر‌گذار بود.
وی همچنین با بیان اینکه در شرایط فعلی دولت باید بسرعت محموله‌های کاغذ را وارد کشور کند تا این فضای ملتهب از بین برود می‌گوید: وضعیت موجود به نفع رسانه‌های مکتوب نیست. در هفته‌های اخیر کاغذ روزنامه تا 70 درصد بیش از قیمت قبل خرید و فروش می‌شود و با توجه به اینکه رسانه‌ها وضعیت اقتصادی شکننده‌ای دارند اگر قرار باشد قیمت کاغذ که عمده‌ترین هزینه روزنامه‌ها نیز است تا این حد بالا برود کمرشکن خواهد بود و باعث آسیب جدی به روزنامه‌ها بخصوص روزنامه‌های با شمارگان بالا می‌شود.
ضربه بر پیکر صنعت نشر و چاپ
برخی معتقدند گرانی کاغذ ضربه فنی کردن مطبوعات و صنعت چاپ و نشر است. گرانی کاغذ روی قیمت روزنامه و کتاب و مجلات هم تأثیر می‌گذارد و همین عامل بهانه‌ای می‌شود برای همان تعداد اندکی که کتاب و روزنامه می‌خریدند. در این رابطه مهندس محمد بیطرفان - رئیس انجمن علمی فناوری چاپ ایران- به «ایران» می‌گوید: کاغذ به چند دلیل گران شد؛ بالا رفتن قیمت جهانی کاغذ، افزایش قیمت ارز و شایعه تعلق نگرفتن ارز مبادله‌ای به کاغذ و افزایش عوارض گمرکی و از همه مهمتر جو روانی حاکم بر بازارهمگی دست به دست هم داد و ما شاهد جهش 30 درصدی قیمت کاغذ شدیم در واقع فروشندگان از فروش کاغذ امتناع کردند و عرضه و فروش کاهش یافت.
وی در ادامه با بیان اینکه هزینه عمده مطبوعات و نشریات مکتوب هزینه کاغذ است و در واقع حدود 40 تا 65 درصد محصول چاپی را شامل می‌شود اظهار می‌دارد: با افزایش قیمت کاغذ هزینه تمام شده تولید هم افزایش می‌یابد. از سوی دیگر با توجه به اینکه فضای مجازی و نشر الکترونیک نیز باعث می‌شود نشریات مکتوب آسیب پذیرتر شوند ممکن است با ادامه این وضعیت، نشریات نوپا و بخش خصوصی با مشکلات عدیده حتی تعطیلی روبه رو شوند.
بیطرفان می‌گوید: دولتمردان باید برای این مشکل بزرگ چاره‌ای بیندیشند و فکری کنند البته به تازگی اخباری شنیده می‌شود مبنی بر اینکه به کاغذ ارز مبادله‌ای تعلق خواهد گرفت وتعرفه‌ها نیز افزایش پیدا نخواهد کرد اما با توجه به افزایش قیمت جهانی کاغذ لازم است دولت از تولید‌کننده‌های داخلی کاغذ حمایت کند و مانند قبل با دادن بسته‌های تشویقی و حمایتی و یا مساعدت در مالیات از تولید داخلی پشتیبانی کند تا کاغذ با قیمت و کیفیت مناسبتری تولید و عرضه شود. بی‌تردید اگر این اتفاق نیفتد در آینده نزدیک شاهد بیکاری در حوزه چاپ و نشر و مطبوعات خواهیم بود و این بیکاری و ایجاد اشتغال برای دولت هزینه بیشتری خواهد داشت.
وی همچنین می‌افزاید: با توجه به اینکه در تولید کاغذ داخلی تولید‌کننده‌های معدودی داریم و این کفاف بازار را نمی‌دهد و از طرفی مسائل زیست محیطی نیز مانع از توسعه کارخانه‌های تولید کاغذ خواهد بود بنابراین نیاز است که دولت با حساسیت و دقت نظر بیشتر این مشکل را برطرف کند. متأسفانه با این وضعیت لیتوگراف‌ها، چاپخانه داران و صحافان نیز با مشکل رو به رو شده‌اند و به خاطر افزایش قیمت کاغذ این حوزه آسیب خواهد دید و بدون شک صنعت چاپ هم دچار بحران بیکاری می‌شود.
چرا کاغذ گران شد؟
درباره علت گران شدن کاغذ نظرهای مختلفی بیان شده است برخی معتقدند دولت باید با توجه به شرایط داخلی و البته اتفاقات بین‌المللی زودتر از اینها چاره‌اندیشی می‌کرد و جلوی این بحران را می‌گرفت برخی نیز دست‌های پشت پرده را در بروز این مشکل مقصر می‌دانند. مدیر یکی از روزنامه‌های سراسری در این باره می‌گوید: برآوردهای ما نشان می‌دهد چند عامل در افزایش قیمت کاغذ مؤثر است.
به اعتقاد او ، اقدام یک مشتری در خرید کلان کاغذ ، در بهم خوردن عرضه و تقاضای بازار موثر بوده است.
وی می‌گوید: از طرف دیگر یکی از بزرگترین کارخانجات تولید‌کننده کاغذ در چین که از کاغذ باطله، کاغذ تولید می‌کرد به‌دلیل مشکلات زیست محیطی تعطیل شد. چین که تا آن زمان صادر‌کننده بود، تبدیل به واردکننده شد و به قیمت بالاتر تمام تولیدات کاغذ چند کارخانه که بیشتر طرف قرارداد با ایران بودند را خرید. در نهایت کاغذی که هر تن آن 510 یورو بود به 565 یورو افزایش یافت. در این میان بانک مرکزی نیز در تخصیص ارز برای واردات کاغذ، همکاری نمی‌کند. آنها باوجود اینکه اعلام می‌کنند که مشکل حل شده ولی هنوز بیش از یک ماه است که هیچ ارزی برای ترخیص کاغذ تخصیص داده نشده است. مجموعه این اتفاقات باعث شده که کاغذ در بازار ایران کمیاب شود. همزمان در بازار جهانی قیمت کاغذ افزایش داشته است. این مسائل باعث شده در این روزها واردکنندگان کاغذ نتوانند براحتی کاغذ وارد بازار کنند و در نتیجه قیمت کاغذ به شکل صعودی درحال افزایش است.
اقتصاد رسانه خودکفا نیست
سید جلال فیاضی- رئیس هیأت مدیره خانه مطبوعات خراسان رضوی- با بیان اینکه رسانه‌های مکتوب به‌دلیل استمرار خود، تأثیر عمیقی در عمق بخشیدن به فرهنگ جامعه دارند اما در شرایط کنونی با مشکلات جدی رو به رو هستند می‌گوید: از یک سو فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان یک تهدید علیه رسانه‌های مکتوب تلقی می‌شود و بخشی از مخاطبان آنها را به سمت خود می‌کشاند و از طرف دیگر مشکلات اقتصادی، آنها را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. متأسفانه در کشورما، مطبوعات و به شکل کلی اقتصاد رسانه خودکفا نیست به همین خاطر مطبوعات با تحولات و تکانه‌های اقتصادی با چالش جدی مواجه می‌شوند. در کشور ما هنوز دولت به مطبوعات یارانه پرداخت می‌کند این یعنی مطبوعات ما به اقتصاد خودکفا نرسیده‌اند و طبیعی است که موضوعی مانند گرانی کاغذ می‌تواند هم در مشکلات اقتصادی روزنامه‌ها تأثیر جدی بگذارد و هم در فضای مخاطبین و شمارگان روزنامه‌ها بی‌تأثیر نیست.
رئیس هیأت مدیره خانه مطبوعات خراسان رضوی – در ادامه می‌افزاید: ازسوی دیگر هنوز تولید کاغذ داخلی ما بویژه در زمینه کاغذ روزنامه به کیفیت لازم نرسیده اگرچه همیشه تأکید بر این است که از کاغذ داخلی استفاده شود ولی این کاغذ داخلی که در مورد روزنامه‌ها متمرکز بر کاغذ تولید کارخانه مازندران است هنوز کیفیت لازم را ندارد. در حالی که انتظار بر این است که کاغذ تولید داخلی از لحاظ قیمت و کیفیت به حد قابل قبولی برسد. از سوی دیگر افزایش بی‌رویه و بی‌تناسب قیمت کاغذ با وضعیت اقتصادی روزنامه‌ها قطعاً می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند و روی فرهنگ مکتوب جامعه تأثیر گذاشته و آن را با چالش رو به رو کند.
وی با ارائه دو راهکار بلند و کوتاه مدت برای حل این بحران می‌گوید: دولت و بخش خصوصی باید در زمینه سرمایه‌گذاری برای تولید کاغذ در کشور و اقتصادی کردن قیمت و کیفیت آن برنامه‌ریزی بلند مدت داشته باشد و تلاش کند. اما برای گرفتن نتیجه در کوتاه مدت باید بگویم که دولت در مورد واردات کاغذ باید هم تعرفه و هم ارز تخصیصی برای کاغذ را تعدیل کند و یارانه پرداختی ارشاد نیز باید به سمتی برود که روزنامه‌ها بتوانند از کاغذی که قیمت مناسب تری دارد، استفاده کنند در غیر این صورت خیلی از بنگاه‌های مطبوعاتی ما به تعطیلی کشیده می‌شوند.
وی با بیان اینکه در حال حاضر یارانه‌ها طیف خوبی تشکیل داده‌اند می‌گوید: یارانه‌ها بخشی در چارچوب رنکینگ به شکل نقدی پرداخت می‌شود و بخشی به اشتراک اختصاص دارد و بخشی هم به بیمه خبرنگاران تعلق می‌گیرد اما وقتی تناسبی بین میزان یارانه و درآمدهای اختصاصی مطبوعات نباشد و با افزایش ناگهانی قیمت کاغذ نیز مواجه باشیم مجموعه یارانه و درآمد مطبوعات از تعادل خارج می‌شود و مطبوعات را با چالش مواجه می‌کند، دولت باید تدبیری بیندیشد. بی‌تردید بخشی از این افزایش قیمت ناشی از افزایش ارز بوده و دولت باید در مهار رشد بی‌رویه قیمت ارز نیز اقدام مؤثری انجام دهد تا کاغذ نیز به‌عنوان یک کالای فرهنگی مورد نیاز جامعه ازاین تعدیل نرخ ارز بهره ببرد.
مشکل کاغذ روزنامه معضلی دیرینه
بیژن مقدم- مدیر مسئول سایت الف- به «ایران» می‌گوید: بی‌تردید پایه اقتصاد و انتشار روزنامه کاغذ است اما متأسفانه هیچ وقت برای این موضوع فکر اساسی صورت نگرفته تا بتوانیم با امنیت

خاطر کاغذ روزنامه‌های داخلی را تأمین کنیم. لازمه این کار این بود که در داخل تولید‌کننده‌هایی داشته باشیم که بتوانند کاغذ با کیفیت و با حجم مورد نیاز مطبوعات را پاسخ دهند. اما نه کیفیت لازم در کاغذ داخلی وجود داشت و نه پاسخگوی نیاز مصرفی مطبوعات ما بود. بنابراین همواره بین کیفیت و حجم تولید رقابت ایجاد می‌شد و همین دو عامل باعث شد روزنامه‌ها به سمت استفاده و خرید کاغذ خارجی سوق پیدا کنند چرا که کیفیت بهتری هم داشت. وی با تأکید بر اینکه این روند در شرایط عادی اتفاق مهمی نبود و روزنامه‌ها از آن استفاده می‌کردند می‌گوید: اما در دو مقطع یعنی یکی در اوج تحریم‌ها و دیگری در مقطع کنونی و تحت تأثیر تحولات داخلی تغییر قیمت ارز و تحولات خارجی یعنی بحث تحریم‌ها ناگهان قیمت کاغذ خارجی بشدت افزایش پیدا کرد. تهیه و تأمین این مبلغ نیز از توان رسانه‌های داخلی ما خارج است. بنده شنیدم که حدود 8 ماه است کارخانه چوب مازندران کاغذ رول روزنامه تولید نمی‌کند هر چند که تولیداتش هم پاسخگوی نیاز داخلی ما نبود و کیفیت لازم را هم نداشت اما همه چیز دست به دست هم داد. بنابراین مشکل کاغذ مسأله امروز و دیروز نیست و باید برایش فکر اساسی شود چه بسا هزینه‌های زیادی که تاکنون در این حوزه شده اگر بدرستی سرمایه‌گذاری می‌شد تا به حال به کاغذ با کیفیت هم دست پیدا کرده بودیم.
مقدم با ارائه این راهکار که باید بخشی از یارانه مطبوعات در این شرایط به سمت حل مشکل کاغذ هدایت شود می‌گوید: دولت باید کمک کند تا مطبوعات از این شرایط عبور کنند در غیر این صورت روزنامه‌ها مجبور می‌شوند تعطیلی یا کاهش تعداد صفحات را اجرا کنند که هر دو راه هم برای حیات آنها مضر است. سال‌ها قبل دولت گاهی یا به روزنامه‌ها پول می‌داد یا کاغذ اما کم کم به خاطر نوسانات قیمت کاغذ دولت ترجیح داد یارانه را به یارانه نقدی تبدیل کند و در دولت دکتر حسن روحانی نیز سرانجام بخشی از روزنامه‌ها مانند روزنامه‌های دولتی و وابسته به نهادهای عمومی یا دارای پشتوانه مالی از گردونه دریافت یارانه حذف شدند هر چند که این مشکل به آنها هم مربوط می‌شود اما پیشنهاد می‌کنم در حال حاضر دولت در این شرایط اضطراری از محل یارانه‌ها یا با در نظر گرفتن بودجه مستقل باید کمک کند تا مطبوعات بتوانند از این شرایط عبور کنند.از طرفی دولت شاید بتواند با خرید و دپوی کاغذ و تزریق آن به بازار اقدام مثبتی انجام دهد. متأسفانه مطبوعات به‌دلیل نداشتن نقدینگی امکان پرداخت سریع پول کاغذ را به فروشندگان و تاجران ندارند یعنی خرید می‌کنند و مدت دار پولش را می‌دهند یا برخی اصلاً نمی‌دهند وبه قولی بدحساب شده‌اند و به همین خاطر تاجران هم از فروش کاغذ به آنها استنکاف می‌کنند حتی رسانه‌های بزرگ ما هم از این قاعده مستثنی نیستند اما دولت می‌تواند در تأمین اقساط روزنامه‌ها یا خرید و دپوی کاغذ کمک کند.