گزارش «فرهیختگان» از بررسی 66 کشور داوطلب در عرصه کارآفرینی
جایگاه نامناسب ایران در زمینه درک و کشف فرصتهای کارآفرینی
صاحبخبر - شاید زمانی که ژوزف شومپیتر برای اولینبار به تبیین کارآفرینی پرداخت، حتی فکرش را هم نمیکرد که زمانی این واژه ترکیبی به یکی از مهمترین موارد بحث در دنیا تبدیل شود. تاریخچه استفاده از واژه کارآفرینی به بیش از 300 سال پیش باز میگردد و اقتصاددانان اولین افرادی بودند که به بیان آن پرداختند. با این وجود اما مفهوم کارآفرینی به شکل امروزی، قدمت چندانی ندارد. در اوایل سده شانزدهم میلادی، واژه کارآفرین به کسانی اطلاق میشد که در کار مأموریت نظامی بودند. بعد از آن نیز درباره پیمانکارانی که دستاندرکار امور عمرانی بودند از لفظ کارآفرین زیاد استفاده شده است. همانطور که گفته شد کارآفرینی اولین بار مورد توجه اقتصاددانان قرار گرفت و همه مکاتب اقتصادی از قرن شانزدهم میلادی تاکنون به نحوی کارآفرینی را در نظریههای خود تشریح کردهاند. ژوزف شومپیتر با ارائه نظریه توسعه اقتصادی خود در سال ۱۹۳۴ که همزمان با دوران رکود بزرگ اقتصادی بود، موجب شد تا نظر او درخصوص نقش محوری کارآفرینان در ایجاد سود، مورد توجه قرار گیرد و به همین دلیل وی را «پدر کارآفرینی» لقب دادهاند. از نظر وی، «کارآفرین نیروی محرکه اصلی در توسعه اقتصادی است» و نقش کارآفرینی عبارت است از «نوآوری یا ایجاد ترکیبهای تازه از مواد.» همچنین کارآفرینی از سوی روانشناسان و جامعهشناسان با درک نقش کارآفرینان در اقتصاد و بهمنظور شناسایی ویژگیها و الگوهای رفتاری آنها با بررسی و تحقیق درخصوص آنان مورد توجه قرار گرفته است. کارآفرینی در ایران در سالهای اخیر، توجه مسئولان کشور به کارآفرینی بیشتر از گذشته شده و اقداماتی نیز در این زمینه صورت گرفته است. با این حال اما آمارهای جهانی بیانگر این است که این اقدامات کافی نبوده و ایران در رتبهبندی جهانی جایگاه مناسبی ندارد. با نگاهی دقیقتر به «گزارش جهانی کارآفرینی»، اطلاعات کاملتری به دست میآید. این گزارش که در نیمه اول سال 2017 انتشار یافته است، نتیجه پژوهشهای کالج باباسون آمریکا و مدرسه کسبوکار انگلستان است. براساس این گزارش، کارشناسیای از میزان رشد و بروز کارآفرینی در زیستبومهای مختلف که از بررسی 66 کشور داوطلب در عرصه کارآفرینی به دست آمده است، ایران از نظر درصد موفقیت در کارآفرینی با حدود موفقیت 80 درصدی توانسته رتبه 10 را بین کشورهای مورد مطالعه به دست بیاورد. با این حال اما ایران از نظر بسترسازی مناسب برای سرمایهگذاری در این عرصه، علیرغم آمار 52.4 درصدی، رتبهای بهتر از 52 را کسب نکرده است. همچنین از نظر توجه رسانهها به کارآفرینی و حمایتهای رسانهای با 57.9 درصد در جایگاه 37 قرار دارد. با نگاهی دقیقتر به این گزارش، اطلاعات دقیقتری درباره هر یک از این 66 کشور به دست میآید. در زمینه کشف و شناسایی ظرفیتها، ایران با آمار 59.3 درصد، رتبه 15 را در بین این 66 کشور کسب کرده است. همچنین از نظر وجود اهداف کارآفرینی در بین اهداف اقتصادی، با 45.3 درصد، در رتبه پنجم قرار دارد. این در حالی است که در زمینه درک و کشف فرصتهای کارآفرینی، ایران با آمار 34.4 درصدی در رتبه 46 قرار دارد. تناقضهای موجود در موارد متفاوت، نشانگر عدم مدیریت ابزار کارآفرینی در ایران است. با نگاهی به آمار ارائه شده، این موضوع آشکار میشود که علیرغم رتبه قابل قبول ایران در هدفگذاریها اما رتبه قابل قبولی در زمینه بسترسازی برای کارآفرینی کسب نشده است بهطوری که تنها 12.8 درصد از برنامهریزیها، وارد مرحله اقدامات اولیه (early-stage activities) میشوند و باقی در همان مرحله طرح و برنامهریزی اولیه باقی میمانند. ایران در سال 2014 به موفقیت 16 درصدی در فرآیند تبدیل طرحهای خام به اقدامات اولیه دست یافت. درصد موفقیتی که البته متزلزل بوده و با کاهش همراه بود. ایران با آمار موفقیت 12.9 در سال 2015 و 12.8 در سال 2016 علیرغم این کاهش چشمگیر، توانست جایگاه خود را در رتبه 23 جهانی تثبیت کند. یکی از نقاط قوت ایران در عرصه کارآفرینی، جایگاه بالای کارآفرینان در جامعه است تا آنجایی که براساس آمار، ایران با 80.5 درصد در رتبه 10 دنیا قرار دارد. روحیه بالای فعالیتهای اجتماعی و حمایتهای اخلاقی و معنوی از کارآفرینی بین مردم ازجمله دلایل موفقیت ایران در این عرصه است. جایگاه ایران در آسیا علیرغم آمارهای بعضا نامناسب ایران در رنکینگ جهانی، جایگاه ایران از آمار میانگین کشورهای آسیایی بالاتر است. در بسیاری از موارد همچون ظرفیتها و پتانسیلهای اولیه و درصد موفقیت در طرحهای کارآفرینی، ایران جایگاهی تا سه برابر بهتر از این میانگین دارد. این موضوع بیانگر آن است که با ضریب بالای موفقیت در ایران(رتبه10 در دنیا)، پتانسیلهای فراوانی برای رشد کارآفرینی در ایران وجود دارد. علیرغم این ظرفیتهای موجود به دلیل ضعف شدید آموزش اقتصادی مرتبط با کارآفرینی در ایران(رتبه 54 در آموزش در مدارس و رتبه 65 در آموزش خارج از نظام عمومی آموزش)، امکان بهرهبرداری حقیقی از این ظرفیتها وجود ندارد.∎