اهمیت خودکفایی تولید این کالای استراتژیک در توسعه اقتصادی ایران آنجاست که حتی اگر از سابقه 80 ساله راه‌آهن در کشور به عنوان دلیلی برای بومی شدن بسیاری از دانش‌های مربوط بگذریم؛ اتصال ریلی دریای خزر و خلیج‌فارس یعنی دو نقطه استراتژیک ترانزیت کالا، نکته‌ای است که نباید از آن غافل شد. براساس سند چشم‌انداز کشور باید 15 هزار کیلومتر خطوط ریلی جدید به ده هزار کیلومتر خط راه‌آهن موجود ایران افزوده شود تا امتیاز جغرافیایی در کنار ظرفیت‌های اقتصادی موجود کشور تضمینی برای آینده ایران‌زمین باشند.
در این زمینه برخی کارشناسان براین باورند که نبود توجیه اقتصادی تولید ریل آهن داخل ایران به دلیل تقاضای پایین، باعث وابستگی کشورمان به واردات این کالا شده است، درحالی که اگر این افراد نیم‌نگاهی به ماموریت تعیین شده در سند چشم‌انداز 1404 داشتند، براساس اصول فنی، وقتی تعیین شده ایران باید 15 هزار کیلومتر خطوط جدید داشته باشد، به این معناست که چیزی نزدیک به 8/1 میلیون تن ریل نیاز داریم.
این درحالی است که برای بازسازی خطوط موجود هم تقریبا باید 10 درصد به نیاز امروزی بیفزاییم که عدد ریل مورد نیاز کشورمان را به رقمی معادل دو میلیون تن خواهد رساند؛ رقمی که نه‌تنها کاملا برای سرمایه‌گذاری و تولید خطوط تولید ریل داخل ایران منطقی است؛ بلکه می‌تواند سکویی برای دستیابی ایران به صادرات منطقی این کالا در راستای اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی کشورمان نیز باشد، به دلیل این‌که کشورهای عمان، سوریه، عراق و افغانستان مدتی است پروژه‌های عمده‌ای در احداث خطوط ریلی خود تعیین کرده‌اند و تا دو دهه آینده نیز در صورت برنامه‌ریزی دقیق می‌تواند بازار مناسبی برای توسعه صادرات ریل ایرانی باشد.
تولید شود ما خریداریم
محمدرضا احمدی، مدیرکل روسازی شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل کشور درباره علت تاخیر در اجرای پروژه خودکفایی ریل به جام‌جم گفت: با توجه به اراده تولید ریل داخل کشورمان، شرکت ذوبآهن اصفهان خط تولیدی را از اروپا خریداری کرد و قرار بر این شد که علاوه بر ریل، محصول جانبی تیرآهن بال پهن را هم تولید کند تا پروژه مذکور از نظر اقتصادی منطقی باشد، اما تا این لحظه شرکت ذوبآهن هیچ محصولی تولید نکرده است که بخواهیم واردات را متوقف کنیم.
احمدی افزود: دلایل متعددی در این زمینه وجود دارد که برخی از آنها کارشناسی و از حوصله این گزارش خارج است، اما نکته اساسی اینجاست که مباحث اقتصادی و منافع مالی باعث عدم تولید ریل در کارخانه ذوبآهن شده، چون این کارخانه با درنظر گرفتن تقاضای بازار و توانمندی خط نصب‌شده فعلا تصمیم به تولید تیرآهن بال پهن به جای ریل گرفته و اصولا ریلی تولید نکرده است.
این مقام مسئول در وزارت راه و شهرسازی تاکید کرد: سابقه تولید ریل در این کارخانه وجود دارد و سال گذشته هم شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران قرارداد خرید 40 هزار تن ریل U33 را با ذوبآهن منعقد کرده، اما هنوز هیچ کالایی تحویل نگرفته است، البته شرکت ساخت روسازی راه‌آهن هم برای حمایت از تولید داخل درحال انعقاد قراردادی با ذوبآهن است که اگر این کارخانه واقعا تولیدکننده ریل باشد، باید در این زمینه اقدام کند.
احمدی افزود: حساسیت گسترش شبکه ریلی کشورمان در توسعه اقتصادی آنچنان است که مسئولان نمی‌توانند این مهم را معطل تصمیم‌گیری یک کارخانه برای تولید یا عدم تولید کالای مورد نیازشان کنند و تصمیم گرفته‌اند با واردات، نیاز ریلی کشور را برای دستیابی به اهداف تعیین شده تامین کنند تا اگر ذوبآهن تولید داشت در آینده خریداری کنند.
وی با تاکید مجدد بر این‌که اگر کارخانه ذوبآهن ریلی تولید کند، مسئولان خریدار آن هستند و به آن افتخار می‌کنند، به جام‌جم گفت: نکته‌ای که از دید همه پنهان مانده این است که شرکت ذوبآهن هنوز توانایی تولید شمش مورد نیاز تولید ریل را هم ندارد و مجبور است ماده اولیه مورد نیازش را از نقطه دیگری تامین کند.
احمدی تصریح کرد: میزان تقاضای سالانه ریل کشورمان 300 تا 400 کیلومتر است، به همین دلیل تقاضای ریل داخل ایران آنقدر نیست که بخواهیم یک کارخانه را درگیر تولید چنین تقاضایی کنیم و این درحالی است که بیشتر کشورهای اطراف ما مثل ترکیه، هند، روسیه و حتی کشورهای دورتر مثل ژاپن و چین یا اتحادیه اروپا همه تولیدکننده هستند و بازاری برای صادرات هم نداریم.
واردات منطقی نیست
سیدمهدی مقدسی، عضو کمیسیون صنایع مجلس نیز با اشاره به توانمندی‌های موجود تولید داخلی ریل و واگن به جام‌جم گفت: به‌طور کلی در زمینه صنایع ریلی دستاوردهای خوبی در کشورمان ایجاد شده که نباید با افزایش واردات به بهانه‌های مختلف به آنها ضربه بزنیم؛ بلکه لازم است با استفاده از همکاری‌های مشترک حتی اگر مشکلاتی هم داریم، آنها را برطرف کرده و در جهت کاهش واردات گام برداریم.
مقدسی در ادامه افزود: ذوبآهن درباره پروژه تولید ریل ملی گام‌های بسیار مناسبی برداشته که باید ضمن مدیریت کار به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که مسائل اقتصادی این شرکت نیز مورد نظر قرار گرفته شود، نه این‌که صرفا به‌گونه‌ای تصمیم بگیریم که این کارخانه متحمل هزینه‌های اضافه در شرایط اقتصادی امروز بشود.
این عضو کمیسیون صنایع با اشاره بر واردات بی‌رویه کالاهای مختلف تصریح کرد: در بررسی‌های انجام شده یکی از دلایل تاخیر اجرای پروژه تولید ریل‌های مناسب خطوط سریع‌السیر سرمایه‌گذاری سنگین آن بوده است، درحالی که می‌توانیم با استفاده از قراردادهای همکاری با شرکت‌های معتبر این فناوری یا حتی تجهیزات مورد نیازش را وارد کشورمان کنیم تا در بلندمدت بتوانیم خودمان بدون کمک دیگران تولیدکننده ریل‌های پیشرفته باشیم.
وی گفت: وقتی شرکت‌های معتبر خارجی برای تولید محصول مورد نیاز ایران با تولیدکننده‌های داخلی ما مشارکت داشته باشند، قطعا در صورت افزایش ظرفیت تولید و مازاد تولید این محصولات را از طریق شبکه‌های توزیعی خود خارج از مرزهای ایران به فروش خواهند رساند، چون منافع اقتصادی خودشان در این زمینه درگیر است.
نگاه زودگذر اقتصادی
عباس قربانعلیبیک، رئیس اسبق کارگروه صنایع ریلی درباره پروژه تولید ریل داخل کشورمان به جام‌جم گفت: با توجه به اهمیت استراتژیک این کالا برای توسعه حمل و نقل ریلی ایران تقریبا بیش از سه دهه است که در این زمینه مواردی مطرح شده است.
قربانعلیبیک معتقد است، به دلیل نداشتن نقشه راه اصولی بعد از گذشت دو دهه همچنان اراده‌ای برای خودکفایی در زمینه تولید ریل شکل نگرفته است، به این دلیل که پروژه‌های توسعه راه‌آهن هرکدام به استفاده از ریل‌های متفاوتی انجام شده است. درحالی که اگر همه پروژه‌ها از یک نوع ریل استفاده می‌شد امروز تقاضای منطقی در این زمینه داشتیم.
رئیس اسبق کارگروه صنایع ریلی تاکید کرد: سابقه تولید ریل U33 در ایران وجود دارد، اما این ریل برای استفاده در خطوط پرسرعت و استاندارد بین‌المللی مناسب نیست، به همین دلیل لازم است برنامه‌ریزی براساس استفاده و کاربرد ریل‌های جدید U60 باشد تا بتوانیم علاوه بر تامین نیازهای داخلی به صادرات هم فکر کنیم.
قربانعلیبیک درباره انتخاب کارخانه ذوبآهن اصفهان به عنوان تولیدکننده ریل داخل کشورمان به جام‌جم گفت: از همان ابتدا انتخاب این شرکت اشتباهی استراتژیک بود؛ چون این کارخانه به دلایل مختلف زیان انباشته‌ای را یدک می‌کشد که باعث شده صرفا جنبه‌های اقتصادی تولید ریل در تصمیم‌گیری‌های مدیرانش تاثیرگذار باشد. به این ترتیب که چون تولید ریل برای این کارخانه صرفه اقتصادی نداشته انگیزه‌ای هم برای تولید ایجاد نشده و مدیران تصمیم گرفته‌اند با توجه به توانمندی خط تولید نصب شده محصول مشابهی را که می‌تواند نقدینگی به کارخانه هدیه دهد، تولید کرده و روانه بازار کنند تا به فکر تولید ریل باشند که هنوز خریدارانش دست به جیب نشده‌اند.
3 عامل اصلی تاخیر
حمیدرضا فولادگر، عضو کمیسیون صنایع و معادن درباره قرارداد تولید ریل بین ذوبآهن و راه‌آهن گفت: سه عامل اصلی در تاخیر اجرای این پروژه دیده شده که عبارتند از تأخیر در مباحث حقوقی و ضمانت‌نامه‌ها، نحوه خرید ریل توسط راه‌آهن و زمانبر بودن توقف خط قبلی در ذوبآهن و نصب خط جدید که همه این موارد دست به دست هم داده تا پروژه ریل ملی همچنان با تاخیر مواجه شود.
فولادگر افزود: کارخانه ذوبآهن باید خط تولید عادی خود یعنی نورد 650 را متوقف کند و با انجام تغییراتی در زمینه تولید محصول موردنیاز راه‌آهن دوباره اقدام به کار کند که این روند هنوز اجرایی نشده و این درحالی است که اصولا پروژه تولید ریل با توجه به استانداردهای مورد نیاز زمانبر و امری حساس است.
این عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس تصریح کرد: بخشی از تاخیرات به دلیل بحث‌های حقوقی و ضمانت‌نامه‌ها بود و قرارداد مدتی به علت ضمانت‌نامه‌ها معطل ماند و دلیل سوم تاخیر در اجرای قرارداد به راه‌آهن و نحوه خرید ریل از سوی این شرکت مرتبط است.
درحال پیگیری هستیم
سیدجواد حسینی‌کیا، عضو هیات رئیسه کمیسیون صنایع مجلس درباره پیگیری پروژه تولید ریل ملی به جام‌جم گفت: اهمیت پروژه تولید ریل ملی با توجه به اهداف تعیین شده اقتصادی برای کشورمان بر هیچ‌کس پوشیده نیست، به همین دلیل در آخرین جلسه‌ای که با وزیر صنعت، معدن و تجارت داشتیم در این زمینه گفت‌وگو شده و قرار است موجود بررسی و یک به یک برطرف شود.
حسینی‌کیا افزود: نه‌تنها تولید ریل ملی بلکه به‌طور کلی هر نوع تولید داخلی که امکان توسعه و کاهش واردات آن از خارج وجود داشته باشد، در دستور کار اصلی کمیسیون است و به عنوان مطالبه از مسئولان خواسته شده؛ هرچند خود وزارت صنعت هم بر این نکته تاکید دارد که باید هرآنچه ظرفیت 50 درصدی تولید داخلی داریم با استفاده از راهکارهای مناسب به ظرفیت 100 درصدی برسانیم و واردات در این کالا ممنوع شود. این عضو هیات رئیسه کمیسیون صنایع تاکید کرد: درباره این پروژه خاص سعی براین است که اگر موانع اقتصادی و مالی وجود دارد، با همکاری نظام بانکی و استفاده از منابع مناسب برطرف شود تا درنهایت شاهد تولید ریل ملی و کاهش واردات این کالا باشیم.
عماد عزتی
اقتصاد