صاحب‌خبر - فاطمه رنج‌اندیش
بر اساس ماده 2 قوانین و ضوابط نظارت بر نمایش و صدور پروانه کلیه نمایش‌هایی که در تالارهای تئاتر یا تالارها و فضاهای دولتی و غیردولتی به نمایش گذاشته می‌شود و یا به هر نحو در معرض استفاده عموم قرار می‌گیرد باید دارای پروانه نمایش از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باشد. بر همین اساس همه نمایش‌ها در دو مرحله بازبینی اول و بازبینی دوم، به وسیله شورای نظارت و ارزشیابی ارزیابی می‌شود و در نهایت مجوز اجرای عموم را می‌گیرند. این روند متعارفی است که در سالن‌های دولتی و تماشاخانه‌های خصوصی انجام می‌شود. در حالی که در جریان گفت‌و‌گویی که با سارا حدادی، روابط عمومی تماشاخانه پالیز، داشتیم، متوجه تغییراتی شدیم که در اجراهای عموم به گروه‌های تئاتری تحمیل می‌شود، حدادی در این باره توضیح می‌دهد: «ما نه به عنوان سانسورچی بلکه به‌خاطر کنترل واحد نظارت و ارزشیابی از تمام مراحل بازبینی فیلمبرداری می‌کنیم. در بسیاری از موارد، مرکز نمایش‌ها را در بازبینی تایید کرده است اما زیر حرفشان زده‌اند و در اجرای عمومی با مشکلاتی مواجه شده‌ایم. بنابراین تماشاخانه «پالیز» آرشیو تمام بازبینی‌ها را دارد.» بعد از این ادعا با تعدادی از فعالان حوزه تئاتر نظیر مریم سعادت، اصغر دشتی، نادر برهانی مرند، صحت این ادعا را جویا شدیم که ضمن تایید این اتفاق، معتقد بودند مدیران و مسئولان تئاتری باید در این‌باره اظهار نظر کنند. چراکه به نظر می‌رسد واحد نظارت و ارزشیابی در بسیاری موارد بعد از اینکه مجوز نمایش را صادر می‌کند، تغییرات در بخش‌هایی از نمایش، طراحی لباس، چهره‌پردازی، دیالوگ‌ها و .. ایجاد می‌کند که حتی به توقیف برخی از نمایش‌ها می‌انجامد. بنابراین دریافت مجوز تنها بخشی از این نظام بوروکراسی است و نگرانی‌های گروه‌های نمایش تا آخرین روز اجرا ادامه دارد. در این باره تجربه تعدادی از گروه‌های تئاتری را بررسی کردیم و در نهایت با مجید سرسنگی، معاون فرهنگی دانشگاه آزاد و مدیر سابق تماشاخانه ایرانشهر و خانه هنرمندان گفت‌و‌گو کردیم.
جای بازیگر کجاست؟
السا فیروز‌آذر که این روزها در نمایش تنهایی پرهیاهو بازی می‌کند در یک پست اینستاگرام نوشته است: «مانده‌ام وقتی اکسسوار و ابزار صحنه به خاطر سانسور و ممیزی عوض می‌شوند. چوب به جای طناب، روسری جای چوب و جای 6 ماه تمرین و بازیگر کجاست» تغییراتی که در اکسسوار ایجاد شده است تقریبا در نیمه اجرای نمایش «تنهایی پر هیاهو» اعمال شده است. از دیگر نمونه‌هایی که تغییرات نمایش در اجرای عمومی منجر به توقیف نمایش شده است می‌توان به نمایش «پینوکیا» به کارگردانی شهره سلطانی اشاره کرد که به خاطر استفاده از پوستیژ برای بازیگران زن بعد از 5 اجرا به دلیل معدود گلایه‌هایی که در رسانه‌های تندرو منتشر شد، به توقیف این نمایش بدون در جریان قرار دادن کارگردان نمایش منجر شد. انتقادهایی که طبق معمول مبنایی جز انتشار چند فریم عکس نداشت. همچنین پیش از این نمایش «پاییز» به کارگردانی نادر برهانی مرند در اجرای عموم به دلیل تغییر بخش از دیالوگ‌های بازیگر متوقف شد.
سیستم نظارتی تئاتر اشکالات اساسی دارد
مجید سرسنگی درباره روند بررسی‌ها و صدور مجور اجراها به وسیله شورای نظارت توضیح می‌دهد: «شورای کنترل نظارت و ارزشیابی بر اساس قانون شورای عالی انقلاب فرهنگی وظیفه دارد نمایش‌های که روی صحنه می‌روند را به نسبت موازین کشور ارزیابی کند. در روندهای معمول نمایشنامه‌ها خوانده می‌شوند و پیش از اجرای عموم گروهی از طرف شورا نمایش را تماشا می‌کنند. تذکرات و تغییرات لازم در متن و اجرا در حضور نماینده تماشاخانه، شواری نظارت و تهیه کننده صورت جلسه می‌شود. از آنجایی که تئاتر یک هنر زنده است توقع نمی‌روند هر آنچه در بازبینی اجرا شده است در اجرای عموم هم اتفاق بیفتد. امکان دارد در طول اجرا بنا به اقتضای شرایط بازیگر و کارگردان ابتکار جدید به خرج دهد و تغییراتی ایجاد شود. این تغییرات در تئاتر بدیهی است. اگر تغییرات جزئی باشد و منافاتی با اصول شورای نظارت نداشته باشد، قابل اغماض است. بنابراین تا زمانی که به اصول توافق شده لطمه‌ای وارد نشود، مشکلی وجود ندارد. البته زمانی که تماشاخانه ایرانشهر بودم در مواردی کارهایی که مجوز شورای نظارت را گرفته بودند در طول اجرا تغییراتی داشتند که عملا مورد تایید نبودند.»
او همچنین در ادامه می‌گوید: «معتقدم که سیستم نظارتی برای ارزشیابی تئاتر دچار اشکلات اساسی است. طبیعی است در صورتی که توافقی ایجاد می‌شود، نباید نقض شود. به هر حال نمایش‌ها در زمان مقرر بازبینی می‌شوند و شورای نظارت در همان زمان باید نظراتش را ارائه کند. وقتی به یک کار مجوز اجرا داده می‌شود به هیچ‌عنوان نباید تغییراتی صورت گیرد. ضمن اینکه در شرایط موجود همگی باید به این توافق پایبند باشیم. تغییرات تحمیلی از کیفیت کار می‌کاهد و امنیت روانی اجرا را از بین می‌برد.»
سرسنگی ایرادات خود به شورای نظارت را این چنین بیان می‌کند: «نظارت بر نمایش در کشور ما ایرادات اساسی دارد که متاسفانه در این سال‌ها توجهی به آنها نشده است. هر کس روی کار آمد به همین شیوه ادامه داده است. تا به حال جسارت ایجاد تغییرات و تحولات وجود نداشته است. به نظرم این شیوه را می‌توان به گونه‌ای متحول کرد که کارهایی که روی صحنه می‌روند، دچار چنین مشکلاتی نباشند.»
معاون فرهنگی دانشگاه آزاد درباره اینکه گروه‌های تئاتری با توجه به دریافت مجوز اجرای نمایش، می‌توانند از تغییرات بعدی سر باز بزنند، می‌گوید: «همه ایرادات شورای نظارت باید قبل از اجرا به گروه اعلام شود. یکی از مشکلات این حوزه این است که بسیاری از این موارد سلیقه‌ای است. تا جایی که نظر یک گروه با گروه دیگر متفاوت است. طبیعتا این نظرات سلیقه‌ای موجب سردرگمی می‌شود. باید این روند را تبیین کرد که کم‌ترین بخش به سلیقه افراد وابسطه باشد. امکان دارد در طول اجرا هر شب نظرات مختلفی داده شود و گروه مجبور است همه سلیقه‌ها را در نظر بگیرد، در نتیجه کار برای گروه تئاتری و تماشاخانه‌ها سخت می‌شود. در بهترین حال با شرایط موجود، شورای نظارت نباید سلیقه‌ای برخورد کند و نظراتشان را در طول اجرا عوض نکنند.»
سرسنگی ادامه می‌دهد: «نه فقط تئاتر که همه بخش‌های هنر به گونه‌ای است که افراد مختلف صاحب‌نظر هستند. در حوزه‌های دیگر نظیر مهندسی و پزشکی افرادی که تخصص ندارند، ورود پیدا نمی‌کنند. اما هنر ویژگی دارد که تمام افراد جامعه نسبت به آثار هنری ابراز عقیده می‌کنند. اگر قرار باشد هر کسی که تئاتر را می‌بیند، سلیقه‌اش را اعمال کند، عملا چیزی از تئاتر نمی‌ماند. بعضی از آثار هنری نظیر نقاشی و کتاب یک بار خلق می شود و وابسته به نظرات مختلف نیست. هنرهای زنده یا اصطلاحا پرفورمنیگ آرت امکان تغییر دارند. بنابراین اگر هر بار بخواهیم تغییراتی اعمال کنیم، خطرناک است.»
سرسنگی درباره اینکه شورای نظارت در طول اجرا نمایش را تماشا می‌کند یا اخبار منتشر شده ایجاد حساسیت می‌کند، توضیح می‌دهد: «بازبینی نمایش در اجرای عموم به صورت روتین انجام نمی‌شود اما در مواردی به اجراهای عمومی سر می زنند تا مطمئن شوند تغییرات اعمال شده است.»∎
نظر شما