گروه بین الملل آناج: میزگردی با عنوان "بررسی تحولات اقلیم شمال عراق پس از رفراندوم جدایی" با حضور آصف حاجی زاده دکترای روابط بین الملل و مدرس دانشگاه، امیر رضا اسعدی پژوهشگر مطالعات منطقه‌‌ای و مدرس دانشگاه و اصغریان دانشجوی علوم سیاسی با محوریت تمایل روسیه به افزایش نقش آفرینی در اقلیم، عقب نشینی یک شبه نیروهای پیشمرگه از مناطق مورد مناقشه، موضوع تشکیل اقلیم جداگانه کرکوک و موضع ترکیه و ایران در قبال این رویداد برگزار شد که متن کامل آن را در ادامه می‌‌خوانید:

عقب نشینی نیروهای پیشمرگه بیشتر یک رویکرد مقطعی است که برای احیا و تجدید قوای نیروهای سیاسی اقلیم می باشد.

حاجی زاده در مورد نقش آفرینی روسیه در اقلیم عنوان کرد: با توجه به اینکه رابطه دولت مرکزی عراق با آمریکا در وضعیت نسبتا مناسبی قرار دارد. ورود روسیه به اقلیم، بستن قراردادهای تجاری و نیز تداوم حضور این کشور در اقلیم بدین علت است که روسیه احتمال می‌‌دهد اگر خلا قدرتی در کردستان عراق به وجود بیاید آمریکا و غرب با ورود تمام عیار به این نقطه از خاورمیانه نقش پررنگ‌‌تری ایفا خواهند کرد.

از طرف دیگر گرچه با اداره محلی اقلیم قرارداد نفتی امضا کرده است اما این بدین معنا نیست که خود را در تقابل با دولت مرکزی بداند. روسیه در سیاست خارجی خود از چنان انعطافی برخوردار است که اگر قرار بر اعمال قدرت دولت مرکزی بر تمامی خاک عراق و از جمله اقلیم باشد یقینا روسیه قراردادهای امضا شده با اقلیم را به قراردادهای امضا شده با دولت مرکزی تبدیل خواهد کرد.

کارشناس روابط بین الملل در ادامه بیان داشت: در ارتباط با عقب نشینی نیروهای پیشمرگ شاید مهمترین سوالی که به ذهن می رسد این است که آیا این عقب نشینی یک عقب نشینی پایدار بوده است و یا نه صرفا عملکردی مقطعی و تاکتیکی است. به نظر می رسد این عقب نشینی بیشتر یک رویکرد مقطعی داشته است و چالش های موجود در اقلیم به این زودی ها به پایان نخواهد رسید. شاید عقب گرد نظامی و حتی سیاسی در اقلیم زمینه سازی برای احیا و تجدید قوای نیروهای سیاسی اقلیم باشد.

کما اینکه موضوع استعفا و کناره گیری بارزانی از قدرت بدین معنا می تواند تعبیر شود که بارزانی با کناره گیری از ریاست اقلیم نه تنها نقش سیاسی خود را کاهش ندهد بلکه حتی رهبری دیگر کرد های خارج از محدوده اقلیم را مد نظر داشته باشد لذا ایران باید نسبت به این موضوع هوشیار باشد. البته در موضوع اعمال قدرت بغداد در اقلیم، احزاب مخالف بارزانی از جمله حزب اتحادیه میهنی، تغییر و جماعت اسلامی نقش بسزایی خواهند داشت و در واقع میزان قدرت گیری این احزاب در اقلیم تعیین کننده نحوه اعمال قدرت بغداد در اقلیم خواهد بود.

در ارتباط با موضوع اقلیم کرکوک نیز که از سوی برخی محافل سیاسی و رسانه‌‌ای مطرح شده است. این موضوع  تنها برای ایجاد مناطق مورد مناقشه بیشتر و نیز نقش آفرینی غرب و آمریکا می‌‌باشد. همین موضوع اقلیم کرکوک و یا اقلیم اهل تسنن در عراق در واقع مقدمه ای برای تجزیه عراق است.

فدرالیسم قومی در عراق نتیجه نخواهد داد چون مرز بندی مشخصی وجود ندارد. در صورت امکان همپوشانی مرزهای قومی فرهنگی با مرزهای جغرافیایی در واقع خطر تجزیه کشورها افزایش خواهد یافت.

در این ارتباط دولت مرکزی عراق به هیچ عنوان نباید زیر بار این موضوع برود. اما در مناطق مورد مناقشه‌‌ای همچون کرکوک دولت مرکزی باید جای هیچ شک و شبهه‌‌ای را در تامین حقوق اقوام و مذاهب گوناگون باقی نگذارد تا بالطبع این مناطق نیز به بهانه وجود اختلافات، محلی برای مداخله آمریکا و غرب نباشد. البته باید خاطرنشان کرد که آمریکا عجله‌‌ای در پیاده کردن نقشه‌‌های خود در منطقه ندارد. آمریکا از یک سو نمی خواهد بیش از این با ترکیه شاخ به شاخ شود هر چند تا این لحظه به حد کافی گلاویز شده‌‌اند. از سوی دیگر آمریکا حتی نمی‌‌خواهد دولت مرکزی عراق را که ارزش وتوانمندی بیشتری نسبت به نیرو های کردی در منطقه دارند از دست بدهد ولی در نهایت هم نمی خواهد موازنه از دست بدهد و می‌‌خواهد کارت کرد را علیه دولت مرکزی عراق و دولت های منطقه همیشه در دست داشته باشد.

 حاجی زاده در پایان تصریح کرد: فدرالیسم قومی در عراق نتیجه نخواهد داد چون مرز بندی مشخصی وجود ندارد. در صورت امکان همپوشانی مرزهای قومی فرهنگی با مرزهای جغرافیایی در واقع خطر تجزیه کشورها افزایش خواهد یافت. در صورت محقق شدن چنین امری در واقع اجرای این سیاست خطرناک در سوریه، ترکیه و ایران نیز به صورت دومینو وار پیگیری خواهد شد. اگر دقت کنیم به راحتی می‌‌بینیم که چنین امری در لبنان محقق نشد در حالی که لبنان می‌‌توانست به سه ناحیه مسیحی نشین، سنی نشین و شیعه نشین تبدیل شود. ولی به جای این سیاست اشتباه از تقسیم قدرت متوازن بین این سه گروه جمعیتی استفاده شده است. این تقسیم متوازن قدرت در عراق صورت گرفته است و کردها حق قانونی برای مشارکت در قدرت سیاسی و تصدی پست های مهم اجرایی از جمله ریاست جمهوری را دارند.

در این مورد نیز ایران و ترکیه به هیچ وجه با افزایش تعداد اقلیم‌‌ها در عراق موافقت نخواهند کرد. چون بالاخره موافقت با این موضوع مجوز دادن به اجرای این قبیل اقدامات در خاک خود این کشورهاست. البته ایران باید حساسیتهای سه گانه ترکیه در کرکوک را اعم از وضعیت ترکمن‌‌ها، عبور خط لوله نفت از ترکیه و نیز سهم اهل تسنن در قدرت سیاسی عراق را در نظر داشته و با محاسبات دقیق روی این حساسیت‌‌ها اقدام به سیاست گذاری در عراق کند.

ایران می‌‌تواند به دولت مرکزی عراق در افزایش نقش قومیت‌‌ها و نیز اقلیت‌‌های مذهبی در قدرت سیاسی این کشور کمک کرده و معضلات ناشی از نارضایتی‌‌ها را به حاشیه براند.

با در دست گرفتن قدرت در ساختار اقلیم از سوی نیروهای همسو با دولت مرکزی عراق نیروهای تجزیه طلب در موضع ضعف قرار خواهند گرفت.

اصغریان، در رابطه با حضور روسیه در اقلیم و نیز تبدیل قراردادهای امضا شده با اربیل خاطر نشان ساخت که روسیه همیشه سر بزنگاه اهل معامله بوده است. عقب نشینی نیروهای پیشمرگه به صورت موقتی بوده و درگیری های پراکنده در آینده وجود خواهد داشت. ایران باید برنامه‌‌ای بلند مدت برای نقش آفرینی در اقلیم شمال عراق داشته باشد. این برنامه می‌‌تواند سیستم پارلمانی به جای سیستم ریاستی برای اداره اقلیم شمال عراق باشد بطوریکه با مطرح کردن موضوع حضور نامشروع بارزانی در راس قدرت اقلیم و با در دست گرفتن قدرت از سوی ائتلافی از احزاب مخالف بارزانی با استفاده از سیستم پارلمانی و در واقع تعیین نخست وزیر از سوی پارلمان اقلیم، بارزانی و تفکر جدایی طلبی وی در حاشیه قرار خواهد گرفت. با در دست گرفتن قدرت در ساختار اقلیم از سوی نیروهای همسو با دولت مرکزی عراق نیروهای تجزیه طلب در موضع ضعف قرار خواهند گرفت.

در صورت مطرح شدن اقلیم جداگانه کرکوک حتی اگر امتیاز ویژه ای برای ایران در نظر گرفته شود ایران زیر بار این شرایط نخواهد رفت و با جدایی اقلیم احتمالی کرکوک وتضعیف دولت عراق مخالفت خواهد کرد. اما به نظر می رسد دولت ترکیه در صورت ارائه امتیاز ویژه از جمله بخشی از نفت کرکوک و یا مشارکت ترکیه در اداره اقلیم احتمالی در آینده با این موضوع همراهی خواهد کرد.

نیروهای پیشمرگه توانایی بازپس گیری مناطق مورد مناقشه را ندارند و تنها می توانند به ایجاد ناامنی و موانع برای استخراج نفت در این مناطق اقدام کنند.

اسعدی، پژوهشگر مطالعات منطقه ای نیز در ارتباط با افزایش نقش روسیه در اقلیم اظهار  داشت: در مورد تبدیل قرار دادهای نفتی روسیه با اقلیم کردستان به قرارد دادهای روسیه با بغداد باید خاطرنشان کرد که این قراردادها از ابتدا باید با دولت مرکزی عراق منعقد می شد. اما به دلیل شرایط خاص اقتصادی موجود برای دولت مرکزی عراق، مراجعه ثانوی روسیه پس از انعقاد قرار داد با اربیل نیز برای دولت مرکزی برای فروش نفت و گاز و تامین بودجه برای اداره جنگ با داعش و بازسازی عراق ضروری است. از نظر قانونی و طبق قانون اساسی عراق نیز اداره اقلیم شمال عراق حق انعقاد قرار داد نفتی با شرکت های خارجی را ندارد مگر با موافقت و اجازه بغداد و تنها با سقف 550 هزار بشکه نفت در روز که به موجب توافق خاصی بین بغداد و اربیل می باشد.

در رابطه با عقب نشینی نیروهای کرد از مناطق مورد مناقشه و از جمله کرکوک می توان  دلایل متفاوتی را ذکر کرد. در وحله اول شکست نیروهای پیشمرگه را می توان با عدم توانایی این نیروی نظامی برای مقابله با ارتش و نیروهای مردمی عراق دانست. موضوع دوم وابستگی اقتصادی اقلیم به کشور های منطقه و علی الخصوص به ترکیه و نیز دریافت بودجه نقدی از دولت مرکزی می باشد. موضوع بعدی تصمیمات بارزانی در قضیه رفراندوم جدایی بوده است. بطوریکه بارزانی موضوع رفراندوم را به تنهایی پیش نمی برد بلکه با ایجاد شورای عالی همه پرسی متشکل از روسای قبایل این موضوع را مدیریت می کرد. بالطبع برگزاری رفراندوم و جدایی و تشکیل یک دولت مدرن با توسل به شیوه ای بدوی طبیعتا منجر به شکست خواهد شد. اما در ارتباط با اینکه آیا این عقب نشینی مقطعی خواهد بود یا بلند مدت؟ با استناد به عملکرد چندین ساله و برنامه ریزی های دامنه دار غرب می توان گفت این عقب نشینی مقطعی خواهد بود. چون تحولات اقلیم یک شبه اتفاق نیافتاده است که با یک درگیری پراکنده 24 ساعته و عقب نشینی از کرکوک به پایان برسد.اما در تحلیل نهایی باز می توان گفت؛ نیروهای پیشمرگه توانایی بازپس گیری مناطق مورد مناقشه را ندارند و تنها می توانند به ایجاد ناامنی و موانع برای استخراج نفت در این مناطق اقدام کنند.

 اشتراکات قومی با ترکمن ها، قرارداد تاریخی 1926 و از همه مهمتر نیاز صنایع در حال توسعه ترکیه به انرژی می تواند موجب علاقمندی ترکیه به تشکیل اقلیم جدید کرکوک و یا ایجاد وضعیت حقوقی ویژه برای کرکوک باشد.

اسعدی در ادامه افزود: در رابطه با تشکیل اقلیم احتمالی کرکوک نیز باید گفت هرچند در قانون اساسی عراق ظرفیت لازم برای ارتقای استان های عراق به اقلیم وجود دارد اما اگر مبنای این اقلیم ها و یا ایالت ها تفاوت های قومی و مذهبی باشد نه تنها کمکی به بهبود بی ثباتی و امنیت منطقه نخواهد کرد بلکه حتی موجب بروز اختلافات جدید و در نتیجه بی ثباتی بیشتر در عراق و منطقه خواهد شد. همچنین موضوع اقلیم کرکوک از طرف کشورهایی می تواند مطرح شود که تشنه انرژی هستند. در میان این کشورها ترکیه هم از منظر احتیاج به انرژی، هم با اتکا به برخی قراردادهای تاریخی از جمله قرارداد 1926 و هم از منظر ترکیب قومی به این موضوع علاقمند باشد.

 اشتراکات قومی با ترکمن ها، هم قرارداد تاریخی 1926 و از همه مهمتر نیاز صنایع در حال توسعه ترکیه به انرژی می تواند موجب علاقمندی ترکیه به تشکیل اقلیم جدید کرکوک و یا ایجاد وضعیت حقوقی ویژه برای کرکوک باشد.اما ایران تحت هیچ شرایطی با اتخاذ چنین سیاستی درمورد کرکوک همراهی نخواهد کرد. اما در صورت تشکیل اقلیم جدید و یا اداره کرکوک به شیوه مدیریتی خاص راهبرد ایران در وحله نخست با توجه به حضور ترکمن های شیعه در کرکوک می تواند استفاده از ظرفیت های آیت الله سیستانی و قدرت فتوای ایشان به عنوان مرجع تقلید برای حفظ وحدت و یکپارچگی عراق باشد. موضوع دوم کمک به تقویت حضور و مشروعیت دولت مرکزی عراق در کرکوک می باشد. 

انتهای پیام/