ریتالین ازجمله این داروهاست که می‌توان آن را به راحتی از داروخانه‌ها تهیه کرد. این دارو را بیشتر پزشکان برای درمان بیماری‌های خاص تجویز می‌کنند اما کاربرد دوگانه آن و سخت‌بودن نظارت بر مصرف آن سبب ایجاد موجی از نگرانی‌ها میان کارشناسان شده است. این نگرانی‌ها به‌ویژه هرچه به خرداد‌ماه و تیرماه و فصل امتحانات نزدیک می‌شویم شدت می‌یابد؛ چرا که بسیاری از دانش‌آموزان عادت کرده‌اند که از ریتالین برای بیدار‌ماندن در شب و درس خواندن استفاده کنند، درحالی‌که محققان اشاره دارند که ریتالین دارای عوارض بسیاری است و نه‌تنها باعث تقویت حافظه نمی‌شود که به‌تدریج باعث از بین رفتن حافظه نیز می‌شود. علاوه بر این ریتالین دارای اعتیاد روانی بسیار قوی است و از این‌رو ترک مصرف آن بسیار سخت است. به‌منظور آشنایی کامل با عوارض و اثرات سوء این دارو گفت‌وگویی با دکتر سعید صفاتیان، مدیرکل سابق درمان و بازپروری ستاد مبارزه با مواد‌مخدر انجام داده‌ایم که در پی می‌آید.

مواد یا داروهایی که در زمینه درمان بیماری‌های روانی به‌کار می‌روند را کلا به دو دسته محرک و توهم‌زا تقسیم می‌کنند. قرص ریتالین زیر مجموعه مواد محرک قرار می‌گیرد. می‌توان گفت به‌دلیل آنکه به‌صورت صنعتی ساخته می‌شود استفاده از آن بین مصرف‌کنندگان رواج یافته است. مصرف ریتالین بیشتر میان جوانان رایج است. جوانان از این دارو یا ماده محرک به این دلیل استفاده می‌کنند که باعث بی‌خوابی آنان در طول ساعات شب می‌شود. بحث مصرف ریتالین فقط در کشور ما افزایش نیافته است، چندی پیش در ‌ گفت‌وگو با یک محقق خارجی‌ متوجه شدم که آمار مصرف ریتالین در سایر نقاط جهان نیز در حال افزایش است. جالب آنکه در سایر کشورها، جوانان با تصور اینکه ریتالین باعث بیدار نگه‌داشتن آنها و درس خواندنشان می‌شود، از این قرص مصرف می‌کنند؛ در واقع مصرف ریتالین در کشور ما و سایر کشورها دلیلی مشابه دارد اما آنچه مصرف‌کنندگان این دارو به آن نمی‌اندیشند این است که مصرف این قرص باعث نوعی فراموشی کوتاه‌مدت در فرد می‌شود که اغلب این عارضه از دید مصرف‌کنندگان پنهان می‌ماند. هفت تا هشت ساعت پس از مصرف ریتالین فراموشی به افراد دست می‌دهد. برخی از مصرف‌کنندگان ریتالین به من گفته‌اند که صبح روز بعد از مصرف داروجلسه امتحان متوجه شده‌ایم که بخشی از مطالبی را که فرا گرفته بودیم از یاد برده‌ایم. مصرف زیاد این دارو می‌تواند مدت فراموشی در فرد را حتی طولانی‌تر نیز کند.

ریتالین وابستگی زیاد به‌ویژه وابستگی روانی در فرد ایجاد می‌کند. پس از سه چهار بار مصرف ریتالین تغییرات هورمونی در هورمون‌های دوپامین و سروتونین فرد ایجاد می‌شود به‌ویژه بالا رفتن هورمون دوپامین در خون حالت سرخوشی ایجاد می‌کند و باعث می‌شود که فرد مصرف‌کننده به مصرف دائم و پی‌در‌پی ریتالین میل پیدا کند.

ریتالین بر قسمت‌های مختلف مغز اثر می‌گذارد؛ در واقع نتیجه تأثیر این دارو بر مغز سبب می‌شود که اختلالات روانی که به آنها اشاره کردم در فرد بروز کند. عموما داروهایی که بر مغز تأثیر می‌گذارند و حافظه را در طول زمان تخریب می‌کنند احتمال دارد در آینده زمینه‌ساز بروز آلزایمر در فرد شوند.

به‌دلیل مصرف دارویی در ایران، ریتالین در داخل کشور نیز تولید می‌شود. با اینکه این دارو در سطحی وسیع در دنیا تولید می‌شود پزشکان هنوز نحوه درمان فردی که دچار عوارض ریتالین شده را نیافته‌اند؛ به‌دلیل اینکه هنوز پروتکل‌های درمان درباره ریتالین نوشته نشده است. مواد‌مخدری نظیر شیشه نیز همین وضع را دارند و اگر فرد مصرف‌کننده به پزشک مراجعه کند و به وی بگوید دچار فلان عارضه ناشی از مصرف شیشه شده‌ام پزشک نمی‌داند به چه نحوی باید او را درمان کند. بنابراین وزارت بهداشت باید هرچه سریع‌تر اقدامی در جهت تدوین پروتکل درمان بیماری‌های ناشی از مصرف قرص‌های محرک انجام دهد.

مواد محرک کلا میزان ارتکاب جرائم را بالا می‌برند، موارد خود‌زنی در افراد مصرف‌کننده این قرص‌ها بدون تجویز پزشک بسیار زیاد است. میزان ارتکاب جرائم خرد توسط این افراد بسیار بالاست. این موارد بیشتر به‌دلیل اختلال قضاوت که یکی از عوارض مصرف این دارو است، در افراد بروز پیدا می‌کند. در اینگونه موارد افراد خوب و بد را از هم تشخیص نمی‌دهند و به دلیل توهم ایجاد شده به اشتباه تصور می‌کنند که جرم، کاری خوب و ساده‌‌ای است که می‌توانند انجام دهند.

معتادان به شیشه زمانی که نمی‌توانند این ماده مخدر را پیدا کرده و بخرند به‌دنبال ماده محرک دیگری برای جایگزین کردن با شیشه می‌گردند، از این‌رو اغلب به ریتالین که همانند شیشه ماده‌ای محرک است رو می‌آورند چرا که متأسفانه به راحتی می‌توانند این قرص را از داروخانه‌ها تهیه کنند. اما معتادانی که ریتالین را جایگزین ماده مخدر مصرفی خود می‌کنند باید تعداد زیادی از قرص‌های ریتالین بخورند تا بتوانند به‌طور دقیق دوز مصرف موادی که به آن اعتیاد دارند را جایگزین کنند.

پس از مصرف ریتالین نوعی احساس سرخوشی به فرد دست می‌دهد و در وی انرژی زیادی ایجاد می‌کند. معتادان متأسفانه به‌دلیل نیازشان به ماده محرک در یک‌بار مصرف 10تا 12عدد از این قرص‌ها را مصرف می‌کنند. البته افراد عادی که معتاد نیستند در روز یک عدد بیشتر مصرف نمی‌کنند چراکه بدن آنها به تعداد بیشتر نیاز ندارد. متأسفانه علاوه بر در دسترس‌بودن، هزینه مصرف ریتالین پایین است و افراد می‌توانند بدون متحمل شدن هزینه زیاد آن را از داروخانه‌ها تهیه کنند. به همین دلیل ما در مورد ریتالین عموما با مشکل مواجهیم. جایگزینی ریتالین با قرص‌های توهم‌زا و محرک مانند جایگزینی ترامادول با مواد‌مخدر است. معتادان به هروئین جهت عدم‌مصرف این ماده مخدر در روز به میزان زیاد ترامادول مصرف می‌کنند. میزان وابستگی مصرف‌کنندگان قرص‌های روانگردان یا افراد عادی به ریتالین به‌تدریج بسیار زیاد می‌شود.