فرار راننده جرثقيل از محل حادثه
عدم به‌روز بودن اطلاعات در زمينه فاصله ميان سطح زمين تا كابل برق
گروه انرژي نادي صبوري- زهره اكرمي
يك‌شنبه شب، در حالي كه بسياري از شهروندان غرب تهران حوالي ساعت 23جلو تلويزيون‌هاي خود منتظر تماشاي برنامه خندوانه بودند، ناگهان با صفحه تلويزيون خاموش و تمام روشنايي‌هاي اطراف خود مواجه شدند. همزمان با اين خاموشي، صداي انفجاري ممتد و مهيب به گوش شهرونداني كه نزديك به خيابان ستارخان، يكي از پرترددترين خيابان‌هاي تهران زندگي مي‌كنند، رسيد. اين آغاز ماجرايي بود كه براي برخي خانه‌ها تا حدود ساعت 1:30 دقيقه بامداد به طول انجاميد و بخش مهمي از تهران را به تاريكي و خاموشي فرو برد. در حالي كه علت اين قطعي در ساعتي نامتعارف، براي همه جاي سوال شده بود، ريشه حادثه به خيابان برق آلستوم تهران باز مي‌گشت. خياباني كه از گذشته با نام شركت فرانسوي سازنده نيروگاه طرشت يا برق آلستوم، در ذهن مردم منطقه ماندگار شده است. قديمي‌هاي محله ستارخان، روزهايي كه فرانسوي‌ها عازم اين منطقه براي احداث نيروگاه شدند را خوب به ياد دارند. تهران در آن زمان با افزايش جمعيت روبه‌رو بود و نيروگاه برق تهران، قراردادي 6.3ميليون دلاري با شركت آلستوم فرانسه براي احداث نيروگاه 50مگاواتي طرشت انعقاد كرد. 14شهريور ماه 1395 و تقريبا 50سال پس از آغاز به كار اين نيروگاه، حادثه‌يي كه منجر به انفجار شد، چند محله غرب تهران و جمعيت عظيم و متراكم آن را درگير خود كرد. در ساعات اوليه اين حادثه خبري تحت اين عنوان كه فشار حاصل از مصرف بالا به پست توزيع باعث ايجاد انفجار شده، در شبكه‌هاي اجتماعي دست به دست مي‌شد، در ادامه اما مشخص شد كه اين‌بار پاي «شهرداري تهران» در ميان است.
خيابان ستارخان، منطقه گسترده‌يي از غرب تهران را به مركز اين شهر متصل مي‌كند. همين مساله باعث شد كه حادثه رخ داده در نيروگاه برق آلستوم، بخش عظيمي از تهران را به خاموشي فرو ببرد. يكي از شهروندان ساكن در نزديكي اين نيروگاه درباره روند اتفاق رخ داده به «تعادل» مي‌گويد: «دقيقا ساعت را به خاطر ندارم، اما تقريبا پس از ساعت22:30 دقيقه بود كه ناگهان منطقه به خاموشي فرو رفت. همزمان، صداي انفجاري كه ممتد بود هم به گوش رسيد. ما متعجب بوديم و نمي‌دانستيم چه اتفاقي در حال رخ دادن است، صداي انفجار با فاصله‌يي كوتاه دو بار ديگر هم تكرار شد و درنهايت جاي خود را به صداي آژيرها داد. آژيرهايي كه نمي‌دانستيم متعلق به آمبولانس هستند يا ماشين‌هاي آتش‌نشاني. با وجود اين صداها كم‌كم مطمئن شديم كه اتفاق ناگواري رخ داده اما تاريكي به ما اجازه نمي‌داد كه از خانه خارج شده و از نزديك ماجرا را مشاهده كنيم .»
يكي ديگر از شهروندان كه در جبهه شرقي خيابان ستارخان ساكن بوده و به علت تامين برق از نيروگاهي ديگر، با قطعي برق مواجه نشده نيز تصور مي‌كرده صداي انفجارها به آتش‌بازي‌هايي مربوط است كه گه‌گاهي در تهران به مناسبت برخي اعياد يا رخداد‌هاي مذهبي توسط شهرداري انجام مي‌شود.
هرچند شايد بتوان در واقعيت نيز، حادثه رخ داده را «آتش‌بازي» از سوي شهرداري تهران قلمداد كرد.
صبح روز گذشته و در حالي كه مردم پشت تلفن و در كانال‌هاي تلگرامي از يكديگر درباره حادثه رخ‌داده در شب گذشته سوال مي‌كردند، خبرنگار «تعادل» عازم نيروگاه برق آلستوم شد. همان‌طور كه مي‌شد حدس زد، برخوردها در ابتدا در راستاي عدم درز هيچ‌گونه اطلاعات دقيق جريان داشت اما درنهايت با پيگيري خبرنگار «تعادل» شرح اصلي ماوقع و دلايلي كه ابعاد حادثه را بيشتر گسترانده بود، مشخص شد.
درست در ساعت 22:57 دقيقه يك‌شنبه 14شهريور 95، همزمان با اينكه شهروندان غرب تهران يا خود را براي خواب آماده مي‌كردند يا به سبك و سياق اين روزها غرق در اسمارت‌فون‌هاي خود بودند، جرثقيلي از سوي شهرداري در خيابان بالايي نيروگاه برق آلستوم در حال كار بود. جرثقيلي كه راننده‌اش هرگز تصور نمي‌كرد بتواند يك‌تنه، چنين اتفاقي را مسبب شود. پست‌هاي فرسوده و پير نيروگاه برق آلستوم نيز در انديشه روزهاي جواني خود بودند كه ناگهان، بازوي جرثقيل با كابل خط 63 منطقه برخورد كرد.
اين روايتي است كه آراد نجفي، مسوول پست GIS برق شهيد فيروزي از شب تاريك غرب تهران در يك‌شنبه به خبرنگار تعادل مي‌گويد كه در ادامه اين اتفاق به‌واسطه فلزي بودن جرثقيل و تايرهاي آن، جريان برق مستقيما به زمين متصل شده و صداي انفجار شنيده شده از سوي شهروندان مربوط به همين اتصال بوده است.
فرار آقاي راننده
نكته جالب توجه اين است كه راننده جرثقيل پس از اصابت با كابل و در حالي كه هنوز هم چندان متوجه ابعاد عظيم اتفاق نبوده است، از محل حادثه فرار مي‌كند و درنهايت با استعلام پيدا شده و درباره دليل رخ دادن حادثه مورد پرس و جو قرار مي‌گيرد.
به گفته نجفي، در پي اين حادثه برق مناطق شهرآرا، ستارخان، جنت آباد، ژاندارمري و بخش‌هايي از كاشاني براي ساعاتي قطع شده است. وي تصريح كرد كه تيم عمليات به سرعت در منطقه حاضر شده‌اند و با ترميم سيم و تعويض كليد قدرت در پست شهيد فيروزي، برق مناطق تا ساعت 2بامداد وصل شد. اما آيا اين تمام ماجراست؟ جرثقيلي در حال گذر از يك خيابان با كابل برق برخورد كرده و باعث اين حادثه شده است. اين يك گزاره منطقي است اما آيا روال رخ دادن و گسترش آن در مناطق تهران و همچنين بازگشت ديرهنگام پست نيروگاه شهيد فيروزي به مدار، همه با پشتوانه و منطق كافي صورت گرفتند؟ بايد گفت «خير» اين نكته‌يي است كه آراد نجفي نيز بر آن صحه گذاشته و تاكيد مي‌كند فرسوده بودن تجهيزات پست قديم شهيد فيروزي سبب گستردگي حادثه شده است.
در اين زمينه بايد سفري كوتاه در زمان كرد و به 26تيرماه در همين خيابان رسيد. روزي كه پست GIS با حضور وزير نيرو افتتاح شد. پستي كه براي جايگزيني با پست برق شهيد فيروزي در نظر گرفته شده بود. حالا حدود يك‌ماه و اندي از آن روز مي‌گذرد اما در تجهيز پست GIS با پست قديمي و فرسوده شهيد فيروزي، تاخيرهايي وجود دارد. تاخيري كه باعث شده است هنوز اين جايگزيني 100درصد صورت نگرفته باشد.
بنابر گزارش‌هاي پيشين «تعادل»، حسين صفامهر، كارشناس صنعت برق در راستاي آيين بهره‌برداري از 53پروژه شركت برق منطقه‌يي به فرسوده بودن 80درصدي پست‌هاي برق اشاره و تصريح كرده بود: «بسياري از قطعي‌هاي برق يا به خاطر اين است كه اضافه‌بار كوچكي در مدار اتفاق مي‌افتد و سيستم در اثر فرسوده شدن به اشتباه تشخيص خطا مي‌دهد و كليد رله اتصال بين پست‌هاي فشار قوي و ضعيف را قطع مي‌كند يا حالت برعكس آن اتفاق مي‌افتد يعني اضافه‌بار سنگيني روي شبكه به وقوع مي‌پيوندد و سيستم نمي‌تواند تشخيص دهد و اتصال را قطع نمي‌كند.»
حادثه و بيشتر از حادثه
در اين بخش از داستان، مي‌توان «حادثه» را از «عامل گسترش» آن منفك كرد و فرسودگي پست شهيد فيروزي كه تا ساعت‌هاي طولاني به واسطه اين اتفاق از مدار خارج شد را عامل اين گستردگي دانست. اما حتي در ذات شكل‌گيري حادثه نيز اما و اگرهاي فراواني وجود دارد. اساسا زماني كه هر يك از ارگان‌هاي مختلف قصد انجام عملياتي عمراني در يك منطقه را دارند، طبق روال منطقي بايد پيش از آغاز اين عمليات، در زمينه نقشه‌هاي مختلف آبرساني، برق‌رساني و گازرساني منطقه از بخش‌هاي مختلف استعلام كنند. در مورد حادثه رخ داده در كابل خط 63 نيروگاه طرشت، به‌طور قطع اگر ارتفاع ميان بازوي جرثقيل و كابل برق در نظر گرفته مي‌شد، سهل‌انگاري راننده نمي‌توانست به تنهايي حادثه‌يي به اين ابعاد بيافريند.
هميشه پاي آسفالت در ميان است
اين نكته‌يي است كه مسوول پست GIS شهيد فيروزي بر آن صحه گذاشته و در ادامه به نكته‌يي بسيار كليدي اشاره مي‌كند كه در واقع گره‌كور شب تاريك تهران را مي‌گشايد. نجفي به اين مساله اشاره مي‌كند كه پيش از انجام عمليات عمراني از سوي شهرداري در اين منطقه، استعلام اطلاعات برقي صورت گرفته بوده، اما يك نكته از نظرها پنهان بوده است؛ اين نكته تغيير ارتفاع «آسفالت» خيابان است. خيابان منتهي به اين پست در گذشته ماهيت مسكوني نداشته و اكنون به واسطه «تجديد آسفالت» با كم‌شدن ارتفاع ميان سطح خيابان و كابل‌هاي برق مواجه شده است؛ نكته‌يي كه كارفرمايان و مجريان عمليات عمراني شهرداري آن را در نظر نگرفته بودند.
اما آن‌طور كه نجفي مي‌گويد، عدم توجه به «به روز نبودن اطلاعات استعلامي» نه فقط عامل حادثه يك‌شنبه شب بوده، بلكه تاكنون حوادث و دردسرهاي مختلف را آفريده‌است.
صبح روز بعد
در حالي كه شب با تهران وداع كرده و خورشيد سلامي دوباره گفته است، برگ نيل اپراتور برق پست GIS شهيد فيروزي به «تعادل» مي‌گويد كه با وجود بازگشت برق به منازل مسكوني، پست شهيد فيروزي ساعت 6صبح روز بعد به حالت نرمال برگشت و پست شهيد كاشاني كه مستقر در پست شهيد فيروزي است، ساعت 12ظهر روز بعد به مدار بازگشت. بازگشت ديرهنگام پست شهيد كاشاني از مقاومت پايين و فرسوده بودن اين پست در برابر حوادث كه درنهايت بخش غير قابل انكاري از صنعت است، حكايت مي‌كند.
اين‌بار، طبق يكي از جملاتي كه ميان ايراني‌ها زياد استفاده مي‌شود «خدا به راننده جرثقيل رحم كرد». حادثه مي‌توانست ابعاد دردناك جاني نيز پيدا كند، اما اين بخش به آسيب‌ديدگي گوش يكي از كاركنان شهرداري حاضر در محل حادثه ختم شد. آراد نجفي درباره خسارت‌هاي مالي وارد شده در اين حادثه نيز به «تعادل» مي‌گويد: شهرداري به‌ازاي عدم‌النفع فروش برق در ساعات خاموشي، خسارتي را پرداخت خواهد كرد. در اين ميان وظيفه پرداخت آسيب‌ديدگي احتمالي وسايل خانه‌هاي مسكوني يا مشكلاتي كه در اثر اين حادثه براي شهروندان ايجاد شده، برعهده هيچ نهاد يا گروه خاصي قرار ندارد.
شهرداري يا بخش خصوصي؟
در اين ميان، يكي از ديگر نكات قابل توجه، پوشش خبر حادثه در پايگاه اطلاع‌رساني وزارت نيرو بود. اين وب‌سايت در تشريح حادثه جرثقيل را متعلق به «بخش خصوصي» توصيف كرد و هيچ اسمي از شهرداري به ميان نياورد. اين در حالي بود كه غلامرضا خوش‌خلق، مديرعامل برق‌منطقه‌يي تهران ساعتي قبل از انتشار اين خبر در پايگاه اطلاع‌رساني وزارت نيرو، به ايسنا گفته بود كه علت اصلي اين حادثه برخورد بيل مكانيكي شهرداري با كابل برق فشار قوي بوده است. خوش‌خلق همچنين با اشاره به ميزان خسارت وارد شده، اظهار كرده بود: در حال حاضر عدد دقيقي از ميزان خسارت وجود ندارد، اما مي‌توان گفت كه خسارت زيادي به شبكه وارد نشده و به دليل اينكه شهرداري مقصر اين موضوع بوده، بر سر تسويه خسارت به تفاهم خواهيم رسيد. گفتني است نوسانات برق در برخي از مناطق تهران تا حدود ساعت 19 روز گذشته و لحظه نگارش اين گزارش ادامه داشت.