وقتی به پرچم فلزی هفت هزار ساله شهداد نگاه می کنی و نخل و موج آب و شیر نگهبانِ حکاکی شده را می بینی قدمت این اراده و همزیستی تو را به هزاره سوم قبل از میلاد می برد.
در کویر قدم می نهی؛ به کلوت ها، رودشور، تپه گندم بریان و آسمان پرستاره اش خیره می شوی، صدا می شنوی، صدای زنگوله شترِ کاروانیانی که تا دهه 50 از سیستان تا کرمان و خراسان بزرگ و این سو و آن سوی مرزها می رفتند و می آمدند. صدایی که می گوید: می شود با کویر کنار آمد و با آن زندگی کرد. درست مثل همان پسربچه ای که روی تپه شنی در حیاطِ خانه اش در کریم آباد بازی می کند یا مثل دخترکان معصومِ سالارآباد که کنار شاخه های گز و کهور، خاله بازی می کنند. آری؛ کویر جغرافیایی است که در بستر خود تاریخ و فرهنگی کهن را پرورانده است.
27 تیر امسال، یونسکو ثبت جهانی کویر لوت را به عنوان اولین اثر طبیعی ایران تصویب کرد تا هم عظمت این اثر طبیعی و خدادادی را نشان دهد و هم فرهنگ و خرده فرهنگ های کویرنشینانِ حوزه فرهنگی لوت را به جهان پیوند زند.
در حال حاضر کرمان اولین استان به لحاظ آثار ثبت جهانی در کشور است و شهداد در 93کیلومتری شمال شرق کرمان و چسبیده به لوت قرار دارد و سرشار از جاذبه های تاریخی و طبیعی است.
حدود دو دهه از تغییر نگاه به کویر شهداد، کنار زدن شن های گمنامی و وزیدن نسیم آشنایی با جاذبه های آن می گذرد. همه چیز از همایش ملی شناخت کویر در دی ماه 78 آغاز شد که پایانی بر نگاه های کلیشه ای به کویر به عنوان منطقه ای دورافتاده و برهوتی هولناک بود و به درستی توانست امید به آینده را در دل مردمان همسایه کویر متبلور سازد.
اینک با گذشت 17 سال از گشودن درهای کویر به روی گردشگران؛ ثبت جهانی کویر، امید به روزهای بهتر را در دل همسایگان کویر دوباره زنده کرده است. اهالی بخش شهداد قدردان تلاش های دولتمردان و مدیران کشوری، استانی و محلی و فعالان و محققان در ثبت جهانی کویر لوت هستند و آن را نقطه عطفی در تاریخ این منطقه قلمداد می کنند. امید و نشاطی که این روزها در دل اهالی و بویژه جوانان ایجاد شده وصف شدنی نیست.
کویر در دو دهه اخیر همواره با گردشگری پیوند داشته است. گردشگری کویر، با فراز و فرودها و تهدید و فرصت هایی همراه بوده و زین پس، حفظ پهنه کویر و محافظت از دانه دانه شن هایش وظیفه ای، همگانی است. گردشگری کویر و توسعه آن، مادامی پذیرفتنی است که به زیبایی و عارضه های طبیعی کویر لوت آسیب نرساند و توسعه پایدار و ماندگار در مناطق کویری شکل گیرد.
واقعیت ها در سال های گذشته از افزایش مهاجرت از شهداد، کاهش جمعیت دانش آموزی، رها شدن باغات مرکبات و نخیلات با انبوهی هیزم و درختان خشکیده و بدون حصار، تعطیلی برخی شعب بانک ها، از رونق افتادن بازار قدیمی و انبوه درهای قفل زده منازل در کوچه پس کوچه های شهداد حکایت دارد اما از دو سال قبل با رونق دوباره گردشگری و سفر هزاران گردشگر و ایجاد مراکز بومگردی، روند مهاجرت کند و امید به رونق شهداد جان گرفته است امیدی که با تدبیر مدیران توسعه گرا می تواند پایانی بر سال های عقب ماندگی شهداد باشد. جایی که با سابقه 7 هزار ساله تاریخی و تنوع جاذبه های طبیعی و منحصر به فرد، بسان ثروتنمدی فقیر می زید و اینک به نگاه علمی، برنامه ریزی جامع و توسعه درونزا نیاز دارد.
شاید در گام اول به سمت تامین نقدینگی و یافتن سرمایه گذار برویم اما پیش شرط توسعه شهداد، توجه به عناصر معنوی توسعه از قبیل ارتقای امید، افزایش اعتماد، انسجام و مشارکت اجتماعی، زدودن موانع فرهنگی توسعه، تعامل بیشتر مدیران با مردم و قدرت بخشی به جامعه محلی است. به عبارتی، عناصر کمی بدون عناصر کیفی توسعه، نمی توانند جهش آفرین و پایدار باشند و اگر بدونِ توجه به عناصر کیفی . معنوی؛ توسعه ای هم اتفاق بیفتد عمری کوتاه و ساختار و فرمی کاریکاتورگونه و زائد خواهد داشت تا آنکه در تاروپود زندگی بوم نشینان جاری باشد.
این موضوع نشان می دهد باید به سراغ جامعه محلی و نخبگان بومی رفت و با مشاوره آنها و مطالعات تطبیقی و کمک گرفتن از عناصر بیرونی، برنامه توسعه و پیشرفت شهداد را به عنوانی یکی از پایگاه های میراث طبیعی و تاریخی کویر تدوین و عملیاتی کرد. برنامه ای که روی کاغذ نماند و به متن جامعه وارد شود.
نکته دیگر، نگاه فراگیر و جامع به حوزه جغرافیایی کویر از کرمان تا سیستان و خراسان جنوبی است. همچنین در محدوده استان کرمان، توسعه شهداد با توسعه اندوهجرد، تکاب، سیرچ، تکاب، چهار فرسخ، جوشان، گلباف و دهها آبادی دیگرکامل می شود که نیازمند بازتعریف و شناخت کامل ظرفیت های معنوی و مادی و قرار گرفتن در چرخه توسعه کویر هستند. توسعه منطقه با توجه به ثبت جهانی کویر، اهمیت ارتباطات فرامحلی را نیز ضروری کرده است.
در مجموع توسعه و پیشرفت شهداد در پرتو ثبت جهانی کویر و ظرفیت های گردشگری، معدنی، طبیعت گردی و فرهنگی آن، کرمان را نیز از این رویداد بزرگ متاثر می سازد به گونه ای که می توان گفت: خورشید توسعه کرمان از دل کویر شهداد طلوع می کند.
بیدار کردن و طلوع خورشید توسعه، به مدد برنامه ریزی و تدبیر مسئولان؛ همراهی و مشارکت مردم و تقویت بخش غیردولتی و به فرموده رهبر معظم انقلاب اقدام و عمل تحقق می یابد.
*دکترای علوم ارتباطات اجتماعی