محمود حسابی پدر علم فیزیک و مهندسی نوین ایران در 1281 هجری خورشیدی در تهران پا به عرصه گیتی نهاد و وی در خردسالی به همراه خانواده به شامات (منطقه ای در سوریه و لبنان) رفت و تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت و در مدرسه کشیش های فرانسوی آغاز کرد.
مادرش از کودکی آموزه ها، متون دینی و ادبیات فارسی را به او آموخت و برای آن که فرزندش به تمدن اصیل ملی خود وابسته بماند و شیفته و خودباخته فرهنگ بیگانه نشود به او کمک کرد تا دیوان حافظ شیرازی را حفظ کند. او همچنین بر بوستان و گلستان سعدی، شاهنامه فردوسی ، مثنوی مولوی ، منشآت قائم مقام ، تسلط کامل داشت.
این اندیشمند فرزانه در 17 سالگی کارشناسی ادبیات و در 19 سالگی کارشناسی بیولوژی را به پایان رساند و سپس موفق شد تا مدرک مهندسی راه و ساختمان را نیز دریافت کند و در رشته های پزشکی ، ریاضیات و ستاره شناسی نیز به تحصیلات دانشگاهی پرداخت.
او که همزمان با تحصیل در یک شرکت راه‏سازی فرانسوی مشغول به کار بود این شرکت به پاس قدردانی از زحماتش، وی را برای ادامه تحصیل به کشور فرانسه فرستاد تا در مدرسه عالی برق پاریس آموزش ببیند و هم‏زمان در رشته معدن در راه آهن برقی این کشور هم مشغول به کار شد.
این محقق برجسته ایرانی سپس در دانشگاه سوربن و در رشته فیزیک به تحصیل و تحقیق پرداخت و در 25 سالگی، دانش‏نامه دکتری فیزیک خود را با ارایه رساله ای با عنوان «حساسیت سلول‏های فتو الکتریک» با درجه عالی ، دریافت کرد و نشان های «اوفیسیه دولا لژیون دونور» و «کوماندور دولا لژیون دونور» که بزرگترین نشان‏های فرانسه محسوب می شود به وی، اهدا شد.
او به خوبی با موسیقی کلاسیک غربی آشنا بود و این امر سبب شد تا در همان دوران با تحصیل در فرانسه برنده جایزه نخست مدرسه موسیقی کنسرواتور پاریس شود و با تشکیل بخش آکوستیک در دانشکده علوم، توانست به تعیین نت ها و اندازه گیری دقیق فواصل گام های بلند موسیقی ایران بپردازد.
این اندیشمند بنام آنچه را که سال ها آموخته بود در قالب آثاری ارزشمند چون واژه نامه تخصصی فیزیک، نگره کاهنربایی، فیزیک حالت جامد، دیدگانی کوانتیک و الکترودینامیک، نگره الکترونیکی به رشته تحریر درآورد.
محمود حسابی در طول عمر پربارش خدمت های علمی و فرهنگی شایان توجهی را به کشورش انجام دادکه از آن جمله می توان به تهیه نخستین نقشه برداری علمی ، فنی و مهندسی کشور، تاسیس مدرسه مهندسی وزارت راه و تدریس در آن، ساخت رادیو در کشور، راه اندازی دانش‏سـرای عالی، ایجاد ایستگاه هواشناسی در ایران، نصب و راه اندازی نخستین دستگاه رادیولوژی در ایران، ساخت نخستین بیمارستان خصوصی ، پیشنهاد و تدوین قانون تاسیس دانشگاه تهران و دانشکده فنی، ساخت مرکز عدسی سازی، دیدگانی ، اپتیک کاربردی، در دانشکده علوم دانشگاه تهران اشاره کرد.
این دانشمند بزرگ به فرهنگ، ادب، اعتقادات سنتی و مذهبی این سرزمین عشق ، می ورزید و گذشته از سفر به کشورهای مختلف جهان به سراسر ایران ، سفر کرد و از این مسافرت‏های پربار داخلی و خارجی ، یادداشت ها و سفرنامه های بسیاری به یادگار نهاد.
او در کنگره «شصت سال فیزیک ایران» در 1366 خورشیدی لقب پدر فیزیک ایران را از آن خویش کرد و جامعه علمی جهان در 1369 خورشیدی او را به عنوان «مرد اول علمی جهان » برگزید.
سرانجام پرفسور محمود حسابی پس از سال ها تلاش در راه اعتلای دانش این مرز و بوم در 12 شهریور 1371 هجری خورشیدی به دلیل بیماری قلبی در بیمارستان دانشگاه ژنو، چشم از جهان فروبست و پیکرش بنا به خواسته او در تفرش به خاک سپرده شد.
اینک به مناسبت سالروز درگذشت محمود حسابی پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به گفت و گو با «جمشید قسیمی» رییس پژوهش بنیاد پرفسور حسابی پرداخته است.

-در ادامه متن این گفت و گو را می خوانیم:
**ایرنا: در ارتباط با جایگاه علمی محمود حسابی در ایران و جهان توضیح دهید؟
***قسیمی: این دانشمند بزرگ ایرانی دارای شخصیت و جایگاهی چند وجهی است و او را نمی توان تنها به عنوان یک فیزیک دان، استاد دانشگاه یا پژوهشگر برجسته معرفی کرد زیرا تمام زندگی وی را صرف برطرف ساختن نیازهای ایران شد و مهمترین ویژگی او این همین مساله است. در 1356 خورشیدی دکتری خود را دریافت کرد و به وطن بازگشت، ایران در آن برهه از مشکلات و کمبودهای بسیاری رنج می برد و به لحاظ علمی سخن تازه ای برای گفتن نداشت و این اندیشمند فرزانه خیلی از فعالیت های علمی، پژوهشی، صنعتی، بنیادی، آموزشی و فرهنگی را در کشور پایه گذاری و در طراحی و اجرای آن مشارکت کرد.
به طور مثال او برای نخستین بار دارالمعلمین را برای تربیت معلمان، مدرسه عالی راه سازی و ساختمان، اداره استاندارد(اوزان و مقیاس ها)، اداره هواشناسی را در ایران بنا نهاد و همچنین قانون بهره برداری معادن را تهیه و ساعت رسمی را در کشور تعیین کرد.
پرفسور حسابی با طراحی مرکز اتمی ایران به تهیه و راه اندازی تجهیزات مورد نیاز این صنعت پرداخت و به آموزش متخصصانی همت گماشت که بتوانند در این ارتباط به فعالیت بپردازند.
خدمت هایی که پرفسور حسابی انجام داده بسیار زیاد است که هرکدام از این فعالیت ها می تواند برای یک فرد کافی باشد تا او را به عنوان شخصیت علمی مطرح کند اما به دلیل آن که در عرصه های مختلفی فعال بوده باید از او به عنوان یک شخصیت ملی یاد کرد که در هر زمینه ای که ایران نیاز داشت پیش قدم شده است.
این دانشمند برجسته آموزش بسیاری از رشته ها و گرایش ها مانند آکوستیک، اپتیک، الکترونیک، برق، ساختمان، کوآنتوم، نسبیت را برای نخستین در ایران آغاز کرد.
زمانی که پرفسور حسابی روی کوآنتوم و نسبیت تحقیق می کرد، مقاله های خود را به فیزیک دانان بزرگ جهان مانند واتسون و آلبرت اینشتین ارایه داد و آنان در نامه نگاری خود اظهار داشتند که برای ما این امکان علمی وجود ندارد که به تنهایی این مقاله ها را تجزیه و تحلیل کنیم و لازم است تا گروهی از دانشمندان این یافته ها را بررسی کنند. همچنین از او در 1334 خورشیدی برای سخنرانی به آلمان فرانسه و آمریکا دعوت شد و استقبالی بی نظیر از او در سازمان اتمی فرانسه به عمل آمد.
**ایرنا: در ارتباط با خصوصیات رفتاری و ویژگی های اخلاقی محمود حسابی توضیح دهید؟
***قسیمی: او فردی بسیار آرام و متین بود و به طور معمول در جلسه ها صحبتی نمی کردند جزء آن که نیازی احساس می شد یا از وی سوالی پرسیده می شد و با آن در زمینه های مختلف اطلاعات و دانش بسیاری داشت و بر چند زبان انگلیسی، فرانسه و عربی مسلط بود در مجامعی که افراد صاحب نظر حضور داشتند و صحبت می کردند، شروع کننده نبود.
نحوه تدریس او در دانشگاه بیشتر پژوهش محور بود دانشجویان باید پیش از فراگیری درس مربوطه با پژوهش و تحقیق آمادگی ذهنی لازم را برای آموختن کسب می کردند تا بتوانند مفاهیم را به خوبی دریابند.
** ایرنا: چرا در میان آثار پرفسور حسابی، ترجمه دیده نمی شود و در ارتباط با آثار این اندیشمند توضیح دهید؟
***قسیمی: پرفسور حسابی با وجود آن که به چند زبان تسلط و در ارتباط با واژه گزینی نیز مهارت خاصی داشت اما برخلاف بسیاری از اندیشمندان و نویسندگان، هیچ ترجمه مستقیمی به این معنا که کتابی را ترجمه کرده باشد، ندارد و تمام آثار وی تالیف به شمار می رود که خود، آنها را در زمینه های مختلفی چون فیزیک، کوآنتوم و نگره آهن ربایی نوشته است.
دانشمندان خارجی از دیدن این آثار ابراز شگفتی می کنند که یک ایرانی چگونه توانسته است کتاب هایی منطبق بر علم روز دنیا بنویسد و همان زمان نیز آن را در دانشگاه تدریس کند. این اندیشمند در بخش هایی چون فیزیک، ادبیات، ریشه یابی، واژه گزینی و فرهنگ به تحقیق و کاوش می پرداخت.
پرفسور حسابی از ارکان های اصلی نخستین فرهنگستان زبان فارسی بود که در 1311 خورشیدی راه اندازی شد و بسیاری از واژه هایی که ما امروز به خصوص در حوزه های علمی کاربرد دارند مانند دانشگاه، دانشکده، کاهنربایی (الکترومغناطیس) و دماسنج حاصل تلاش های این اندیشمند بزرگ در این فرهنگستان است.
**ایرنا: پرفسور حسابی بیشتر در چه حوزه هایی به تحقیق و مطالعه پرداخته است؟
***قسیمی: وی در چند رشته مهندسی، الکترونیک، بیولوژی، پزشکی و ادبیات تحقیق کرد. هرچند او را به عنوان یک فیزیک دان و ریاضی دان می شناسند اما هرگز از کارهای صنعتی و عمرانی غافل نمی شد و اعتقاد داشت که کشور برای آن که بتواند به پیشرفت برسد باید خودکفا باشد و به همین دلیل تا 80 سالگی ماشین های کشاورزی و دامداری را طراحی می کرد.
این دانشمند بزرگ در تدریس و آموزش خود را تئوری ها محدود نمی کرد و مدام در حال پژوهش و ابداع بود و زمانی که در سال های 1325 و 1326 خورشیدی دانشگاه های ایران بودجه لازم را برای تجهیز آزمایشگاه های خود نداشتند، او خود وسایل لازم آزمایشگاهی را تهیه و تولید کرد تا دانشجویان از آن استفاده کنند.
**ایرنا: اقدام های پرفسور حسابی را در عرصه هسته ای تشریح کنید؟
***قسیمی: او در 1324 خورشیدی برای نخستین بار پیشنهاد هسته ای شدن ایران را به رییس وقت دانشگاه تهران ارایه داد و در همان زمان نخستین گام ها را در جهت آغاز فعالیت های اتمی ایران آغاز کرد و 36 تن از شاگردان پرفسور حسابی در 1336 خورشیدی برپایه توافق نامه سنتو که بخشی از آن همکاری صلح آمیز هسته ای میان عراق و پاکستان بود برای آموزش به آن کشورها رفتند.
**ایرنا: ایران به لحاظ ریاضی و فیزیک در چه جایگاهی قرار دارد؟
***قسیمی: در ایران ریاضی دانان و فیزیک دانان برجسته ای وجود دارند اما به دلیل آن که ریاضی و فیزیک علوم پایه به شمار می روند و کاربردی نیستند و در دانش های دیگر مانند مهندسی، پزشکی و زمین شناسی کاربرد دارند در ایران محدود است و به دلیل پرهزینه بودن این علوم، مجموعه های تحقیقی و توسعه ای در این ارتباط سرمایه گذاری نمی کنند. اگر حمایت های لازم از این بخش به عمل آید و به شکوفایی برسند نتایج ارزشمندی خواهند داشت.
**ایرنا: بنیاد پرفسور حسابی در چه عرصه ها و زمینه هایی به فعالیت می پردازد؟
***قسیمی: بنیاد پرفسور حسابی سه سال است که زیر مجموعه های پژوهشی، صنعتی، فرهنگی و زیست محیطی دارد که در راستای ادامه فعالیت های پرفسور حسابی این اقدامات انجام می شود، طرح هایی مانند اپتیک، مکانیک، الکترونیک و اکوستیک که در زمان خود او تعریف شده بود و هم اکنون این طرح ها ادامه می یابند. در حوزه فرهنگ موزه این بنیاد فعالیت می کند و با انتشار کتاب ها، آثار و زندگی نامه او سعی دارد تا همگان هرچه بیشتر با این شخصیت علمی آشنا کند و در بخش زیست محیطی بر حفظ محیط زیست کشور تاکید می شود.
*گروه اطلاع رسانی
**پژوهشم**2059**9131