به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، با فرا رسیدن ماه مبارک رمضان که دل ها در تب و تاب مهمانی ماه خدا و ضیافت الله است چیزی جز صیقل گرفتن دل و تمرین بیشتر در مبارزه با نفس در آدمی ذوق یک ماه همراهی را بیشتر نمی‌کند.
انگار مسابقه ای است که داورش هر چه دیرتر سوت پایان را بزند ما بیشتر توانسته ایم اعمالمان را درست کرده و راه رستگاری پیش بگیریم.
بنابر روایت شبستان، البته از قدیم تا کنون آنچه که توانسته در کنار این دستور الهی و واجب، مومنین را بر روزه داری و انجام اعمالش یاری کند بدون شک آیین و رسوم و فرهنگ هر منطقه ای است که خود هر ساله در پاسداشت آن تلاش کرده و این میراث معنوی را سینه به سینه انتقال دهد.
همانطور که با نزدیک شدن به ماه مبارک رمضان مومنین به تکاپو افتاده و غبار از در و دیوار و طاقچه مساجد پاک می کنند در منازل خود نیز این خانه تکانی را انجام می دهند.
در استان گیلان نیز چهره شهرها و روستاها از نیمه ماه مبارک شعبان حال و هوای عید پیدا کرده و با آب و جارو کردن به استقبال ماه بهار قرآن می روند چون می دانند بعد از یک ماه عبادت، بزرگترین عید مسلمین را در روز عید فطر، جشن خواهند گرفت.
ازین رو؛ خبرنگار خبرگزاری شبستان در گفت وگو با حمید نظرخواه علیسرایی، نویسنده، محقق، پژوهشگر فرهنگ عامه و گیلان شناس از آیین ها و رسوم مردم گیلان پرسید و وی با بیان اینکه هر خطه و منطقه دارای پیشینه و آداب مخصوص خود هستند که بنا بر زیست محیطی و فرهنگ آنرا حفظ و یا به فراموشی سپرده اند، به مواردی اشاره کرد.
خانه تکانی ماه رمضان:
دبیر انجمن علمی ایران شناسی دانشگاه گیلان با اشاره به اینکه، اهالی بندر چونچنان در گذشته های نه چندان دور یکی دو هفته قبل از فرا رسیدن ماه مبارک رمضان گل سفید رنگی را که قبلا از کناره رودخانه «اُشمک» که به دریا منتهی می شد، تهیه و در زیر آفتاب خشک کرده و در پشت بام خانه از آن نگهداری می کردن، در داخل تشت آب قرار می دادند تا خیس شود گفت: سپس با جارویی که از کاه برنج (کولوش) تهیه شده بود دیوار خانه را سفید کاری می کردند.
نظرخواه افزود: همچنین حصیرها را به کنار رودخانه ها برده و می شستند و اعتقاد داشتند که ماه رمضان ماه شادمانی و بسیار عزیز است و همانند عید نوروز با خانه تکانی به پیشواز این ماه می رفتند.
پیشاشو:
وی بیان کرد: مردم گیلان یک روز مانده به ماه مبارک رمضان به استقبال این ماه می روند و با گرفتن روزه در واقع به پیشواز این ماه عزیز رفته که در گیلان به زبان گیلکی به آن «پیشاشو» می گویند.
نامگذاری کودکان در ماه رمضان:
این پژوهشگر ادامه داد: در کوچصفهان و در برخی از مناطق شیعه نشین گیلان اگر فرزند پسری در ماه رمضان به دنیا می آمد، اسم آن پسر را «رمضان» یا «رمضانعلی» می گذاشتند.
باز کردن افطار با خوردن نمک
نظرخواه اظهار کرد: در برخی از مناطق گیلان قبل از اطعام افطاری اعتقادشان بر این است که روزه خود را با خوردن نمک باز کنند. همچنین در بندر زیباکنار رسم است که در شب های ماه رمضان به زنان بیوه افطاری می دهند که پذیرایی با «فرنی» است.
ثواب روزه کودکان
وی بیان کرد: خانواده های گیلانی برای اینکه فرزندان خود را با آداب و رسوم ماه مبارک رمضان و روزه گرفتن آشنا کنند در همان دوران کودکی که هنوز روزه گرفتن به آن ها واجب نیست به هنگام سحر از خواب بیدارشان می کنند و آن ها را دعوت به خوردن سحری می کنند و به فرزندان خود می گویند که خوردن سحری ثواب دارد.
روزه کله گنجشکی
نظرخواه «کله گنجشکی» را نیز اصطلاحی دانست که در فرهنگ عامه مردم به کودک روزه داری که به همراه خانواده سحری می خورد و تا اذان ظهر روزه اش را نگه می دارد می گوید و ادامه داد: گرچه این کودکان پس از شنیدن اذان ظهر ناهار می خورند اما اینکه برای امر مهمی مثل روزه داری آماده می شوند روش تشویقی خوبی میدانند، ازین رو به آن روزه «کله گنجشکی» می گویند.
عید فطر
وی با اشاره به اینکه اهالی روستاهای کوچصفهان، سنگر، زیباکنار، چونچنان، اباتر و ... اعتقاد دارند که در شب عید فطر نباید به خانه کسی بروند، اظهار کرد: همچنین اعتقاد دارند کسی را هم نباید دعوت کنند تا فطریه به گردن صاحب خانه نیفتد. حتی در این شب به دلیل فطریه هیچ جشنی برگزار نمی کردند.
دیدار با خانواده سادات
نظرخواه اضافه کرد: در اباتر شهرستان صومعه سرا در روز عید فطر پس از خواندن نماز عید فطر و خیرات اموات با شیر، خرما و ... بر سر قبر سادات رفته و فاتحه می‌خوانند سپس به خانه سادات رفته و سکه ای را به عنوان «ته کیسه» برای رزق و روزی زندگی شان دریافت می کنند.
وی افزود: در بندر چونچنان هم رسم بوده که شب قبل از عید فطر همسایه ها در مسجد محله پس از نماز جماعت از همدیگر می پرسیدند که فردا (روز عید فطر) برای خیرات چه چیزی خواهی آورد و اگر یکی خرما می آورد دیگری با خودش نان کشتا می برد.
نظرخواه ادامه داد: در گذشته در روز عید فطر پس از خواندن نماز، خرما، نان کشتا، آش، تخم مرغ پخته، میوه خُوج، لیمو و ... خیرات می دادند و در پایان بر سر قبر سادات رفته و نذری می گذاشتند.
سر فطر خور
نظرخواه با اشاره به «سر فطر خور» آن را اصطلاحی دانست که در فرهنگ عامه مردم روستاهای کوچصفهان و برخی مناطق دیگر در گیلان بر این باورند که نباید فطریه توسط اهل خانه مورد استفاده قرار بگیرد و آن سهیم فقیر و نیازمند است و اگر یکی از اعضای خانواده عمدا بخواهد برنج فطریه را بخورد و مدام با اهل خانه، نزدیکان و مردم محله در حال جنگ و دعوا باشد گفت: به آن شخص صفت «سر فطر خور» می دهند. در واقع سر فطر خور به کسی گفته می شود که صدقه بگیر می باشد.
خوراندن برنج فطریه به خروس
وی در ادامه اذعان کرد: اهالی روستای سده و برخی از روستاهای کوچصفهان بر این باورند که اگر برنج فطریه را به خروس بدهند «خروس جنگی» تربیت می شود.
دعا برای رفع بلا از خانواده
نظرخواه گفت: همچنین در روستاهای پیرموسی، سده و ... شب عید فطر به هنگام خواب، افراد خانواده سه بار دست خودشان را داخل ظرف برنج فطریه می چرخاندند و می گفتند که «بلا به دور ببه» یعنی بلا از این خانه دور باشد و سپس آن ظرف را بیرون از خانه در حیاط می گذاشتند و تا قبل از ظهر آنرا به دست نیازمندی می رساندند.
وی اضافه کرد: همچنین در روستاهای شکارسرا، علیسرا، سیاه صوفیان و ... در شب عید فطر پول فطریه را تمام اعضای خانواده به دست خودشان می مالیدن و نیت می کردند که بلا به دور ببه و بزرگ خانواده پول فطریه را سه بار بالای سر خانواده می چرخاند و مجدد نیت می کرد «بلا به دور ببه» و سپس به زیر موتکا یا بالش زیر سر می گذاشتند تا صبح به دست فقیر یا نیازمند بدهند. در برخی روستاها رسم بر این بوده که پول فطریه یا برنج فطریه را به منزل شخصی که محتاج و فقیر بوده می بردند و به آن شخص می دادند.
پلا خوری ما
نظرخواه گفت: چند روز مانده به فرا رسیدن عید سعید فطر مردم به همدیگر می گویند چند روز دیگر «پلاخوری مایا» در واقع روز عید فطر را پلا خوری ما گویند. روزی که می توانند از همان روز «پلا» همان پلویی که در گیلان مرسوم است بخورند.
∎